Ehm avlodlari nechta va ularning bir-biridan farqi nimalardan iborat?

Oraliq nazorat savollari:

1. 
   EHM avlodlari nechta va ularning bir-biridan farqi nimalardan iborat?
   

Javob
EHMda uchta avlod mavjud:

1. 
   Birinchi avlod: Bu avlod Ikkinchi jahon urushi tugaganidan to 1970-yillarning boshlarigacha, yaʼni Qoʻshma Shtatlar dunyodagi hukmron iqtisodiy kuch boʻlgan davrni nazarda tutadi. Bu vaqt ichida AQSH hukumati va korporatsiyalari boshqa mamlakatlarda infratuzilmani qurish va taraqqiyotni ragʻbatlantirish uchun iqtisodiy yordam va sarmoyalardan foydalangan.
   

2. 
   Ikkinchi avlod: Bu avlod 1970-yillardan 1990-yillargacha boʻlgan davrni nazarda tutadi, oʻshanda neoliberal iqtisodiy siyosat hukmron boʻlib, Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi (XVJ) kabi xalqaro moliya institutlari global iqtisodiyotni shakllantirishda kattaroq rol oʻynay boshlagan. Siyosat. Bu davr rivojlanayotgan mamlakatlarda qarz inqirozining kuchayishi va tejamkorlik choralari va bozorga yo’naltirilgan islohotlarni joriy etgan tarkibiy tuzatish dasturlarini (SAPs) amalga oshirish bilan ajralib turdi.
   

3. 
   Uchinchi avlod: Bu avlod transmilliy korporatsiyalar ta’sirining kuchayishi va jahon moliya bozorlarining o‘sishi bilan tavsiflangan 1990-yillardan to hozirgi kungacha bo‘lgan davrni nazarda tutadi. Bu davrda korporativ manfaatlarni ijtimoiy va ekologik muammolardan ustun qo‘yuvchi intellektual mulk huquqlari va savdo shartnomalari kabi iqtisodiy hukmronlikning yangi shakllari paydo bo‘ldi.‌‌
   

2. 
   Kompyuterlar qaysi asosiy qurilmalardan tashkil topgan?
   

Javob
Kompyuterlar elektronik qurilmalar, yani tranzistorlar, mikroprotsessorlar, hafiza yaddashlari, monitorga ulanadigan grafik kartalari, klaviatura va mouse kabi qurilmalardan tashkil topgan.

3. 
   Shaxsiy EHM sinflari nechta va ularni ta’riflab bering.
   

Javob
Shaxsiy EHM sinflari uchta:

1. 
   Desktop kompyuterlar – Bu sinfda, qatorning yuqorisida joylashgan monitor, klaviatura va mouse bilan birga qurilgan boshqaruvchilar mavjud. Bu turiy kompyuterlar odatda uy va ofis muhitlari uchun ishlab chiqariladi.
   

2. 
   Noutbuklar – Bu sinfda, qulay portativ kompyuterlar mavjud, ularning barcha qurilmalari ekranli qismida joylashgan. Ular mobil foydalanish uchun idealdir va odatda kichik va yengil qurilmalardir.
   

3.Tablet kompyuterlar – Bu sinfda, ekranli planshet kompyuterlar mavjud, ularning klaviatura va mouse bilan aloqasi yo’q. Ular kichik, yengil va portativdir va ko’p xil maqsadlarga mos keladi, masalan, o’qish, video ko’rish yoki ish bilan shug’ullanish.

4. 
   Shaxsiy EHMlarning asosiy xossalari qaysilar?
   

Javob
Shaxsiy EHMlarning asosiy xossalari quyidagilar bo’lishi mumkin:

1. 
   Portativlik: Shaxsiy EHMlar ko’chirilish va mobil foydalanishga qulaylik ko’rsatadigan kichik va yengil qurilmalardir.
   

2. 
   Balandlik: Shaxsiy EHMlarda yuqori sifatli komponentlar, ekranlar va boshqa qurilmalar ishlatiladi, shuningdek, ular odatda yuqori xususiyatlarga ega bo’lishi kerak.
   

