Dunyoning siyosiy xaritasini shakllanishi

XX-asrning 90-yillaridan keyin yangi shakllangan davlatlar va ularning poytaxtlari:
1.Eritreya-Asmera
2.Mikroneziya Federativ Shtatlari (MFSH) –Palikir
3.Palau-Koror
4.Marshall orollari-Majuro.
5. GFR va GDR ning birlashishi (1989-yil oktyabr) – Berlin.
6. YAXDR va YAAR ning birlashishi – Sana.
7. Gonkong, Makao va Tayvanni XXR tarkibiga qo’shib olinishi (1997-2000 yillar)
8. SHarqiy Timorga (2002 –yil 20-o’zgargan davlatlar:
1. Tanzaniya – Dar-es – Salam – Dodoma.
2. Nigeriya – Lagos – Abuja
3. Qozog’iston – Almati – Ostona
4. Hindiston – Dehli – Nyu - Dehli
5. Kolumbiya – Bogota – Santa – fe – de – Bogota
6. Kribati – Tarava – Bairiki
7. Qirg’iziston – Furunze – Bishkek

Dunyoning siyosiy kartasi tarixiy yillar davomida global miqiyosidagi turli xil ja`rayonlar ta`sirida shakllanib turadi. Jumladan buyuk geografik kashfiyotlar davrida dunyoning bo`linib olinishi, birinchi va ikkinchi jahon urushlari natijasida davlatlarning vujudga kelishi, siyosiy ongning o`sishi, ma`naviyat va mafkuraning takomillashuvi bilan ma`lum bir tuzumning parchalanishi, mustamlaka tuzumining yemirilishi bilan o`nlab mustaqil davlatlarning barpo bolishi kabi jarayonlar bunga misol bo`ladi.

Bunungi kunga kelib jahonda 229 ta mamlakatlar mavjud bo`lib, shundan 57 tasi Afrikada, 50 tadan Amerika va Osiyo qit’asida, 45 tasi Yevropada, 26 tasi Avstraliya va Okeaniyadadir. Possiya Federasiyasi Yevrosiyodadir. Tadqiqotchilarning tahliliga ko`ra dunyoning siyosiy kartasi shakllanishiga ko'ra to`rtta davrni o`z ichiga olgan:
1. Qadimgi davr – davlatlar paaydo bo`lishidan toki sanog`imizning V asrigacha bo`lgan davrni o`z ichiga olgan siyosiy karta;
2. O`rta asrlar davri milodning V-XVI asrlarini o`z ichiga olgan siyosiy karta;
3. Yangi davr XV-XVI asrdan XX asrning birinchi jahon urushi yillarini o`z ichiga olgan siyosiy karta;
4. Eng yangi davr – birinchi jahon urushi hoziri kunlargacha bo`lgan darni o`z mazmuniga olgan siyosiy karta. Bu davrni yana 3 ta bosqichga bo`lishadi;
a) 1917-1939 yil siyosiy kartasi;
b)1930-1990 yil siyosiy kartasi;
v) 1990 yildan boshlanib, hozirga qadar davom etayotgan jarayon, voqealar asosida vujudga kelgan siyosiy karta.
Eng yangi davrning uchinchi bosqichida , ya`ni 1990 yildan boshlab dunyoning siyosiy kartasi mazmuniga butun dunyo hamkorligining ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy – siyosiy hayotidagi tub yangi o`zgarishlar katta ta`sir ko`rsatadi. Jumladan, SSSR parchalandi, Mustaqil Davlatlar hamdo`stligi paydo bo`ldi; Sharqiy Yevropadagi Sobiq sosialistik davlatlar demokratik inqiloblar natijasida yangi mustaqil rivojlanish yo`liga o`tdilar; 1991 yilda sosialistik lagerga kiruvchi davlatlarning Varshava sghartnomasi, o`zaro iqtisodiy yordam kengashining faoliyati to`xtadi va sosialistik tizim tugallandi.
