Дунё минтақаларида демографик ўтиш даврининг хусусиятлари

38 Bangladesh qishloq xo'jaligi.
Bangladesh Xalq Respublikasi (Gono Projatontri Bangladesh) — Janubiy Osiyodagi davlat. Hind okeanining Bengaliya qoʻltigʻi boʻyida joylashgan. Ma’muriy jihatdan 4 viloyatga boʻlinadi, ular 19 okrug (distrikt)ni oʻz ichiga oladi. Maydoni 144 ming km2. Aholisi 204 422 000 kishi (8o'rin). Poytaxti — Dakka shahri.
Bangladesh — unitar respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibiga kiradi. 1972-yilgi konstitutsiyaga binoan davlat boshligʻi — prezident. Bangladeshda bir palatali parlament — Milliy majlis ish olib boradi. Uning 330 deputati mamlakat prezidenti kabi 5 yil muddatga saylanadi. Ijrochi hokimiyatni prezident hukumat bilan birgalikda boshqaradi. Mamlakat Gang, Brahmaputra oʻrtacha harorat 26 °C. Eng iliq oy aprelda harorat 33° dan 36° gacha boʻladi. Dunyodagi eng nam iqlimlardan biri shu yerda. Mamlakatning koʻp qismiga yiliga oʻrta hisobda 1525 mm gacha yogʻin yogʻsa, ayrim togʻ oldi hududlariga 5080 mm gacha yogʻadi. Musson davri (iyun—sentabr) eng seryogʻin paytdir. Daryolarda timsoh, toshbaqa, baliqdar bor. Bangladesh hududining 15 % ga yaqini doimo yashil oʻrmonlar bilan qoplangan. Ularda bambuk va rotang daraxtlari (palmaning bir turi) koʻp. Madxupur va Sundarban changalzorlarida yoʻlbars va mushuksimonlarning boshqa turlari, togʻli joylarda fil, qoplon va karkidonlar uchraydi.
Aholisining 98% bengallar. Biharlar, santallar, munda, oraon, chakma, marma, kxas qabilar ham yashaydi. Rasmiy tili — bengal va ingliz tillari. Aholining 85% musulmon. Bangladesh tugʻilish va aholining zichligi jihatidan dunyoda eng yuqori oʻrinlardan birida turadi. Shahar aholisi 24% ni tashkil etadi. Eng katta shaharlari: Dakka, Chittagong Rajshahi. Aholisi 2022-yil ma'lumotlariga ko'ra 169,8 mln kishi dunyoda 8 o'rin. Dunyoda musulmonlar soni bo'yicha 3 o'rin turadi. Bangladesh — agrar mamlakat. Mehnatga layoqatli aholining 80% qishloq xo'jaligi bilan mashgʻul. Ishlanadigan yerning 50% dan yiliga 2 — 3-marta hosil olinadi. Ammo qishloq xo'jaligi mamlakat aholisining oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyojini qondirolmaydi. Doimiy boʻlib turadigan tabiiy ofatlar, ayniqsa suv toshqinlari qishloq xo'jaligi ishlarini qiyinlashtiradi. Asosiy ekinlari sholi (ishlanadigan yerning 90%ga ekiladi), jut, choy (umumiy maydoni 47 ming ga), bugʻdoy, shakarqamish, dukkakli ekinlar, moyli ekinlar (raps, kunjut, xantal, arahis va boshqalar) ham yetishtiriladi. Chorvachilik kam rivojlangan. Qoramol (asosan ulov uchun), echki, qoʻy, parranda boqiladi. Baliq ovlanadi. Sanoat mamlakat ehtiyojining juda oz qismini qondiradi. Asosan qihsloq xo'jaligi xom ashyosini qayta ishlashga ixtisoslashgan. Asosiy tarmoqlari — toʻqimachilik (ayniqsa, jut va ip gazlama), oziq-ovqat (qand-shakar, yogʻ, tamaki, sholi, choy). Jundan mahsulot ishlab chiqarishda Hindistondan keyin ikkinchi oʻrinda turadi. Qogʻoz, kimyo, neft mahsulotlari, sement, mashinasozlik va sanoatning boshqa tarmoqlari korxonalari bor. Energetika mamlakat ehtiyojini qondirmaydi. Bir yilda 8,1 mlrd. kVt-s elektr energiya hosil qilinadi. Yuklarning koʻpi suv yoʻllari orqali tashiladi. Temir yoʻlining uzunligi 2,7 ming km, avtomobil yoʻllari uzunligi 193 ming km. Eng katta dengiz portlari — Chittagong va Chalna. Chetga jun, teri mahsulotlari, choy, baliq chiqaradi. Xalqaro aeroporti — Dakka shahrida. 1988-yil va 1991-yildagi suv toshqinlari transport va kommunikatsiya tizimiga katta ziyon yetkazgan. Tashqi savdodagi asosiy mijozlari — AQSh, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Xitoy. Pul birligi — taka Bangladesh 2015 yildan boshlab aholi jon boshiga YaIMni qariyb 3580 AQSh dollari bo'lgan rivojlanayotgan mamlakatdir. Shunga qaramay, 1996-2008 yillardagi iqtisodiy o'sish 5-6 foizni tashkil etmoqda. Ishlab chiqarish va xizmatlar muhim ahamiyatga ega bo'lsa-da, Bangladeshlik ishchilarning deyarli uchdan ikki qismi qishloq xo'jaligida ishlaydi. Aksariyat korxonalar va korxonalar hukumatga qarashli va samarasiz bo'lishga moyil. Bangladesh uchun muhim daromad manbai Saudiya Arabistoni va Birlashgan Arab Amirliklari kabi