3. 
   Mos kelish: Shaxsiy EHMlar o’ziga xos maqsadlarga mos kelish uchun ishlab chiqariladi, masalan, ofis ishlari, o’qish, video ko’rish va boshqa maqsadlar.
   

4. 
   Boshqaruvchi: Shaxsiy EHMlarda boshqaruvchi o’zgartirish imkoniyati mavjud, shuningdek, ularda internetga ulanish uchun Wi-Fi va Bluetooth qurilmalari ham mavjud.
   

5.Sifat: Shaxsiy EHMlar o’zining sifatiga qarab narxlari o’sadi, shuning uchun ularni har bir odam o’zining talablari va moliyaviy imkoniyatlari bo’yicha tanlashi mumkin.

5. 
   Axborotlashtirilgan jamiyatda elektron hisoblash mashinalari va tizimlarining tutgan o’rni va ahamiyati.
   

Javob
Shaxsiy EHMlar, axborotlashtirilgan jamiyatda elektron hisoblash mashinalari va tizimlarining tutgan o’rni va ahamiyatini oshirishga yordam beradi. Ular, bizning hayotimizning har bir sohasida foydalanish uchun yuqori sifatli xizmatlarni taqdim etishadi. Shaxsiy EHMlar, bizning ish faoliyatimizni, o’qish va o’rganishimizni, ijtimoiy tarmoqlarda aloqa qilishimizni va boshqa ko’plab jarayonlarni tezlashtirishimizga imkon beradi. Shaxsiy EHMlar, bizning hayotimizning muhim qismlariga aylanadi va ularga ega bo’lishimizga yordam beradi.

6. 
   Tashkil etish usuli va funksional tashkil etish nima.
   

Javob
Tashkil etish usuli, bir tashkilot yoki jamoa yaratish va uni boshqarish uchun qo’llanadigan qadam-qadam tizimdir. Bu jarayon, tashkilotning maqsadlarini, vazifalarini, strukturasini, ish tartibini, xodimlarni tanlash va ularga majburiyatlarini aniqlashni o’z ichiga oladi. Tashkil etish usuli, tashkilotning muvaffaqiyatini ta’minlash uchun juda muhimdir.

Funksional tashkil etish esa, tashkilotning faoliyatlarini belgilangan bo’limlar yoki funksiyalarga ajratishni ifodalaydi. Bu usulda, har bir bo’lim yoki funksiya o’ziga xos maqsadlarni bajaradi va o’zining o’ziga xos vazifalarni bajaradi. Bunday tashkil etish usuli, tashkilotning ish faoliyatini yaxshi ko’rsatish uchun zarur bo’lgan resurslarni samarali ishlatishga imkon beradi.

7. 
   Elektron hisoblash mashinalarining klassifikasiyasi.
   

Javob
Elektron hisoblash mashinalari, ularga tegishli tarzda turli xil usullarda klassifikatsiya qilinadi. Bundan tashqari, ularning klassifikatsiyasi, ularning ishlab chiqarilgan vaqti, ishlab chiqarilgan yillari, xususiyatlari va boshqa ko’rsatkichlar asosida ham amalga oshirilishi mumkin.

Quyidagi elektron hisoblash mashinalari klassifikatsiyasi keng tarqalgan:

1. 
   Klassik elektron hisoblash mashinalari: Bu tur mashinalar, asosan lampalar yoki tranzistorlardan iborat bo’lgan va 1940-yillarda ishlab chiqarilgan. Ular, matematik amaliyotlarni bajarish uchun qo’llanilgan.
   

2. 
   Mini-kompyuterlar: Bu tur mashinalar, 1960-yillarda ishlab chiqarilgan va bir necha yurtdoshlar tomonidan ishlab chiqarilgan. Ular, boshqa mashinalardan ko’proq operatsion tizimlarini o’z ichiga olgan va ishlab chiqarish uchun kam resurslarga ega bo’lgan mashinalardir.
   

