E nuritdinov

Yurakda qo'zg'alishning kеlib chiqishi 
 

---

 
33 
Yurakning  mushak  tolalari  tuzilishi  va  vazifasiga  ko'ra  ikki  turga  bo'linadi:  1. 
bo'lmalar va qorinchalarning ishchi tolalari, ular yurak mushakning asosiy massasini 
tashkil  qilib,  yurakning  qon  haydash  faoliyatini  amalga  oshiradi;  2.  qo'zg'alish 
jarayonini o'tkazishda ritm yetakchisi vazifasini va o'tkazish tizimini tashkil qiluvchi 
atipik  tolalar.  Bu  tolalar  qo'zg'alishni  ro'yobga  chiqaradi  va  uni  miokardning  ishchi 
tplalariga yetkazadi. 
Yurak  mushagi  (miokard)  qo'zg'aluvchanlik,  o'tkazuvchanlik,  qisqaruvchanlik, 
avtomatiya xossalariga ega. 
Miokardning  skelet  mushaklaridan  farqi  shuki,  u  funksioanl  birlik  (sinsitiyadan) 
iborat.  Qo'zg'alish  miokardning  qaysi  bir  nuqtasida  vujudga  kelmasin,  butun 
miokardga  tarqalib,  tolalarni  hammasini  qo'zg'atadi.  Buning  sababi  shundaki, 
miokardning 
ishchi 
tolalari 
oraliq 
disklar-neksuslar 
yordamida 
o'zaro 
bog'langan.tutam  boshlanadi,  bu  tutam,  atrioventrikulyar  to'siqdan  o'tib,  o'ng 
qorincha bilan chap qorincha o'rtasidagi to'siq orqali qorinchalarga tushadi. Bu tugun 
Giss tuguni (5) deb ataladi. Giss tuguni atrioventrikulyar to'siq orqali o'tar ekan, ikki 
tarmoqqa bo'linadi, bin o'ng qorinchaga, ikkinchisi chap qorinchaga boradi. Shuning 
uchun ham bu tarmoqlar Giss tugunining o'ng va chap tarmoqlari yoki oyoqlari deb 
ataladi (6). 
Yurak  ritmini  boshqaruvchi  tugun  sinoatrial  tugunidir  (3).  U  yurak  qisqarishini 
vujudga  keltiruvchi  va  yurak  ritmining  birlamchi  (bosh)  peysmekeri  hisoblanadi, 
ya'ni  qo'zg'alish  birinchi  marta  sinoatrial  tugunda  paydo  bo'iadi.  Undan  qo'zg'alish 
jarayoni  o'ng  va  chap  bo'lmalarning  mushak  tolalariga  o'tadi.  Qo'zg'alish  bo'lmalar 
mushaklari  bo'ylab  tarqalib,  yurakning  o'tkazuvchi  tizimidan  bir  qismi  bo'lgan 
atrioventrikular  tuguniga  boradi.  Yurakning  o'tkazuvchi  tizimi  qo'zg'alishni 
bo'lmalardan qorinchalar miokardiga o'tkazish vazifasini o'taydi. 
Qo'zg'alish Keyt-flek tugunidan tarqalib, Ashoff-Tovar yoki atrioventrikular tugunga 
o'tadi  va  so'ngra  Giss  tutamining o'ng va chap  oyoqchalari orqali  yurakning o'ng va 
chap  qorinchalariga  o'tadi.  Atrioventrikular  tugun  yurak  ritmining  ikkiiamchi 
peysmekeri hisoblanJi 
O'tkazuvchi  tizimning  oxirgi  tarmoqlari  Purkine  tolalarining  to'ridan  iborat.  Bu 
tolalar  endokard  ostida  joylashgan  bo'iadi.  Purkine  tolalari  miokardning  mushak 
tolalari  bilan  anastomoza  (birikish)  hosil  qiladi.  Qo'zg'alish  o'tkazuvchi  tizimning 
tarmoqlari bo'ylab yurak mushagming hammasiga yetib boradi va uning qisqarishiga 
sabab bo'iadi. 
Shunday qilib, yurakni qisqartiruvchi impuls sinoatrial tugunda paydo bo'lib, o'ng va 
chap  bo'lmalarning  qisqaruvchi  miokardi  bo'ylab  tarqalad*  va  atrioventrikular 
tugunga  beriladi.  Impulslar  bu  tugundan  Giss  tutami  bo'ylab  o'ng  va  chap 
qorinchalarga  o'tadi,  ularning  sistolasiga  sabab  bo'iadi.  Impulslarning  retrograd 
(teskarisiga) o'tkazilishi mumkin emas.