Ecologiya MurodovSh lot doc

3.12 Ekologik jarayonlar va ekologik omillar. Ekologik 
omillarning uzoq va yo’naltirilgan harakatlar yig’indisi 
organizmlarni ekotizim va butun biosferada uning jamoasini 
o’zgarishiga olib keladi. Bu o’zgarishlarni ekologik jarayonlar 
sifatida aniqlash mumkin. Yashab turgan muhitni yoki insonni 
o’rab turgan muhitni yomonlashtirishni belgilaydigan barcha 
jarayonlar uchun umumiy bo’lgan detirioratsiya (Kommoner, 
1972) atamasi taklif etilgan. Hozirgi paytda «atrof muhitni 
ifloslanishi» atamasining ishlatilishi qisman sodir bo’layotgan 
jarayonlarni ifodalaydi. 
Deterioratsiyaga teskari (deteriorizatsiya) jarayoni xorijiy 
adabiyotlarda konservatsiya nomini olgan. Biroq bu atama 
unchalik aniqlikka ega emas. Qayta tiklanish, saqlash, 
«sog’lomlashtirish» atamalari aniqroq ifoda etadi. Shuningdek 
«melioratsiya» atamasidan ham keng foydalaniladi. Agar ilgari 
undan faqat yerlarni yaxshilash bo’yicha foydalanilgan bo’lsa, 
ayni paytda atrof muhitni yaxshilash bo’yicha barcha tarbirlarda 
foydalanildi. 
Yuqorida 
keltirilgan 
atamalar 
bilan 
birgalikda: 
intoksikatsiya (tirik organizmlarni degradatsiyaga uchratuvchi), 
kontaminatsiya 
(ekotizimlarning 
kimyoviy 
zararsiz 
parchalanmaydigan moddalar bilan ifloslanishi), peyorizatsiya 
(muhit estetikasining buzilishi), dezertifikatsiya (cho’llanish) kabi 
bir qator atama va tushunchalardan foydalaniladi. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Ekologik omillar deganda nimani tushunasiz? 
2. Abiotik, biotik va antropogen omillarga misollar keltiring. 
3. Organizmlarning yashash sharoiti (mavjudligi) nima? 
4. Poykiloterm organizmlar gomoyotermdan nimasi bilan farq 
qiladi? 
5. Kim eng ko’p ekologik chidamlilikka ega: Kuba yoki 
(1945 yildan boshlab) haroratning ko’tarilishi emas, balki pasayishi 
kuzatilmoqda.