neftga boy qirg'oq davlatlaridan kelgan ishchilarning pullari. Bangladeshlik ishchilar 2005-06 yillarda 4,8 milliard AQSh dollari miqdorida pul jo'natgan. Bangladesh — agrar mamlakat. Tamaki, choy, shakarqamish yetishtiriladi. Asosiy madaniy o’simliklar: sholi, bug‘doy, dukkaklilar. Sanoat tarmoqlarida to’qimachilik, qog’oz, shakar, mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish korxonalari mavjud. Metallga ishlov berish, metallurgiya, sement, neftni qayta ishlash zavodlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Bulardan tashqari kemasozlik, oziq-ovqat, avto va ra­dio yig’ish korxonalari ham mavjud. Asosiy savdo hamkorlari: Buyuk Britaniya, AQSH, Yaponiya, Singapur. Xoʻjaligi. Bangladesh — agrar mamlakat. Mehnatga layoqatli aholining 80% q. x. bilan mashgʻul. Ishlanadigan yerning 50%dan yiliga 2 — 3-marta hosil olinadi. Ammo q. x. mamlakat aholisining oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyojini qondirolmaydi. Doimiy boʻlib turadigan tabiiy ofatlar, ayniqsa suv toshqinlari q. x. ishlarini qiyinlashtiradi. Asosiy ekinlari — sholi (ishlanadigan yerning 90%ga ekiladi), jut, choy (umumiy mayd. 47 ming ga), bugʻdoy. Shakarqamish, dukkakli ekinlar, moyli ekinlar (raps, kunjut, xantal, araxis va b.) ham yetishtiriladi. Chorvachilik kam rivojlangan. Qoramol (asosan ulov uchun), echki, qoʻy, parranda boqiladi. Baliq ovlanadi. Sanoat mamlakat ehtiyojining juda oz qismini qondiradi. Asosan q. x. xom ashyosini qayta ishlashga ixtisoslashgan. Asosiy tarmoqlari — toʻqimachilik (ayniqsa, jut va ip gazlama), oziq-ovqat (qand-shakar, yogʻ, tamaki, sholi, choy). Jundan mahsulot i. ch. da Hindistondan keyin ikkinchi oʻrinda turadi. Qogʻoz, kimyo, neft mahsulotlari, sement, mashinasozlik va sanoatning boshqa tarmoqlari korxonalari bor. Energetika mamlakat ehtiyojini qondirmaydi. Bir yilda 8,1 mlrd. kVt-s elektr energiya hosil qilinadi. Yuklarning koʻpi suv yoʻllari orqali tashiladi. T. y. uzunligi 2,7 ming km, avtomobil yoʻllari uz. 193 ming km. Eng katta dengiz portlari — Chittagong va Chalna. Chetga jun, teri mahsulotlari, choy, baliq chiqaradi. Xalqaro aeroporti — Dakka sh. da. 1988-y. va 1991-y. dagi suv toshqinlari transport va kommunikatsiya tizimiga katta ziyon yetkazgan. Tashqi savdodagi asosiy mijozlari — AQSH, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Xitoy. Pul birligi — taka. Bangladeshni ba'zida "Bengaliyaning dilimlangan xuni" deb atashadi. Mamlakat haqiqatan ham ushbu tarixiy mintaqa erlarining bir qismini egallaydi. Inglizlar Hindistonni mustamlaka qilganlarida, Bengaliyaga bir necha bor urinishgan. Ularning urinishlari muvaffaqiyatsiz tugadi. 1947 yilda Hindiston mustaqillikka erishdi va diniy yo'nalish bo'yicha ikki mamlakatga bo'lindi: Hindistonning o'zi va Pokiston. Birinchisida aholi asosan yahudiylikni, ikkinchisida Islomni targ'ib qilgan. Pokiston Hindiston hududi bilan Sharq va G'arbga bo'lingan. Ularni umumiy din birlashtirgan, ammo turli til va urf-odatlarga ega edi. 1971 yilda Sharqiy Pokistonda yashovchi bengaliyaliklar G'arbiy Pokistonga qarshi isyon ko'tarishdi. Hindistonga harbiy yordam berish ularning g'alabasini osonlashtirdi. Shunday qilib, 1972 yilda Sharqiy Pokiston mustaqillikka erishdi va xaritada yangi davlat - Bangladesh paydo bo'ldi.
Bangladesh ko'pincha yuqori suv oqibatida kelib chiqadigan halokatli toshqinlardan aziyat chekadi. Mahalliy aholi ushbu tabiiy elementga juda qadimdan moslashib ketgan. Toshqin paytida ular Bangladeshning boshqa qismlariga ko'chib o'tishadi. Mamlakat hududining katta qismi dengiz sathidan pastda joylashgan va shu bilan birga uni dengizning kuchli bo'ronlari ochishi mumkin, bu esa yoz oxirida Bangalesh bulog'ining suvlarini Bangladeshning ichki qismiga kirib borishga majbur qiladi.
Bangladesh erining sher ulushi eng past deltada hosil bo'lgan pasttekislikda joylashgan. Unga Osiyodagi ikkita eng katta daryolar qo'shiladi: Himolaydan boshlanadigan Gang va Braxmaputra. Butun hududni ko'plab daryolar kesib tashlaydi. Sohil bo'yida quruqlik chiziqlari va doim yashil mangrov o'rmonlari bilan qoplangan tor koylar mavjud. Tog 'va tepaliklar faqat Bangladeshning janubi-sharqida joylashgan.