3. 
   Personal kompyuterlar: Bu tur mashinalar, boshqa mashinalardan farqli ravishda, shaxsiy foydalanuvchilar uchun ishlab chiqarilgan va 1970-yillarda paydo bo’lgan. Ular, asosan, xodimlar yoki o’quvchilar tomonidan ishlatiladi.
   

4. 
   Super-kompyuterlar: Bu tur mashinalar, eng kuchli va tez hisoblash qobiliyatiga ega bo’lgan mashinalardir. Ular, asosan, ilmiy tadqiqotlar va sifatli hujjatlar hisoblash uchun ishlatiladi.
   

5. 
   Cloud kompyuterlar: Bu tur mashinalar, internet orqali foydalanuvchilarga xizmat ko’rsatish uchun ishlab chiqarilgan. Ular, boshqa mashinalardan farqli ravishda, foydalanuvchilar uchun masofaviy xizmat ko’rsatishga imkon beradi.
   

8. 
   Hisoblash texnikasi vositalarini tezligi bo’yicha qanday guruxlarga ajratiladi.
   

Javob
Hisoblash texnikasi vositalari tezligi bo’yicha quyidagi guruxlarga ajratiladi:

1. 
   Klassik elektron hisoblash mashinalari: Bu tur mashinalar tezligi juda past bo’lgan mashinalardir.
   

2. 
   Mini-kompyuterlar: Bu tur mashinalar klassik elektron hisoblash mashinalariga nisbatan tezlikda ishlaydi.
   

3. 
   Personal kompyuterlar: Bu tur mashinalar mini-kompyuterlardan ko’proq tezlikda ishlaydi.
   

4. 
   Super-kompyuterlar: Bu tur mashinalar, tez hisoblash qobiliyatiga ega bo’lgan mashinalardir va tezlikda ishlaydi.
   

5. 
   Cloud kompyuterlar: Bu tur mashinalar, foydalanuvchilar uchun masofaviy xizmat ko’rsatishga imkon beradi va tezlikda ishlaydi.
   

9. 
   Elektron hisoblash mashinalarining umumiy tuzilishi tamoyillari.
   

Javob
Elektron hisoblash mashinalari (EHM) tuzilishi umumiy ravishda quyidagi tamoyillar asosida amalga oshiriladi:

1. 
   Prosessor: EHMning asosiy qismi, bu erda hisoblash amaliyotlari bajariladi va barcha ma’lumotlar saqlanadi.
   

2. 
   Xotira: Ma’lumotlar va dasturlar uchun xotira saqlanadi. Bu xotira to’plami quyidagi turdagi xotiralar yig’indisidan iborat bo’lishi mumkin: RAM (rasmiy xotira), ROM (nomutanosib xotira), va flash xotira.
   

3. 
   Kiritish va chiqarish qurilmalari: EHMga ma’lumotlarni kiritish uchun kiritish qurilmalari (klaviatura, ko’rsatkich, skanerlar) va ma’lumotlarni chiqarish uchun chiqarish qurilmalari (monitor, printer) mavjud.
   

4. 
   Boshqaruv tizimi: EHMni boshqarish uchun tizim dasturi o’rnatilgan. Bu tizim dasturi operatsion tizim sifatida nomlanadi.
   

5. 
   Tarmoq: EHMning tarmoqi, bu erda ma’lumotlar o’sish va chiqish uchun tarmoq portlari mavjud.
   

6. 
   Boshqaruv qurilmalari: EHMni boshqarish uchun boshqaruv qurilmalari mavjud, masalan, kuchli batareya yoki elektr to’ki.
   

EHMning tuzilishi va uning qurilmalari har bir EHM turi uchun o’zaro farq qilishi mumkin, ammo umumiy tamoyillar yuqorida keltirilgan.

10. 
    Shaxsiy EHMlarning tuzilish tamoyillari.
    

Javob
Shaxsiy EHMlar, ya’ni kompyuterlar, umumiy tuzilish tamoyillari bilan bir necha farqlanadi. Shaxsiy EHMlarda quyidagi qurilmalar mavjud:

1. 
   Kompakt tizim: Shaxsiy EHMlar kichik va kompakt tizimda ishlaydi. Bu tizimda prosessor, xotira, kiritish va chiqarish qurilmalari, boshqaruv tizimi va tarmoq portlari yig’indisi o’zaro integratsiya qilinadi.
   

