Дунё минтақаларида демографик ўтиш даврининг хусусиятлари

37 BMT ning demografik prognozi.
Sayyoramiz aholisi soni 30 yildan keyin 2 mlrd kishiga ko‘payib, 9,7 mlrdga yetadi, Hindiston esa yaqin yillarda Xitoyni aholi soni bo‘yicha ortda qoldiradi. Bu haqda BMTning yangi dokladida aytilgan.
“BMTning yangi dokladiga ko‘ra, dunyo aholisi yaqin 30 yil ichida 2 mlrdga ko‘payib, hozirdagi 7,7 mlrddan 2050 yilda 9,7 mlrdga yetadi”, deyilgan hujjatda. Asr oxiriga esa jami aholi soni 11 mlrdga yetishi mumkin.
BMTning iqtisodiy va ijtimoiy masalalar departamentining aholishunoslik bo‘limining ta'kidlashicha, dunyo aholisi umr ko‘rish davomiyligi oshgani va tug‘ilish darajasi pasaygani sababli qarimoqda, aholi soni kamayayotgan davlatlar soni oshmoqda.
Umuman olganda dunyo aholisi soni oshishda davom etayotgan bo‘lsa-da, uning o‘sish sur'atlari turli mintaqalarda kuchli farqlanadi. “Yangi demografik prognozlarning ko‘rsatishicha, 9 ta davlat 2050 yilgacha davrda dunyo aholisining prognozlanayotgan o‘sishining yarmidan ko‘pini tashkil qiladi, bular: Hindiston, Nigeriya, Pokiston, Kongo Demokratik Respublikasi, Efiopiya, Tanzaniya, Indoneziya, Misr va AQSh (kutilayotgan o‘sish pasayib borish tartibida)”, deyilgan dokladda.
“2027 yilga kelib Hindiston, prognozlarga ko‘ra, Xitoyni dunyodagi eng gavjum davlat sifatida ortda qoldiradi”, deb ta'kidlab o‘tishgan tadqiqotchilar.
Demografiya(yunoncha demos — odamlar va ... grafikadan), aholining koʻpayish qonuniyatlari haqidagi fan. Mustaqil fan sifatida 19-asrning 2-yarmi — 20-asr boshlarida shakllangan. “Demografiya” atamasi 1855-yilda fransuz olimi A.Gilyar tomonidan kiritilgan.Statistik ma’lumotlarga asoslanib, demografiya butun aholining takror ishlab chiqarishi va uning tarkibiy qismlarini ommaviy ijtimoiy jarayonlar sifatida, ularning aholining yosh-jinsiy tarkibi bilan miqdoriy munosabatlarini o‘rganadi. aholi, ijtimoiy va iqtisodiy hodisalarga bog'liqlik, o'sish aholisining ijtimoiy taraqqiyot bilan o'zaro ta'sirining tabiati. Statistik va matematik, shuningdek, demografik usullarni (avlodlarning uzunlamasına va ko'ndalang tahlili, omon qolish, tug'ilish, nikoh jadvallari usuli, populyatsiyaning matematik modeli) to'g'ri qo'llagan holda, u aholining ko'payishi nazariyasini, demografik prognozlarni va davlatni ishlab chiqadi. demografik siyosat.
Demografiya o'zining aniq belgilangan o'rganish ob'ektiga ega - aholi. Demografiya aholi soni, hududiy taqsimoti va tarkibini, ularning ijtimoiy, iqtisodiy, shuningdek, biologik va geografik omillarga asoslangan o'zgarish qonuniyatlarini o'rganadi.
Demografiyadagi jamlanma birlik ko'plab xususiyatlarga ega bo'lgan shaxs - jinsi, yoshi, oilaviy ahvoli, ma'lumoti, kasbi, millati va boshqalar. Bu fazilatlarning aksariyati hayot davomida o'zgaradi. Shuning uchun ham aholi soni va yosh-jinsiy tarkibi, oila holati kabi xususiyatlarga ega. Har bir inson hayotidagi o'zgarishlar aholi sonining o'zgarishiga olib keladi. Agregatdagi bu o'zgarishlar aholi harakatini tashkil qiladi.
Odatda, aholi harakati uch guruhga bo'linadi:
Tabiiy Nikoh, ajralish, tug'ilish, o'limni o'z ichiga oladi, ularni o'rganish demografiyaning mutlaq vakolati hisoblanadi. mexanik (migratsiya)
Bu aholining barcha hududiy harakatlarining yig'indisi bo'lib, ular pirovardida aholining joylashish xususiyatini, zichligini, mavsumiy va mayatnik harakatchanligini belgilaydi.
ijtimoiy
Odamlarning bir ijtimoiy guruhdan ikkinchisiga o'tishi. Harakatning bu turi aholining ijtimoiy tuzilmalarini takror ishlab chiqarishni belgilaydi. Aholi ko‘payishi va ijtimoiy tuzilmaning o‘zgarishining ana shu munosabati demografiya tomonidan o‘rganiladi.
Populyatsiyaning "tabiiy" yoki "biologik" mohiyati uning tug'ilish va o'lim natijasida avlodlar almashinuvi jarayonida o'zini doimiy ravishda yangilash qobiliyatida namoyon bo'ladi. Va bu uzluksiz jarayon populyatsiyaning ko'payishi deb ataladi. Asosiy demografik jarayonlar tug'ilish, o'lim va migratsiyadir.
