E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

ATLÍQ SÓZ SHAQABÍN TALLAW TÁRTIBI

1. 
   Atlıq sózdi tabıń.
   
2. 
   Onıń qalay jasalǵanın anıqlań.
   
3. 
   Dáslepki túri (ataw sepligi, birlik san).
   
4. 
   Leksika-grammatikalıq jaqtan túrin anıqlań (menshikli hám ǵalabalıq atlıq).
   
5. 
   Betleniwi.
   
6. 
   Sanda qollanılıwı.
   
7. 
   Tartımlanıwı.
   
8. 
   Sepleniwi.
   
9. 
   Gáptegi xızmeti.
   

KELBETLIK

§65. Kelbetliktiń mánisi hám belgileri

223. 
     shınıǵıw. Oqıń. Qanday?, qaysı? sorawlarına juwap beretuǵın sózlerdi tabıń.
     

1. Pirnazar aǵanıń júreginde quwanıshlı sezim payda boldı. 2. Birden Gúljamaldıń júzi qızarıp, qara kózleri shoqtay janıp ketti. (A.B.) 3. Uzın boylı,
sımbatlı, er júrek hám ǵayratlı jigit tez arada biziń bólimshedegi eń jaqsı barlawshı boldı. (M.D.)
Zattıń sının, sıpatın, qásiyetin, kólemin, túr-túsin bildiretuǵın sózler kelbetlik dep ataladı. Olar qanday?, qaysı? degen soraw- larǵa juwap beredi. Mısalı: gózzal qız, qara boyaw — zattıń túr-túsin; góne kiyim, qattı aǵash — zattıń sapasın; úlken júk, awır is, jeńil zat— zattıń mólsherin bildiredi.
Kelbetlik sózler kópshilik jaǵdaylarda ózi anıqlaytuǵın sózdiń aldında keledi. Mısalı: sulıw jay, qızıl kóylek, qattı temir, úlken jol.
Tapsırma. Qosıqtı tásirli etip oqıń. Kelbetliklerdiń qollanı- lıwına dıqqat awdarıń.

BEGLIGIŃDI BUZBÀ SEN
Bar bilgeni awzında, Sawdıraq qaraqalpaǵım. Jan sáwlesi kózinde, Jawdıraq qaraqalpaǵım.	Kewili keń maydanday, Tamǵa juldız jayǵanday, Pisip turǵan naymanday, Gewdirek qaraqalpaǵım. (I.Yu.)

223. 
     shınıǵıw. Keste sızıń. Túbir kelbetliklerdi bólek, dórendi kelbetliklerdi bólek jazıń. Dórendi kelbetliklerdiń qanday sóz shaqabınan jasalǵanın anıqlań.
     

Báhárgi, jasıl, umıtshaq, biyik, qımbat, awıllas, jerles, qısqı, bilgish, jeńil, jas, iri, ólpeń, bilimsiz, taza, ókpeshil, epli, taqıwa, kewilshek, sarı, tapaltas, baqıl, ushqır, tolıq, qısqa.

223. 
     shınıǵıw. Kóp noqattıń ornına kelbetlik sózlerdi qoyıp kóshirip jazıń. Zattıń qanday belgilerin bildirip turǵanlıǵın aytıp beriń.
     

1. Aspanda ... bult joq. 2. Bizler ... mekteptiń aldındaǵı maydanshaǵa jıynaldıq. 3. Azat ... kitaplar oqıydı. 4. Bizler ... toǵaydıń ishinen júrip kiyatırmız.
5. Baǵda ... gúller ashılıp tur.
Kerekli sózler: aq, sarı, qızıl, qızıqlı, qalıń, asıqtay.


Tapsırma. Berilgen kelbetlik sózler menen gáp qurap jazıń. Qaysı sózdi anıqlap hám qaysı orında turǵanın aytıń.


Kók, jaz, úlken, qońır, keń, ashshı, awır, biyik.