2. 
   Batareya: Shaxsiy EHMlarda kuchli batareya mavjud bo’lishi mumkin, shuningdek, ularning sarflaydigan energiya miqdori kamroq bo’ladi.
   

3. 
   Wi-Fi: Shaxsiy EHMlarda Wi-Fi moduli mavjud bo’lishi mumkin, shuningdek, ularning 3G va LTE tarmoqlari bilan ham ishlaydi.
   

4. 
   Kamera va mikrofon: Shaxsiy EHMlarda kamera va mikrofonlar mavjud bo’lishi mumkin, shuningdek, ularning qo’llanishiga mos ravishda ishlaydi.
   

5. 
   Touchscreen: Shaxsiy EHMlarda touchscreen ekranlar ishlatilishi mumkin, shuningdek, ularning ko’pincha qo’llaniladigan interfeysi bo’lishi mumkin.
   

Shaxsiy EHMlar odatda mobil telefonlar, planshetlar va noutbuklar shaklida ishlatiladi.

11. 
    Shaxsiy kompyuterlar (ishchi stansiyalar).
    

Javob
Shaxsiy kompyuterlar, ya’ni ishchi stansiyalari, odatda yuqori tizimli kompyuterlar sifatida ishlatiladi. Bu tizimlar, katta hajmdagi xotira, kuchli prosessor va grafika qurilmalari, boshqaruv tizimi va qo’shimcha portlari bilan ta’minlanadi.

Shaxsiy kompyuterlar odatda yuqori darajadagi grafik, multimedia va ma’lumotlar tahlilini bajarish uchun ishlatiladi. Ularning tarmoq portlari, xususan Ethernet portlari, ko’p qurilmali tarmoqlarda ishlatiladi.

Shaxsiy kompyuterlar odatda mutaxassislar, dizaynerlar, animatsionchi va video muhandislari kabi sohalarda ishlatiladi. Ularning ishlab chiqarish kuchlari va xotirasi, shuningdek, ularning boshqaruv tizimlari, ularga yuqori darajadagi ish bajarish imkoniyatini ta’minlaydi.

12. 
    Serverlar asosiy tushunchalar.
    

Javob
Serverlar, tarmoqda ma’lumotlarni saqlash va ularga kirishni ta’minlash uchun ishlatiladigan kompyuterlar hisoblanadi. Ularning asosiy vazifalari, ma’lumotlar bazasi, fayllar, veb-sahifalar va tarmoq xizmatlarini taqdim etishdir.

Serverlar odatda yuqori darajadagi xotira va kuchli prosessorlar bilan ta’minlanadi. Ularning boshqaruv tizimi, tarmoq xizmatlarini boshqarish imkoniyatini ta’minlaydi. Shuningdek, ularga ko’p sonli foydalanuvchilar kirishi mumkin bo’lgan tarmoqlarda ishlatiladigan Ethernet portlari va boshqa portlar ta’minlanadi.

Serverlar odatda korporativ tarmoqlarda, internet xizmat provayderlari, ma’lumotlar bazasi ishlab chiqaruvchi kompaniyalarda va boshqa katta tashkilotlarda ishlatiladi. Ularning yuqori darajadagi ishlab chiqarish kuchlari va boshqaruv tizimlari, ularga katta miqdordagi ma’lumotlarni samarali shaklda saqlash imkoniyatini ta’minlaydi.

13. 
    O‘rnatiladigan kompyuterlar - mikrokontrollerlar nima?
    

Javob
Mikrokontrollerlar, o’rnatiladigan kompyuterlar hisoblanadi, ular odatda kichik va oddiy tizimlarda ishlatiladi. Ularning asosiy vazifasi, avtomatik boshqaruv, sensorlar va qurilmalar bilan ishlashni ta’minlashdir. Mikrokontrollerlar odatda xotira, prosessor, kommunikatsiya portlari va boshqa qurilmalar bilan ta’minlanadi. Ularning o’rnatilishi oson bo’lib, ularni oddiy elektronika ustida ishlatish mumkin. Mikrokontrollerlar, avtomatlashtirilgan tizimlar, qurilmalar va boshqa sohalarda juda keng ishlatiladi.