1990 yil 3 oktyabrda Germaniya davlatining birlashib ketishi, Yugoslaviyaning parchalanishi va oqibatda Sloveniya, Bosniya, Gersogovina, Makedoniya, Xorvatiya, Yugoslaviya Ittifoqi Respublikasining siyosiy mustaqilligini e`lon qilinishi; 1990 yil mayda Yaman Arab Respublikasi va Yaman Halq demokratik Respublikasining birlashib ketishi, Chexoslovakiyaning 1993 yil 1 yanvarda Chexiya va Slovakiyaga bo`linishi va milliy Mustaqil davlatlar vujudga kelishi va boshqalar dunyoning yangi siyosiy kartasini tuzishga asos bo`ldi.
Markaziy Osiyoning siyosiy kartasi keyingi ikki asr davomida bir necha bor o`zgargan va o`ziga xos mazmunga ega bo`lgan. Uni mazmuniga ko`ra quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin.
Birinchi bosqich- sobiq O`rta Osiyo va Qozog`iston hududlarining Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishiga qadar bo`lgan davr. Bu davrda Markaziy Osiyo hududida uchta yirik davlat Qo`qon va Xiva xonligi hamda Buxoro amirligi bo`lgan.
Ikkinchi bosqich- Mustamlaka davrini o`z ichiga olgan. Bu davrda hozirgi huddning katta qismi Rossiy imperiyasining Turkiston general gubernatorligi tarkibida qolgan va Xiva xonligi va Buxoro amirligi hamda Qo`qon uyezdidan iborat bo`lgan.
Uchinchi bosqich- 1917-1922 yillarni o`z ichiga olgan. Bu davrda Turkiston Muxtor Sovet Sosialistik Resoublikasi, Buxoro va Xorazm Xalq Respublikalari kabi mustaqil davlatlar bo`lgan.
To`rtinchi bosqich- 1924-1991 yillarni o`z ichiga olgan. Bu davrda Markaziy Osiyo hududida 5 ta Ittifoqdosh Respublika tuzildi. (O`zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston, Qirg`iziston va Qozog`iston Sovet Sosialistik Respublikalari).
Beshinchi bosqich- 1991 yildan boshlab, hozirgi kunlarni ham o`z ichiga oladi. Bu davrda istiqlol tufayli Markaziy Osiyodagi Ittifoqdosh Respublikalar o`rnida mustaqil davlatlar – Qozog`iston, Turkmaniston , O`zbekiston , Qirg`iziston va Tojikiston kabi mamlakatlar tashkil topdi.
Qozog`iston Respublikasida 16 dekabr 1991;
Qirg`iziston Respublikasida 30 avgust 1991 ;
Turkmanistonda 27- oktyabr1991;
Tojikiston Respublikasida 9 sentyabr 1991 ;
O`zbekiston Respublikasida 1 sentyabr 1991 yil Milliy Mustaqillik kuni deb e`lon qilindi.
Qozog`iston Respublikasi Markaziy Osiyoning shimolida joylashgan. Uning maydoni 2,7 mln km<sup>2</sup> , aholisi 16,1 mln kishi (2002 y) .
Turkmaniston – Markaziy Osiyoni janubi- g`arbida joylashgan. Maydoni 488,1 ming km², aholisi -4,8 mln kishi.
Qirg`iziston Respublikasi Markaziy Osiyoning sharqida joylashgan . Maydoni 198,5 ming km<sup>2</sup>, aholisi -4,6 mln kishi (1997).
Tojikiston Respublikasi Markaziy Osiyoning janubiy sharqida joylashgan maydoni 143,1 ming km<sup>2</sup>, aholisi 6,0 mln kishi
O`zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyoning o`rta qismida, janubiy – sharqida Afg`oniston bilan chegaradosh. Maydoni 448,9 ming km², aholisi -27 mlndan ortiq.
Yuqorida ta`kidlanganidek , dunyo siyosiy kartasi doimi global darajadagi jarayon va voqealar tufayli o`zgarib turadi. Bunday o`zgarishlar ko`p millatli etnik milliy jatrayonlarning rivoji, yo`nalishiga mamlakat va xalqlar o`rtasida iqtisodiy, siyosiy ma`daniy va ijtimoiy munosabatlarning ko`lamiga bog`liq holda davom etadi. Shuning uchun ham qayerda boshqarish (boshqarish arabchada siyosat ma`nosini anglatadi) o`zgarsa, hamda ustunlikka intilish kuchaysa, o`sha hududlarda ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy voqea va hodisalar rivojlanadi, farqlanishlar sodir bo`ladi, bu esa bir butun davlatning parchalanishiga olib keladi.
