E nuritdinov

Yurak fiziologiyasi 
 
Odam  yuragining  o'rtacha  og'irligi  erkaklarda  300  g,  ayollarda  esa  bir  oz  kamroq  - 
200-250  g  bo'ladi.  Yangi  tug'ilgan  chaqaloq  yuragi  yumaloq  shaklda  bo'lib, 
brrmuncha  yuqori  joylashgan,  og'irligi  23-27  g,  sakkiz  oyli  bolalarda  yurakning 
og'irligi  ikki  barovar,  2-3  yashar  bolalarda  uch  barovar  va  16  yoshda  o'n  bir  marta 
ortadi.  O'rta  yoshdagi  odamlarda  yurakning  uzunligi  13-14,5  sm  eng  serbar  qismi 
(ko'ndalangiga) 9-10,5 sm, oldingi sathi bilan orqa sathining uzunligi 6-7 sm ga teng. 
Yurak og'irligi butun tana og'irligiga 1:200 yoki 1:75 nisbatda bo'ladi. 
Yurak  qon  aylanish  tizimining  markaziy  qismi  bo'lib,  mushaklardan  tashkil  topgan 
g'ovak  a'zodir.  Har  bir  odam  yuragining  hajmi  mushtiga  yaqin  bo'ladi.  Jismoniy 
tarbiya  va  sport  bilan  shug'ullanuvchi  kishilarda  yurakning  mushaklari  yaxshi 
rivojlanib,  uning  hajmi  boshqalar  yuragining  hajmiga  nisbatan  kattaroq  bo'ladi  (16-
rasm). 

---

 
32 
Yurak  devori  uch  qavatdan:  ichki-endokard,  o'rta-mushak,  ya'ni  miokard  va  tashqi 
epikarddan  iborat.  Tashqi  pardasi-perikard  ikki  qavat  bo'lib,  ichki  qavati  yurak 
mushagiga yopishib turadi, tashqi qavati esa xalta sifatida yurakni o'rab turadi. Ikkala 
qavat  o'rtasidagi  bo'shliq  va  suyuqlik  bo'lib,  yurakning  qisqarish  va  kengayish 
harakatlariga qulaylik tug'diradi (17-rasm). 
Yurakning asosiy ishi nasos singari vena qon tomirlaridagi qonni so'rib, arteriya qon 
tomirlariga  o'tkazishdan  iborat.  Yurakning  bu  ishi  uning  bo'lmacha  va  qorinchalari 
devoridagi  mushaklarning  ritmik  ravishda  qisqarishi  (sistolasi)  va  kengayishi 
(diastolasi) orqali amalga oshadi. Yurakning bo'lmacha va qorinchalarinmg bir marta 
qisqarib-bo'shashishi  yurakning  bir  ish  sikli  (davri)  deyiladi.  Ularning  har  bir  ish 
sikliga  0,8  soniya  sarflanadi.  Jumladan,  bo'lmachalarning  qisqarishiga  *  0,1  soniya, 
kengayishiga  0,7  soniya,  qorinchalarning  qisqarishiga  0,3  soniya,  kengayishiga  0,5 
soniya  sarflanadi.  Qorinchalar  diastolasimng  oxirida,  uning  tamom  bo'lishiga  0,1 
soniya  qolganda  (kompensator  pauza)  bo'lmalarning  yangi  sistolasi  ro'y  beradi  va 
yurakning ish sikli yangidan boshlanadi. 
Bo'lmalar  va  qorinchalar  qisqarishining  o'zaro  bog'liqligi  va  izchilHgi  qo'zg'alish 
yurakning qayerida paydo bo'lishiga va qanday tarqalishiga bog liq.