14. 
    Ishchi stansiyalardan iborat komplekslar - klasterlar.
    

Javob
Ishchi stansiyalardan iborat komplekslar yoki klasterlar, bir-biriga bog’liq ishlar uchun birgalikda ishlaydigan kompyuterlardan iborat tizimlardir. Bu tizimlar, qo’shma tizimlarga nisbatan kuchli hisoblanadi va katta ma’lumotlar bazalari, intensiv hisoblash, texnologik ishlar va boshqa sohalarda ishlatiladi. Klaster tizimlari, bir nechta kompyuterlarni bir-biriga bog’lash orqali yuqori samaradorlik va ish rejalarini ta’minlash uchun yaratilgan. Bu tizimlar, avtomatik boshqaruv, uzluksiz ishlash, xavfsizlik va qo’shimcha imkoniyatlarga ega bo’lib, katta ma’lumotlar bazalari va intensiv hisoblash uchun idealdir. Klaster tizimlari, qurilmalar va tizimlar sohasida katta o’rni egallaydi va keng tarqalgan sohalarda ishlatiladi.

15. 
    Meynfreymlar va ular nima maqsadda ishlatiladi.
    

Javob
Meynfreymlar, kompyuter tizimlarida yuqori samaradorlik va ish rejalarini ta’minlash uchun yaratilgan. Ular, bir-biriga bog’liq ishlar uchun birgalikda ishlaydigan kompyuterlardan iborat komplekslar yoki klasterlar yaratishda ishlatiladi. Bu tizimlar, katta ma’lumotlar bazalari, intensiv hisoblash, texnologik ishlar va boshqa sohalarda ishlatiladi. Meynfreymlar, avtomatik boshqaruv, uzluksiz ishlash, xavfsizlik va qo’shimcha imkoniyatlarga ega bo’lib, katta ma’lumotlar bazalari va intensiv hisoblash uchun idealdir. Klaster tizimlari, qurilmalar va tizimlar sohasida katta o’rni egallaydi va keng tarqalgan sohalarda ishlatiladi.

16. 
    O‘yinlar uchun modjallangan kompyuterlar (PS-3, PS-4).
    

Javob
O‘yinlar uchun modjallangan kompyuterlar, PlayStation 3 (PS-3) va PlayStation 4 (PS-4) kabi, o‘yinlar va multimediyalik tajribalar uchun yaratilgan. Bu tizimlar, kuchli grafik va xavfsizlik imkoniyatlari bilan birga, o‘yinlar uchun idealdir. Shuningdek, ular, o‘yinlar uchun maxsus qurilmalar bilan ishlaydi, bu esa o‘yinlarni yuqori sifatda va to‘g‘ri ishlashi mumkin bo‘ladi. O‘yinlar uchun modjallangan kompyuterlar, o‘yinlar uchun maxsus tarzda ishlab chiqilgan va o‘yinlarni ko‘proq mazmunli va jihatdan bog‘liq qilish uchun xususiy imkoniyatlarga ega. Bunday tizimlar, o‘yinlar sohasida keng tarqalgan sohalarda ishlatiladi.

17. 
    O’tkazuvchanlik qobiliyati.
    

Javob
O‘yinlar uchun modjallangan kompyuterlar va PlayStation kabi tizimlar, o‘yinlarni o‘ynashda o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga ega. Bu tizimlar kuchli xususiyatlarga ega bo‘lib, o‘yinlarning yuqori sifatda va to‘g‘ri ishlashi uchun yaratilgan. Bu esa o‘yinlarni o‘ynashda muammo va xatolar ko‘rsatishining eng kam miqdorini ta’minlaydi. Shuningdek, bu tizimlar, o‘yinlarni yuqori darajada ishlashiga imkon beradi va o‘yinlarga qiziqishni orttiradi. O‘yinlar uchun modjallangan kompyuterlar va PlayStation kabi tizimlar, o‘yinlar o‘ynashning yanada zavodli va qiziqarli bo‘lishiga imkon beradi. Bu esa, o‘yinlar sohasidagi rivojlanishni davom ettiradi va o‘yinlarni ko‘proq mazmunli va jihatdan bog‘liq qiladi.