Markaziy Osiyodagi Mustaqil davlatlar ham davlat qurilishini takomillashtirish, iqtisodiyotni rivojlantirishda o`ziga xos tamoyil va yo`nalishlarni belgilamoqda, boshqarish shakli va mazmunini tanlamoqda. Ularning ijobiy yoki salbiy tomonlarini vaqt ko`rsatadi. Bu borada davlat arboblari, siyosatshunoslar, mutaxasislar ham muhim o`rinni egallaydilar
Siyosiy xaritada, boshqa davlatlar singari, davlatlar, ularning chegaralari, ma'muriy-hududiy bo'linishi, Eng yirik shaharlar. Bularning barchasi ko'proq narsani anglatadi - dunyo mamlakatlari davlat tuzilishi shakllarini joylashtirish qonuniyatlari, davlatlar o'rtasidagi munosabatlar, davlat chegaralarini chizish bilan bog'liq hududiy nizolar. Dunyoning siyosiy xaritasi urushlar, shartnomalar, davlatlarning parchalanishi va birlashishi, yangi mustaqil davlatlarning shakllanishi, boshqaruv shakllarining o'zgarishi, davlatchilik / siyosiy suverenitetning yo'qolishi natijasida yuzaga keladigan doimiy o'zgarishlar jarayonida. /, shtatlar/mamlakatlar/ hududidagi o'zgarishlar - hududlar va suv zonalari, ularning chegaralari, poytaxtlarini o'zgartirish, davlatlar/mamlakatlar/ va ularning poytaxtlari nomlarini o'zgartirish, boshqaruv shakllarini o'zgartirish, agar ular bunda ko'rsatilgan bo'lsa. xarita. Faqat 1990-yillarda. dunyoning siyosiy xaritasida yangi Eritreya davlati paydo bo'ldi (Qizil dengizdagi Efiopiya provinsiyasi ajratilgan), Kambodja boshqaruv shaklini o'zgartirib, konstitutsiyaviy monarxiyaga aylandi. Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasining shakllanishi asosan sodir bo'ldi Yangiga(1-jahon urushidan oldingi 17-16-asrlar boshi) va Eng yangi davr s tarixi. 15-asrda evropaliklar tomonidan Trans-Saxara savdosining terminal nuqtalari - Seuta va Melilla shaharlarini bosib olishi bilan boshlangan Yangi Dunyoning Yevropa mustamlakasi, yangi hududlarning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi dunyoda sezilarli o'zgarishlarga olib keldi. siyosiy xarita - boshqaruv va boshqaruvning yangi shakllarining paydo bo'lishi. Ispaniya va Portugaliya eng yirik megapolislarga aylandi, keyinchalik ularga Buyuk Britaniya, Frantsiya, Gollandiya, Germaniya qo'shildi. Amerika, Afrika, Osiyodagi hududlar (kamdan-kam istisnolardan tashqari) mustamlaka maqomiga ega bo'ldi. 19-asr boshlarida Lotin Amerikasida milliy ozodlik harakati yangi mustaqil davlatlarning shakllanishiga olib keldi. 19-20-asrlar boʻsagʻasida yetakchi metropoliyalar oʻrtasida dunyoni hududiy qayta taqsimlash uchun kurash kuchaydi, uning choʻqqisi 1. Jahon urushi. Hammasi bo'lib, 1900 yilda barcha imperialistik kuchlarning mustamlaka mulklari 73 million kvadrat metr maydonni egalladi. km (quruqlik maydonining 55%), aholisi 530 million kishi (dunyo aholisining 35%). Zamonaviy siyosiy xaritani shakllantirishning asosiy bosqichlari Eng yangi davr 2-jahon urushi, 1950-60 yillar (mustamlakachilik tizimining yemirilishi - Afrika, Osiyo, Okeaniya, Karib dengizi dekolonizatsiyasi), 1980-90-yillarning boshi. (Sharqiy Evropaning siyosiy xaritasida katta o'zgarishlar). DUNYO DAVLATLARINI BOSHQARISH SHAKLLARI Dunyo siyosiy xaritasining barcha ob'ektlarini ikkiga bo'lish mumkin katta guruhlar: mustaqil davlatlar va o'zini o'zi boshqarmaydigan hududlar. MUSTAQIL DAVLATLAR. Monarxiya va respublikalar bunday maqomga ega bo‘lib, ular boshqa davlatlar bilan teng huquqli shartnomalar tuzishlari, BMTga a’zo bo‘lishlari, xalqaro iqtisodiy va siyosiy tashkilotlarga