E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

§66. Kelbetliktiń jasalıwı

223. 
     shınıǵıw. Oqıń. Qara hárip penen jazılǵan kelbetlik sózlerdi tabıń. Olardıń qalay jasalǵanın túsindirip berıń.
     

1. 
   Men — nart shıbıq, siz — baǵmansız muǵal- lim. (G.D.) 2. Ótkir pıshaq qınǵa qas, ótirik sóz janǵa qas. (naqıl.) 3. Kún rayı kewilsiz, dımqıl, jer batpaq hám duman edi. (N.G.) 4. Biziń awılda padada júrgen kútá súzewik buǵa bar edi. (Á.Sh.)
   

Kelbetlik 2 túrli usıl menen jasaladı:

1. 
   Sóz jasawshı qosımtalardıń qosılıw usılı. Bul usılda kelbetlik jasawshı qosım- talar arqalı jańa mánidegi dórendi kelbetlik jasaladı: aqıl-lı, bil-gir, oy-sız, talap-shań, shala-ǵay.
   
2. 
   Sóz qosılıw usılı. Bul usıl arqalı qospa kelbetlik jasaladı: qara qoyıw qaslı, aq reńli, aq-qara, uzın boylı, túrli-túrli.
   

Atlıq, kelbetlik, sanlıq, almasıq, rá- wish — hámmesi juwmaqlastırılıp til bili- minde atawısh sózler dep ataladı.

Kelbetliktiń jasalıwı

Dórendi kelbetlik		Qospa kelbetlik
túbir	dórendi	birikken	dizbekli	jup
sulıw gózzal sarı aq batır tayna- pır	aqıl-lı ep-shil sóz- sheń qorq- aq diywal-ı toń-ǵaq	ashkóz jelókpe esersoq kózashıq janashır qaqbas	aq kewil biyday reńli er júrek sarı ala toq reńli ala shubar	aq-qara uzınlı- kelteli ǵarrı-jas jeke- siyrek úlken- kishi saw- salamat	úlken- úlken beles- beles sulıw- sulıw keń-keń jańadan- jańa uzın-uzın

223. 
     shınıǵıw. Berilgen dórendi hám qospa kelbetlik sózlerge gáp qurań.
     

Sulıwshıq, ádetli, biymáni, juwırǵısh, uzın boylı, xosh hawazlı, uzınlı-kelteli, qumay kózli, er júrek, jipek minezli, qoy kózli, biyday reńli.

223. 
     shınıǵıw. Kelbetliklerdi terip jazıń. Onıń qanday usılda jasalǵanına itibar beriń.
     

1. 
   Sebebi, bul ǵarrınıń ózi ásker jigittiń ákesi, isenimli adam ekenligin Sultan sırttan biletuǵın edi.
   
2. 
   Mektepten bir kilometrdey qashıqlaǵannan keyin, joldıń eki boyında qalıń toǵaylıq baslanıp ketedi.
   
3. 
   Sárbinaz júdá aqıllı qız. 4. Kóptiń arasınan saqallı birew ornınan turdı. 5. Sapar jawırınlı, duǵıjımlaw bala.
   

223. 
     shınıǵıw. Oqıń. Kelbetlik sózlerdi túbir hám qosımtaǵa ajıratıń.
     

1. Jumagúl qaltasına qolın suǵıp, qońır shúberekke túyilgen túyinshigin kempirine usındı. (T. Q.) 2. Aǵa, jaraqlı on adam kiyatır, atamannıń atlıları usaydı. 3. Qamıs qulaq, sulıw jal, kelte quyrıq, buwra san, qızıl, kók jorǵa janıwar bir tuwǵan jılqı edi. (M.D.) 4. Kim de-kim miynetten ayrılsa, kózsiz adam.