18. 
    Kompyuter tizimining asosiy tushunchalari
    

Javob
Kompyuter tizimi, bir nechta komponentlardan iborat bo‘lib, ulardan har biri o‘z vazifasini bajaradi. Kompyuter tizimining asosiy tushunchalari quyidagilardir:

1. 
   Qabul qilish: Kompyuter tizimi, foydalanuvchining kiritgan ma’lumotlarni qabul qilish va saqlash uchun mo‘ljallangan.
   

2. 
   Ishlov berish: Tizim, kiritilgan ma’lumotlarni ishlov berib, o‘zaro bog‘liq ma’lumotlar yaratish va ularga murojaat qilish imkoniyatiga ega.
   

3. 
   Saqlash: Tizim, kiritilgan ma’lumotlarni saqlab turish uchun mo‘ljallangan xotiraga yozib olish imkoniyatiga ega.
   

4. 
   Natijalarni ko‘rsatish: Tizim, ishlov berilgan ma’lumotlarni natijalarga aylantirib, ularni foydalanuvchiga ko‘rsatadi.
   

5. 
   Tarqatish: Tizim, natijalarni tarqatish va ularga murojaat qilish imkoniyatiga ega.
   

6. 
   Xatolarni aniqlash va tuzatish: Tizim, ishlov berish jarayonida chiqadigan xatolarni aniqlaydi va ularni avtomatik ravishda tuzatadi.
   

7. 
   Boshqarish: Tizim, boshqa tizimlar va qurilmalar bilan murojaat qilish, ularni boshqarish va ularga murojaat qilish imkoniyatiga ega.
   

19. 
    Ko’p mashinali HT
    
20. 
    Tizim bloki qaysi qurilmalarni o'z ichiga oladi:
    

Javob
Elektronik tizim bloki quyidagi qurilmalarni o’z ichiga oladi:

1. Mikrokontroller

2. Sensoryalar (temperatura, bosim, harakat, noxudlik, va hokazo)
3. Aktivatorlar (motorlar, solenoidlar, relélar)
4. Kuchli tranzistorlar va darlingtonlar
5. Kuchli diodlar va zener diodlar
6. Kuchli kondensatorlar va induktorlar
7. Optik sensorlar va optoizolyatorlar
8. Kommunikatsiya interfeyslari (UART, SPI, I2C, CAN, LIN, va hokazo)
9. Kuchli mikroshimlar va kristallar
10. Kuchli batareyalar va kuchli iste’mol qilinadigan elementlar.

21. 
    Kompyuterlarning asosiy ko’rsatkichlari nimalar bilan baholanadi.
    

Javob
Kompyuterlarning asosiy ko’rsatkichlari quyidagilar bilan baholanadi:

1. Ishlash tezligi (CPU tezligi)

2. Xotira hajmi (RAM)
3. Kengaytma xotira hajmi (Hard disk yoki SSD)
4. Grafik karta tezligi (GPU tezligi)
5. Ekran yechimi (monitorning piksel sanoati va yechim chastotasi)
6. Internet ulanish tezligi (Internet ulanishining tezligi va tarmoq xizmat ko’rsatkichlari)
7. Kuchli batareya va ishlab chiqarish vaqti (mobil qurilmalar uchun)
8. Qurilishning og’irligi va o’lchami (portativ qurilmalar uchun)
9. Operatsion tizim va dasturlar (kompyuter tizim va dasturlarining ishlash tezligi va qulayligi)
10. Xavfsizlik (kompyuter tarmoq xavfsizligi va ma’lumotlar himoyalash ko’rsatkichlari)

22. 
    Kompyuter arxitekturasini, bir nechta sathlar iyerarxiyasidan iborat ko‘rinishda ifodalab o‘rganish deganda nima tushuniladi va bu bilan nimaga erishish mumkin bo‘ladi?
    