kirishlari mumkin. Boshqaruv shakli mamlakatlarning ijtimoiy-siyosiy hayotiga, an’analariga ta’sir qiladi, lekin na iqtisodiy rivojlanish darajasini, na ichki siyosiy vaziyatning xususiyatlari: ko'pincha monarxiyalar (masalan, Evropada) ba'zi respublikalarga qaraganda ancha demokratikdir. MONARXIYALAR - hokimiyat bir shaxs - podshoh, imperator, podshoh, sulton qo'lida to'plangan va meros bo'lib qolgan boshqaruv shakli. Mutlaq monarxiyalarda monarxning hokimiyati amalda cheksizdir. Dunyoning siyosiy xaritasida ularning soni doimiy ravishda kamayib bormoqda, ularning aksariyati Osiyoda joylashgan (aslida mutlaq monarxiyalar Butan, Ummon, Birlashgan Arab Amirliklari, Qatar, Bahrayn va Quvayt). Teokratik monarxiyalarni diniy yetakchi boshqaradi. Yer sharida bir nechta bunday davlatlar bor - Vatikan, Rim papasi boshchiligida; Saudiya Arabistonining bu monarxiya qiroli ham sunniy musulmonlar diniy jamiyati, ham Bruney sultonligi rahbari hisoblanadi. Konstitutsiyaviy monarxiyalarda monarx hokimiyati konstitutsiya bilan, parlamentar monarxiyada esa parlament tomonidan cheklangan. Darhaqiqat, monarxlar "hukmronlik qiladilar, lekin hukmronlik qilmaydilar", ular xalqning ramzi va an'analarga bo'lgan hurmatiga aylandi. Aksariyat monarxiyalarda bunday boshqaruv shakli mavjud. G'arbiy Yevropa— Buyuk Britaniya, Norvegiya, Shvetsiya, Daniya va boshqalar. 1990-yillarning oxiriga kelib. dunyoda 30 ga yaqin monarxiya mavjud edi: Okeaniyada 2 ta, Afrikada 3 ta, Osiyoda 13 ta, Yevropada 12 ta, shu jumladan Andorra, aslida respublika, rasmiy ravishda konstitutsiyaviy monarxiya (knyazlik) 13-asr oxiridan boshlab. Fransiya va Ispaniyaning ikki tomonlama suvereniteti ostida. Ayrim monarxiyalarda respublika elementlari, masalan, federalizm mavjud. Federal konstitutsiyaviy monarxiyalarning oliy hukmdorlari: besh yilga Malayziya sultonliklarining merosxoʻr hukmdorlari (Malayziyada), amirlar oliy kengashi (Birlashgan Millatlar Tashkiloti) tomonidan saylanadi. Birlashgan Arab Amirliklari). Belgiyada 1993 yildan boshlab konstitutsiyaviy monarxiya, referendumga ko'ra, federatsiyalardan iborat bo'la boshladi. Fikringizni qoldiring, rahmat! Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasida mamlakatlarning geografik joylashuvi, siyosiy va ma'muriy tuzilishi ko'rsatilgan. Asosiy siyosiy-geografik oʻzgarishlar oʻz aksini topgan: yangi mustaqil davlatlarning paydo boʻlishi, mamlakatlarning siyosiy tuzilishining oʻzgarishi, ularning chegaralari va hududlarining oʻzgarishi, davlat va poytaxtlar nomlarining oʻzgarishi va hokazo.Dunyoning siyosiy xaritasi va dunyoning siyosiy xaritasi. undagi o'zgarishlar qonuniyatlarini geografiyaning siyosiy geografiya deb ataladigan bo'limi o'rganadi. Dunyoning siyosiy xaritasi aks ettiradi davlat tuzilishi mamlakatlar, ularning davlat boshqaruvi tizimining xususiyatlari, davlatlar o'rtasidagi munosabatlar, shuningdek, davlat chegaralarini belgilash va aholini ko'chirish bilan bog'liq holda yuzaga keladigan mintaqaviy nizolar. Dunyoning siyosiy xaritasi doimo o'zgarib turadi. Bunga quyidagi omillar yordam beradi: - turli darajadagi urushlar; - mamlakatni mustaqillikdan mahrum qilish, hudud chegaralarini o'zgartirish; -davlatlararo va xalqaro shartnomalar; -yangi mustaqil davlatlarning shakllanishi; -mamlakat va poytaxt nomini o'zgartirish; - davlatlarning parchalanishi va birlashishi; - mamlakat boshqaruvi tuzilmasi va davlat tizimining o'zgarishi; - mamlakat poytaxtini boshqa shaharga o'tkazish. Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasini shakllantirish bilan bog'liq barcha voqealar shartli ravishda ikki davrga bo'linadi: yangi - 17-asrdan Birinchi jahon urushigacha va oxirgi - Birinchi jahon urushidan hozirgi kungacha. Eng yangi davr 4 bosqichga bo'lingan. 1-bosqich 1918-1945 yillar, 2-bosqich 1945-yildan 3-bosqich 1945-1985 yillar, 4-bosqich 1985 yildan hozirgi kungacha. Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasida o'z mustaqilligini e'lon qilgan 200 dan ortiq davlatlar mavjud. Ular orasida xalqaro miqyosda tan olingan davlatlar soni 191 tani tashkil etadi. Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasining qator ob'ektlari qatoriga mustaqil boshqaruv maqomiga ega bo'lmagan 67 ta qaram hududlar kiradi. Test savollari 1. Dunyoning siyosiy xaritasi va undagi o‘zgarishlar qonuniyatlarini o‘rganuvchi geografiya bo‘limi qanday nomlanadi? A) ekologiya B) fizik geografiya C) biologiya D) siyosiy geografiya 2. Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasida nechta mustaqil davlat bor? A) 400 B) 300 C) 200 D) 100 3. Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasining shakllanishi bilan bog'liq barcha hodisalarga shartli ravishda qanday 2 davr ajratiladi? A) eski va yangi B) yangi va zamonaviy C) yangi va oxirgi D) eski va yangi 2. Dunyoning hozirgi siyosiy xaritasida nechta mustaqil hudud bor? A) 27 B) 47 C) 67 D) 87 Lug'at Rus tili Qozoq tili Ingliz tili Ijtimoiy-iqtisodiy geografiya Aleumetik-iqtisodiy geografiya Ijtimoiy-iqtisodiy geografiya Geografik kashfiyotlar Geografiya ashular Geografik ochilishlar Buyuk sayohatchilar Atakti sayaxatlar buyuk sayohatchilar Tadqiqot Sertteuler Tadqiqotlar Dunyoning siyosiy xaritasi Duniye zhuzinin sayasi kartasi dunyoning siyosiy kartasi Shakllanish davrlari Kalyptasu kezenderi Shakllanish davrlari Mustaqil davlatlar Tauelsiz memleketter mustaqil davlat Hudud Aumaq Hudud SRS mavzulari 1) "Yer sayyora sifatida" mavzusini o'rganing. L1, 5-9-betlar. TSIS mavzulari 1) 5-sxema asosida dunyo siyosiy xaritasida sodir bo’lgan o’zgarishlarni bir davlat misolida tahlil qiling. L1, 78-81-betlar. Dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasi O'tkazish shakli: dars ofset. Dars maqsadlari: o'rganilgan materialni mustahkamlash, mavzu bo'yicha bilim va ko'nikmalarni tekshirish. Geografik madaniyatning shakllanishi, siyosiy xarita haqida, dunyo taraqqiyotining asosiy muammolari va yo’nalishlari, mamlakatlar texnologiyasi, siyosiy tizimi, hozirgi bosqichdagi xalqaro munosabatlarning xususiyatlari haqida geografik tafakkurning shakllanishi. Dars jihozlari: dunyoning siyosiy xaritasi, darslik, atlaslar, “Dunyo mamlakatlari” ma’lumotnomasi, geografik ma’lumotnomalar. Darslar davomida Talabalar dars davomida yozma va og'zaki ishlaydi. Yozma topshiriqlar uchun ular bilimlarni qayd qilish varaqini oldindan tayyorlaydilar, u bosqichma-bosqich to'ldiriladi va dars oxirida topshiriladi. men bosqich. Og'zaki savollar va topshiriqlar. Talabalar o‘z o‘rinlaridan va doskada turib, siyosiy xarita bilan ishlagan holda javob berishadi. 1. Dunyoning siyosiy xaritasi nima deyiladi? Dunyoning siyosiy xaritasida nechta davlat bor? (230.) 2.Suveren davlat nima? Dunyoning siyosiy xaritasida nechta suveren davlat bor? (195) 3. Dunyoning siyosiy xaritasida dunyoning 7 ta yirik davlatini ko'rsating. (Rossiya, Kanada, Xitoy, AQSh, Braziliya, Avstraliya, Hindiston.) 