Ecologiya MurodovSh lot doc

18. Markov Konstantin Konstantinovich (1905-80)-geograf, 
124 
157 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
X U L O S A 
Mazkur darslikda ekologiya fani o’rganadigan hodisalar 
mazmunini ochishga harakat qildik, faqat uning xodisalari 
mohiyatini tushungan holdagina amaliy maqsadlarda foydalanish 
mumkin bo’ladi. 
Biz bu maqsadlarga erishdikmi-yo’qmi? Bu albatta 
o’quvchilarga havola. Har narsa va hodisalarning mohiyatini 
bilish mumkin. Gegelning yozishicha: «Koinotning yashirincha 
mohiyatini bilishga qarshilik ko’rsatishga jur‘at qiladigan kuch 
y¢q» 
Ekologiya tirik organizmlarning muayyan yashash 
sharoitida ularni o’rab turgan muhiti haqidagi ta‘limot sifatida 
paydo bo’lgan. Hozirgi vaqtda ekologiya tirik organizmlar va 
jonsiz muhitning o’zaro harakati va mavjudligi haqidagi fandir 
(V.I.Vernadskiy). Shuningdek, u ikki tomonni, tirik organizmlar 
va muhitni o’z ichiga oladi. 
Ulardan qaysi biri «etakchi», qaysi biri «boshqarib 
boradi»? Shunday fikr yuritamiz. Muhit (tabiat) o’z-o’zicha 
mavjud. Okeanga unda hayot bormi yoki yo’qmi farqi yo’q. 
Atmosfera va quruqlik haqida ham shunday deyish mumkin.
Organizmlar yoki birmuncha uyushgan biotik tizimlar - 
boshqa masala. Ular o’z-o’zicha mavjud bo’lishi mumkin emas. 
Ularga albatta muhit zarur, ularda doimo moddalarning 
almashinishi amalga oshadi va o’zlarining muvozanatsiz holatini 
saqlash uchun negentropiyani o’zlashtiradi. Tasodifiy mutatsiyalar 
sababli organizmlarning yangi sharoitlarga ko’nikish qobilyati va 
tabiiy tanlash uchun muhit va organizmlar o’rtasidagi ziddiyatlarni 
hal etish, evolyutsiyaning harakatlantruvchi kuchi hisoblanadi. 
Aynan muhit mutatsiyalarning qaysi biri foydali ekanligini 
aniqlaydi. 
Shunday qilib, organik va noorganik olam borligi qonuniy, 
chunki tirik tizimlar materiyaning eng yuqori shaklida namoyon 
bo’ladi. Biroq shu yerda ham parallel tuzilishni kuzatamiz. 
Ekologiyada tadbiq etilgan biogeotsenozlarni dastlabki elementar 
tuzuvchi yoki «atomlar», Yer biosferasini esa – «global 
Metagalaktika hayoti» sifatida qarash mumkin.