Javob
Kompyuter arxitekturasi, bir nechta sathlar iyerarxiyasidan iborat ko’rinishda ifodalab o’rganish, kompyuter tizimining qanday ishlashini tushunishga yordam beradi. Bu sathlar iyerarxiyasi quyidagi sathlardan tashkil topgan:

1. 
   Fizikaviy sathlar: Bu sathlar kompyuter tizimining fizikaviy qurilishini tashkil etadi, masalan, processor, RAM, hard disk, kuzatuvchi qurilmalar va boshqa qurilmalar.
   

2. 
   Logikaviy sathlar: Bu sathlar kompyuter tizimining ishlashini tashkil etadi, masalan, operatsion tizim, dasturlar va boshqa tizimlar.
   

3. 
   Ilova sathlari: Bu sathlar dasturlar va ilovalarni yaratish va ishlatish uchun tashkil etilgan.
   

4. 
   Foydalanuvchi interfeysi: Bu sathlar foydalanuvchining kompyuter tizimiga kirishini va tizimni boshqarishini tashkil etadi.
   

Bu sathlar iyerarxiyasi tushunishga yordam beradi, qanday ishlashini tushunishga va kompyuter tizimini boshqarishga yordam beradi. Bu bilan birga, kompyuter tizimini o’zgartirish va yaxshilash uchun erishish mumkin bo’ladi.

23. 
    Kompyuter arxitekturasining olti sathdan iborat tuzilishga ega ko‘rinishda ifodalangan chizmasi keltiring va uni izohlab bering.
    

Javob
Kompyuter arxitekturasi olti sathdan iborat tuzilishga ega ko’rinishda ifodalangan chizma quyidagicha bo’ladi:

1. 
   Fizikaviy qurilish: Bu birinchi sathda kompyuter qurilishining fizikaviy tuzilishi yozilgan. Bu tuzilishda kompyuterda qo’llanadigan qurilmalar, ularning joylashuvi va ularga bog’liq boshqa muhim ma’lumotlar keltiriladi.
   

2. 
   Mikroarkhitektura: Ikkinchi sathda, kompyuterda ishlovchi mikroprotsessorning tuzilishi yozilgan. Bu sathda, mikroprotsessorning ichki tuzilishi, uni bajarish uchun kerakli qurilmalar va ularga bog’liq boshqa ma’lumotlar keltiriladi.
   

3. 
   Instruktsiya to’plamlari: Ushbu sathda, kompyuterda ishlovchi mikroprotsessorning qabul qilishi mumkin bo’lgan instruktsiya to’plamlari yozilgan. Bu sathda, kompyuterda ishlovchi dasturlar va operatsion tizimlar uchun kerakli instruktsiyalar keltiriladi.
   

4. 
   Operatsion tizim: To’rtinchi sathda, operatsion tizimning tuzilishi yozilgan. Bu sathda, kompyuterda ishlovchi dasturlar va operatsion tizimlar uchun kerakli qurilmalar va ularga bog’liq boshqa ma’lumotlar keltiriladi.
   

5. 
   Dasturlash tillari: Beshinchi sathda, dasturlash tillari yozilgan. Bu sathda, dasturlash tillari, ularda ishlovchi dasturlar va ularga bog’liq boshqa ma’lumotlar keltiriladi.
   

6. 
   Dasturlar: Oltinchi sathda, kompyuterda ishlovchi dasturlar yozilgan. Bu sathda, foydalanuvchilar tomonidan yaratilgan dasturlar va ularga bog’liq boshqa ma’lumotlar keltiriladi.
   

Bu olti sathdan iborat tuzilish, kompyuter arxitekturasining asosiy qismlarini tashkil etadi va bu qismlar orqali kompyuterda ishlovchi dasturlar va operatsion tizimlar bajariladi.

24. 
    Mikroarxitektura sathi haqida tushuncha bering. Ma’lumotlar trakti deganda nima tushuniladi va u qanday amalga oshiriladi?
    