4. Dunyo siyosiy xaritasida aholisi 100 milliondan ortiq bo'lgan 5 ta davlatni ko'rsating. (Xitoy, Hindiston, AQSh, Braziliya, Indoneziya.) 5. Dunyo siyosiy xaritasida bir necha yarim orol mamlakatlari (Hindiston, Italiya, Turkiya), orol mamlakatlari (Buyuk Britaniya, Yamayka, Kuba, Kipr), arxipelag mamlakatlarini ko'rsating. II bosqich. Talabalar bilim va ko'nikmalar varag'i bilan ishlashni boshlaydilar. Quyidagi mamlakatlarda qanday umumiylik bor? I variant A. AQSH, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Yaponiya – barchasi Katta Sakkizlik aʼzolaridir. B. Saudiya Arabistoni, Quvayt, BAA, Bahrayn, Eron neft eksport qiluvchi davlatlardir. II variant A. Avstraliya, Yangi Zelandiya, JAR – koʻchirish kapitalizmi mamlakatlari. B. Janubiy Koreya, Singapur, Tayvan - yangi sanoat mamlakatlari. Quyidagi davlatlardan qaysi biri misol bo'la oladi: A. Boshqaruvning respublika shakliga ega davlatlar. (Bolgariya, Polsha, Buyuk Britaniya, Fransiya, Yaponiya, Saudiya Arabistoni.) B. Federativ maʼmuriy-hududiy tuzilishga ega davlatlar. (Buyuk Britaniya, Kuba, AQSh, Fransiya, Hindiston, Misr, Braziliya.) III bosqich. Og'zaki. "Eng - dunyodagi siyosiy xaritada eng ko'p." Darsning bu bosqichini musobaqa tarzida jamoaviy ish shaklida olib borish mumkin. Savollar 1. Maydoni bo'yicha dunyodagi eng yirik davlat. (Rossiya, 5 = 17,01 million km2) 2. Dunyodagi eng kichik mustaqil davlat. (Vatikan, 5 = 0,44 ga.) 3- Dunyodagi eng kichik mulk. (Gibraltar - 6,5 km2) 4. Hududi (egalikdan tashqari) bir vaqtning o'zida shimoliy, janubiy, sharqiy va g'arbiy yarim sharlarda joylashgan davlat. (Kiribati Respublikasi.) 5. Dunyoning ikki qismida joylashgan davlatlar. (Rossiya, Qozog‘iston, Turkiya, Grenlandiya orolidan Daniya, Kanar orollaridan Ispaniya, Madeyra orolidan Portugaliya). 6. Maydoni bo'yicha eng katta orol-davlat. (Indoneziya Respublikasi - 1904 ming km2) 7. Dunyodagi eng qadimiy respublika va ayni paytda Yevropaning mavjud davlatlari ichida eng qadimgi respublika. (San-Marino, eramizning 301 yildan beri respublika) 9. Eng yosh davlat (Pala respublikasi, 1994 yil) 11. Shtatning eng janubiy poytaxti (Vellington, Yangi Zelandiya - 41 ° 18 "S, 174 ° 48" E) IV bosqich. Talabalar bilim va ko'nikmalar varag'i bilan ishlaydi. ( yozma ravishda.) Mavzu kalit so'zlari. Shartlarni aniqlang. I variant 1. Respublika. 2. Federal davlat. II variant 1. Monarxiya. 2. Unitar davlat. Quyidagi gaplardagi bo‘sh joylarni to‘ldiring I variant Mamlakatlar tipologiyasining asosiy mezoni zamonaviy dunyo davlatning ... (ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasiga) xizmat qiladi, aholi jon boshiga to'g'ri keladigan ... (YaIM) ko'rsatkichi orqali ifodalanadi. II variant Mintaqaviy va mahalliy nizolar zamirida yo ... (chegaraviy kelishmovchiliklar) yoki ... (diniy-etnik qarama-qarshiliklar) yotadi. V bosqich. Og'iz orqali amalga oshiriladi. Oldindan talabalarga uy vazifasini bajarish so'ralgan: ish daftarlariga istalgan 5 davlatning toponimik nomlarini va ularning kapitalini yozib qo'ying. Bu dars 10-sinfdagi birinchi darsdir. V bu dars yangi atamalar kiritiladi, o‘quv kursining asosiy vazifalari qisqacha bayon qilinadi. Talabalar dunyo iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasining mazmuni, xususiyatlari, asosiy tushunchalari bilan tanishadilar. Bundan tashqari, darsda dunyoning zamonaviy siyosiy xaritasining xususiyatlari, uning miqdoriy va sifat jihatdan siljishi haqida so'z boradi.


