E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

Eki yamasa birneshe sózlerden quralıp, bir máni ańlatatuǵın kelbetlikler qospa kelbetlikler dep ataladı. Mısalı: qara qońır, ala shubar, aq quba.

223. 
     shınıǵıw. Oqıń. Qara hárip penen jazılǵan kelbetliklerdiń qalay jasalǵanın anıqlań.
     

1. Ayaǵında qıysıq taban, qonıshı jıltırawıq etigi bar. (Ó.A.) 2. Jumagúl sulıw, aqıllı, qara torı, uzın boylı qız edi. (A.B.) 3. Baxıtlı, miyrim-shápáátli perzentleriń kóp bolǵay. (S. S.) 4. Esersoq bolmay er bolmas. (naqıl.)

Qospa kelbetlik bir yamasa hár qıylı sóz shaqabınıń dizbeklesiwinen jasalıp, sındı, sapanı bildiredi. Qospa kelbetlik jasalıwına qaray 4 ke bólinedi: 1) birikken kelbetlik: jelókpe, piltaban, jelpárrik; 2) dizbekli kel- betlik: ala kóylekli, qara kózli, qara torı, biyday
reńli, sarı ala; 3) jup kelbetlik: jaqsı-jaman, úlken-kishi, beles-beles, tuppa-tuwrı, qızıq- qızıq, bala-shaǵalı.

223. 
     shınıǵıw. Qara hárip penen jazılǵan kelbetliklerdi kóshirip jazıń. Qalay jasalǵanlıǵına hám olardıń jazılıwına dıqqat awdarıń.
     

1. Shaxsánem saldamlı, awır minezli, ádepli qız. 2. Qara atlı, tolıq deneli bir kisi shawıp shıqtı. (K. A.) 3. Uzın boylı, at jaqlı bir qız jetip keldi. 4. Sarı sınlı, uzın boylı kelinshek bop-boz bolıp ketti.
5. Mayda-mayda kók sharbı bultlar shoǵırlasıp tur.

223. 
     shınıǵıw. Kóp noqattıń ornına tiyisli kelbetliklerdi qoyıp kóshirip jazıń. Arasınan qospa kelbetlikti tabıń.
     

1. Taqannıń ... bılǵawı bar. 2. Kóz—..., qol—...
. 3. ... ómir — qara kómir. 4. Miynettiń jolı ..., nanı
... . 5. ... qonaq úy iyesine mirát etedi. 6 dos
ayırılmas. (naqıl.).
Tiyisli sózler: qorqaq, miynetsiz, qattı, aqılsız, túrli-túrli, tatlı, batır, esaplı.

§70. Birikken qospa kelbetlik

223. 
     shınıǵıw. Oqıń. Qara hárip penen berilgen birikken kelbetliklerdiń jasalıwı hám jazılıwına itibar beriń.
     

1. 
   Qálemqas qarakóz, qáwmeti raǵna (Ájiniyaz).
   
2. 
   Qudaydan bermese, ákesindey piltaban diyqan boladıdaǵı. (T. Q.) 3. Sonıń ushın da, geypara jel- ókpe, jelpárrik adamlar pátlenip baratırsa, dos- yaranları: «Sen quyınlandıń ba?» — deydi. (T.Q.)
   

4. 
   Ol ǵarrı bir kózashıq adam eken. (A.B.)
   
5. 
   Sumlıq jaylap suwmańlaǵan sırǵıya,
   

Salıp joldı baslap meni bir qıya. (I.Yu)


Eki sózden birigip, bir máni ańlatıp ketken kelbetlik birikken kelbetlikler delinedi. Mısalı: áwmeser (awma+eser), esersoq (eser+soq), jel-ókpe (jel+ókpe), piltaban (pil+taban), jelpárrik (jel+párrik), ashkóz (ash+kóz), jalańayaq (jalań+ ayaq), sırǵıya (sur+qıyal), shaymiy (shayqal- ǵan+miy), qatıqulaq (qattı+qulaq), qálemqas (qá-lem+qas), qosjaqpas (qosh+jaqpas), gúdibuzar (gú-di+buzatuǵın), janashır (janı+ashıytuǵın) hám t.b.

Birikken qospa kelbetlik jazıwda birigip

jazıladı.

223. 
     shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Birikken qospa kelbetlik- lerdi tabıń. Qalay jazılıwına itibar beriń.
     

1. Dawıtbay Qayıpov — qaraqalpaqtıń xosh- hawaz búlbúli. 2. Keregeniń basında ildiriwli alamoynaq duwtardı aldı. («Ámiwdárya»). 3. Balam oqıwǵa júda ıqlaslı, qatıqulaq, esitkenin jazdırmaydı. (X.S.)
4. Toy bolsa bay balası qamqa kiyer,
Qarama ashkóz neme kóziń tiyer. (Ájiniyaz)

223. 
     shınıǵıw. Berilgen sózlerden qollanıp gáp qurań.
     

Janashır, qosjaqpas, gúdibuzar, kózashıq, ta- maqsaw.

§71. Dizbekli qospa kelbetlik

223. 
     shınıǵıw. Gáplerdi oqıń. Dizbekli qospa kelbet- liklerdiń jasalıwı hám jazılıwına itibar beriń.
     

1. Nıq tartıp aq boz úydiń úzik bawın... (I.Yu.) 2. Niyeti dúziw, haq kókirek bolsa da, kóterip soqpay ádetleri de bar. 3. Bala júdá shaqqan, til alǵısh.

4. 
   Ústirt qusaǵan oǵada keń kólemli jaylawlardan elimizdiń tawsılmas baylıǵı sıpatında paydalanamız.
   
5. 
   Ol at jaqlı, uzın boylı adam edi. 6. Tırısqaq arıq, kúygen talday qara jigit hámmeniń aldına shıqtı.
   

Eki yamasa úsh sózdiń dizbeginen jasalıp, bir máni ańlatatuǵın kelbetlik dizbekli qospa kelbetlik delinedi. Jazıwda olardıń hárbir sózi bólek jazıladı. Mısalı: sarı ala, gúreń kók, qara ala, ay júzli, ala shubar, qara qoqshıl.