Ko'pgina demografik muammolarni hal qilish usullar tizimidan foydalanishni talab qiladi, ular orasida asosiy o'rinni egallaydi. statistik(ma'lumotlarni tahlil qilish) va matematik(matematik modellar) tahlil usullari ham oxirgi paytlarda ko'proq qo'llanilmoqda sotsiologik usullar(sub'ektiv munosabat). Populyatsiyadagi o'zgarish qonuniyatlarini faqat ko'p odamlar misolida o'rganish mumkin. Ma'lumot to'plash to'rtta usulda mumkin:
Aholini ro'yxatga olish;
Aholining tabiiy harakatini joriy ro'yxatga olish;
Joriy aholi registrlari (ro‘yxatlar, kartotekalar);
Namuna va maxsus so'rovlar (masalan, VTsIOM)
Demografik jarayonlarni o'rganish uchun dinamikaning statistik tadqiqotlari, indeks, selektiv, balans va grafik usullar qo'llaniladi. Matematik modellashtirish, abstrakt matematik modellashtirish, grafik, kartografik usullardan ham keng foydalaniladi. Demografik tahlilning asosiy vositasi bu aholining jinsi, yoshi, kasbi bo'yicha tavsiflovchi statistikasi bo'lib, uning yordamida aholining hayotiy harakati ko'rsatkichlarini kuzatish mumkin.
Aholining tabiiy o'sishi- tug'ilishning o'lim darajasidan ortiqligi, ya'ni ma'lum vaqt oralig'ida tug'ilganlar va o'lganlar soni o'rtasidagi farq. Bu aholi o'sishi intensivligining eng umumiy xarakteristikasi bo'lib xizmat qiladi, odatda yiliga 1000 aholiga to'g'ri keladigan aholining tabiiy o'sish sur'ati bilan o'lchanadi. Bu ijobiy bo'lishi mumkin (masalan, Nigerda 2011 yilda aholining tabiiy o'sishi 36,8 ‰) yoki salbiy (masalan, Chernogoriyada -8,5 ‰). Aholining salbiy tabiiy o'sishi mamlakatda tug'ilganlarga qaraganda ko'proq odamlarning o'lishini anglatadi (ya'ni aholining tabiiy kamayishi).
Tug'ilish (1000 aholiga tug'ilganlar soni) va o'lim (1000 aholiga to'g'ri keladigan o'limlar soni) o'rtasidagi farq sifatida tabiiy o'sish sonning mingdan biriga yoki biriga to'g'ri keladigan ppm (‰) koeffitsienti bilan o'lchanadi. foizning o'ndan bir qismi. Ya'ni, tabiiy o'sish (yo'qotish) darajasi -8,5 ‰ -0,85% ga, 36,8 ‰ tabiiy o'sish sur'ati esa +3,68% ga to'g'ri keladi. Fertillik yoki aholining tug'ilishi- ma'lum bir vaqtda, ma'lum bir hududda tug'ilganlar sonining aholi soniga nisbati. Etarli statistik ma'lumotlarga ega bo'lgan mamlakatlardan Rossiya eng serhosil bo'lib, yiliga 1000 aholiga o'rtacha 47 tug'ilish, eng kichigi esa Frantsiya bo'lib, bir xil aholi soniga 22 ta tug'ilgan. Bu raqamlar hali R .ning o'ta chegaralarini ifodalamaydi: Evropa Rossiyasining 18 viloyatida har yili 50 dan 60 gacha, Frantsiyaning ko'plab departamentlarida - har 1000 aholiga 20 dan kam bola tug'iladi. Joriy asrda Gʻarbiy Yevropada R. koeffitsienti kamaydi, lekin juda oz miqdorda; Rossiyada mavjud nomukammal ma'lumotlarga ko'ra, hozirda aholining tug'ilish darajasi asr boshidagiga qaraganda ancha yuqori. Bu mavzu bo'yicha so'nggi ma'lumotlar:
O'LIM, avlodning yo'q bo'lib ketishi jarayoni, populyatsiyani ko'paytirishning ikkita asosiy kichik jarayonidan biri. S. — turli yoshda sodir boʻladigan koʻplab individual oʻlimlardan iborat boʻlgan va ularning umumiyligida haqiqiy yoki faraziyning yoʻq boʻlib ketish tartibini belgilovchi ommaviy jarayon. avlodlar. Uning statistikasi. miqdorlar orasidagi munosabatga asoslangan tavsif. S.ning xususiyatlari va odamlarning yoshi, oʻlim jadvali – yosh funksiyasi sifatida qaraladigan avlodning yoʻq boʻlib ketishining oʻzaro bogʻliq koʻrsatkichlari tizimi bilan berilgan. Chorshanba avlodning x yoshga etgan qismining umr ko'rish davomiyligi, e (x) sintetikdir. yo'q bo'lib ketish tartibini tavsiflash. Eng ko'p ishlatiladigan indikator e (o) - qarang. tug'ilishda kutilayotgan umr ko'rish (avlodning yo'q bo'lib ketishi jarayonining eng umumiy xarakteristikasi).