Dvigatel reja Dvigatelning vazifasi Dvigatelning ishlash prinsplari Ichki yonuv dvigatelning mexanizmi va tizimlari

To‘rt taktli dvigatellar
To‘rt taktli dvigatel (1.3-rasm) karterga o‘rnatilgan va ustidan kallak bilan yopilgan silindrdan tashkil topgan. Pastdan karterga taglik qotirilgan. Silindr kallaklarida — kirgizuvchi va chiqaruvchi — klapanlar hamda o‘t oluvchi svechalari (benzinlida) yoki yoqilg‘ini sepib beruvchi forsunkalar (dizellida) o‘rnatilgan. Silindr ichida qaytib kelish harakatlarini bajaruvchi porshen, porshenli barmoq orqali shatunning tepa kallagi bilan bog‘langan bo‘ladi. Shatunning pastki kallagi asosiy bo‘yinlari dvigatel karteridagi podshipniklarga o‘rnatilgan tirsak valining shatunli bo‘ynini qamrab oladi. Porshen silindrda porshenli halqalar yordamida zich joylashadi.



b)

a)

tirsakli valning aylanishi

yonilg‘i aralashma
porshen pastga harakatlan-moqda; yonilg‘i aralashmasi kiritilmoqda

porshen
Tirsakli val uchiga esa maxovik qotiriladi. Porshenning tepaga harakatlangandagi oxirgi holati yuqori chekka nuqta (y.ch.n.) deb ataladi, pastga harakatlangandagi oxirgi holati esa, pastki chekka nuqta (p.ch.n.) deb ataladi. Dvigatel ishida porshenning bitta chekka nuqtadan ikkinchi chekka nuqtaga yurish vaqtida bajariladigan jarayonga takt deyiladi. Porshenning y.ch.n.da turganda uning ustida hosil bo‘lgan hajm yonish kamerasi hajmi deb ataladi. Porshenning y.ch.n. dan p.ch.n. ga qarab harakatlanishida bo‘shatiladigan hajm ishchi hajm yoki dvigatel litraji deyiladi. Yonish kamerasi hajmi va ishchi hajmning summasi silindrning to‘la hajmi deb nomlanadi.

ish aralash­masi alanga lanadi

o‘t oldirish shami uchqun beradi. Yonishdan hosil bo‘lgan bosim ta'sirida porshen pastga harakatlanadi

hamma klapanlar yopiq

chiqarish
klapani
yopiq

hamma klapanlar
yopiq

kiritish
klapani
ochiq

kiritish quvuri

porshen
yuqoriga
harakat-
lanib,
ish aralash-
masini
siqadi
(yonilg‘i
aralashmasi
+
qoldiq gazlar)



e)

d)

chiqarish klapani ochiq

porshen yuqoriga harakat- lanib, yonib bo‘lgan gazlarni silindrdan tashqariga chiqaradi

yonib bo‘lgan gazlar chiqariladi
1.3-rasm. To‘rt taktli sikl:
a—kiritish; b—siqish; d—ishchi harakat; e—chiqarish.
Silindr to‘liq hajmining yonish kamerasi hajmiga nisbati siqish darajasi deb nomlanadi va dvigatelning muhim parametrlaridan biri hisoblanadi. Uchqunli o‘t oluvchi zamonaviy avtomobil dvigatellarining siqish darajasi, odatda, 9—10 dan katta bo‘lmaydi. Avto- mobillarning to‘rt taktli dizeli siqish darajasi 15—22 atrofida bo‘ladi. To‘rt taktli jarayon birin-ketin o‘ziga quyidagi taktlarni qo‘shib boradi: kiritish, siqish, ishchi harakat va chiqarish.



1.4-rasm. «Nexia» avtomobilining dvigateli:
1—generator yuritmasining yetakchi shkivi; 2—generator yuritmasining tasmasi;
3—gaz taqsimlash vali yuritmasining tishli tasmasi; 4—tishli tasmani taranglovchi qurilma;
5—tishli tasma g‘ilofi; 6—generator; 7—gaz taqsimlash vali yuritmasining tishli shkivi;
8—gaz taqsimlash vali; 9—drossel to‘siqchasining qobig‘i; 10—kiritish quvuri;
11—silindrlar kallagining qopqog‘i; 12—yonilg‘i bosimi rostlagichi; 13—gidrokompensator; 14—moy quyish bo‘g‘zining qopqog‘i; 15—ichqo‘yma; 16—o‘t oldirish taqsimlagichi;