Ecologiya MurodovSh lot doc

1.2-rasm. Oziqlanish imkoniyatiga qarab tartibga solib 
turadigan hayvonlar populyatsiyasi gomeostazligi (I.I. Dedyu 
bo’yicha, 1990). 
 
Rasmdan ko’rinib turibdiki, ijobiy teskari aloqa tufayli 
alohida yashaydigan organizmlarning soni o’sadi. Keyinchalik esa 
oziqlanish resurslarining cheklanganligi va teskari, salbiy 
oqibatlar ta‘sirida bu o’sish to’xtaydi. Shundan so’ng, mayatnik 
teskari tomonga harakatlanadi. Demak, populyatsiya amaliy 
jihatdan statik muvozanatga erishmasdan dinamik muvozanat 
holatida bo’ladi. Tabiatda gomeostazni qo’llab-quvvatlash uchun 
tashqi aralashishlar (boshqarish) talab etilmaydi. 
Gomeostatik mexanizm ma‘lum chegarada mavjud bo’ladi. 
Ularning 
chegaradan 
chiqib 
ketishi 
populyatsiyalar 
(ekosistemalar)ning halok bo’lishiga olib kelishi mumkin. 
Masalan, paxta hosildorligini quyidagicha izohlash mumkin: 
Markaziy Osiyo davlatlarining yuqori paxta hosildorligini 
17 
24 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
muammolar regionlararo, davlatlararo tavsifga ega bo’lib bitta 
mamlakat bu masalani hal etolmaydi. 
SHuni ta‘kidlash joizki, ekologiya va tabiiy fanlarning rivojlanish 
tarixini yoritish, ochilmagan qirralarini aniqlash va uni kelajak 
avlodga yetkazish bugunning dolzarb masalasiga aylanmog’i 
darkor. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Ekologiya atamasining fanga birinchi bo’lib kim kiritgan va 
qanday ma‘noni anglatadi? 
2. Fan sifatida ekologiyaning qisqacha tavsifini keltiring? 
3. Ekologiya qaysi fanlar bilan aloqador? 
4. Ekologiya bilan tabiat muhofazasini munosabati qanday? 
5. Ekologiya qanday bo’limlarga bo’linadi? 
6. Sinekologiya va autekologiya nimalarni o’rganadi? 
7. Ijtimoiy ekologiya qanday muammolarni o’rganadi? 
8. Ekologiya qanaqa funktsiyalarni bajaradi va qanday vazifalarni 
hal qiladi? 
9. Ekologiyaning dunyoqarashni shakllantirishdagi ahamiyati 
qanday? 
10. Muhit va organizmlarning o’zaro aloqadorligini o’rgangan 
E.Gekkel safdoshlari kimlar edi? 
11. J. Lamark va K. Linney haqida nimalarni bilasiz? 
12. Ekologiyaning jadal rivojlanish bosqichi qachon boshlangan? 
13. Tabiat haqidagi fanlarga o’z hissasini qo’shgan o’rta asrlardagi 
O’rta Osiyo olimlaridan kimlarni bilasiz? 
14. O‘rta Osiyo ekolog-geografik maktabi namoyandalari kimlar 
bo’lgan?
15. D.N.Qashqarov, Ye.P. Korovin maktabi shogirdlari tomonidan 
ekologiyaning qaysi yo’nalishlari rivojlantirilgan?