Jahon siyosiy xaritasi global miqyosdagi bir necha siyosiy jarayonlar ta’sirida shakllangan. Shularning ichida Birinchi va Ikkinchi jahon urushlari hamda ularning oqibatlari bilan bog`liq holda davlatlarning vujudga kelishi, mustamlaka tizimining yemirilishi hamda bir necha o`nlab mustaqil davlatlarning barpo bo`lishi, qo`shilmaslik harakatining rivojlanishi va boshqa jarayonlar e`tiborga loyiqdir. Jahon siyosiy xaritasining shakllanishida XX asr 80-yillarining so`nggi va 90-yillarining boshlarida bo`lib o`tgan siyosiy voqealar: ikki nemis davlatining qo'shilib, yagona Germaniya davlatining tashkil etilishi, Chexoslovakiya o'rnida Chexiya va Slovakiya mustaqil respublikalarining barpo bo'lishi, Yugoslaviya Sotsialistik Federativ Respublikasining parchalanib ketishi natijasida suveren Xorvatiya, Sloveniya, Makedoniya, Bosniya va Gersogovina respublikalari hamda Serbiya va Chernogoriya davlatlarining shakllanishi va, ayniqsa, sobiq Ittifoqning parchalanib ketishi oqibatida, dastlab Litva, Latviya va Estoniya, keyinchalik esa Rossiya Federatsiyasi, Ukraina, Belarus, Moldova, Gruziya, Armeniya, Ozarbayjon, Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O'zbekiston rcspublikalarlarning mustaqil davlatlar sifatida dunyo siyosiy kartasida o‘z o'rinlariga ega bo'lishi juda muhim ahamiyat kasb etdi. Dunyo siyosiy xaritasidagi davlatlar va mamlakatlar nisbati hamda soniga dastlab (1997-yil, 1-iyulda) Buyuk Britaniya mustamlakasi Gonkong (Syangan)ning, keyinchalik (1999-yil, dekabr oyida) Portugaliya mustamlakasi Makao (Aomin)ning Xitoy Xalq Respublikasi tarkibiga kirishi, 2000-yilda esa BMT tomonidan Indoneziya tarkibida bo'lgan Sharqiy Timorga alohida maqom berilishi hamda 2008-yilda Chernogoriyani Serbiya va Chernogoriya Federatsiyasidan chiqib mustaqillikka erishishi ham ma`lum ta`sir ko`rsatdi. Undan tashqari, 2011-yilda Janubiy Sudan Sudan tarkibidan ajralib chiqdi. Hozirgi vaqtda dunyo siyosiy xaritasida 227 mamlakat mavjud bo'lib, ulaming 149 tasi respublika, 45 tasi monarxiya, 9 tasi mustamlaka, 21 tasi boshqa (masalan, "hamdo`stlik” tarkibidagi mamlakatlardan tashkil topgan, Buyuk Britaniya general gubernatori boshqaradigan Karib dengizi havzasidagi hamda Fransiyaga qarashli "Okeaniya”dagi mamlakatlar) shaklidagi mamlakatlar hamda 3 tasi maqomi noma`lum mamlakatlardir.