Javob
Mikroarxitektura sathi, kompyuter arxitekturasi tuzilishining ikkinchi bosqichidir. Bu sathda, kompyuterning har bir qismini boshqarish uchun kerak bo’lgan kichik va oddiy elementlar tuziladi. Bu elementlar, bitta instruksiyani bajarish uchun kerak bo’lgan barcha qadam va operatsiyalarni bajarish uchun zarur bo’lgan logikani yoki elektronikani o’z ichiga oladi.

Ma’lumotlar trakti, mikroarxitektura sathida bajariladigan instruksiyalar va operatsiyalar haqida ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Bu ma’lumotlar, kompyuterda bajariladigan dasturlar va operatsiyalar uchun kerak bo’lgan barcha instruksiyalarni o’z ichiga oladi.

Mikroarxitektura sathi, kompyuterda bajariladigan dasturlar va operatsiyalar uchun kerak bo’lgan barcha instruksiyalarni bajarish uchun zarur bo’lgan logikani yoki elektronikani o’z ichiga oladi. Bu sathda, instruksiyalar va operatsiyalar bajarilish tartibi, ularning bajarilish vaqti, xotiradagi ma’lumotlar va boshqa muhim ma’lumotlar kabi muhim xususiyatlar belgilanadi.

25. 
    Buyruqlarning qanday formatlari va xillarini bilasiz?
    

Javob
Kompyuterda buyruqlar, bitta yoki bir nechta operatsiyalardan iborat bo’lishi mumkin. Buyruqlar, kompyuterda ishlovchi dasturlar tomonidan yaratiladi va kompyuter tomonidan o’qiladi. Buyruqlar, odatda, bitta yoki bir nechta operandlardan iborat bo’lishi mumkin. Operandlar, buyruqning amal qilishi uchun kerakli ma’lumotlardir.

Buyruqlar, odatda, ikki qismdan iborat bo’lishi mumkin: operator va operandlar. Operator, buyruqning amal qilishini aniqlaydi, operandlar esa buyruqning amal qilishiga kerakli ma’lumotlarni ta’minlaydi.

Buyruqlar, odatda, bitta yoki bir nechta xil formatlarda bo’lishi mumkin. Ba’zi formatlar, odatda, bitta operanddan iborat bo’lishi mumkin, boshqalari esa bir nechta operandlardan iborat bo’lishi mumkin. Buyruqlar, odatda, kompyuter arxitekturasi va operatsion tizimiga qarab o’zgaradi.

26. 
    Adreslash, boshqarish oqimi va uzilishlar haqida, misollar asosida tushuntirishlar bering.
    

Javob
Adreslash: Bu buyruq, kompyuterda fayl yoki papka joylashgan manzilni topish uchun ishlatiladi. Misol uchun, “cd Documents” buyrug’I fayl tizimida “Documents” papkasiga o’tish uchun ishlatiladi.

Boshqarish oqimi: Bu buyruq, kompyuterda fayl tizimini boshqarish uchun ishlatiladi. Misol uchun, “dir” buyrug’I fayl tizimida fayllarni ro’yxatini ko’rsatadi.

Uzilishlar: Bu buyruq, kompyuterda fayl yoki papkalarni ko’rish, o’zgartirish va o’chirish uchun ishlatiladi. Misol uchun, “rm file.txt” buyrug’I “file.txt” nomli faylni o’chiradi.

27. 
    Kompyuter texnikasida ventil deganda nima tushuniladi va ularning qanday xillarini bilasiz?
    

Javob
Ventil, kompyuterda qurilishning isitish tizimida ishlatiladigan qurilmalardan biridir. Ular, kompyuterda isitishni kamaytirish uchun ishlatiladi. Ventillarning turli xillari mavjud bo’lishi mumkin, masalan, chizilgan ventil, shovqinli ventil, suvli ventil va boshqalar. Chizilgan ventil, isitish tizimida isitishni kamaytirish uchun ishlatiladi. Shovqinli ventil, isitish tizimida havoni o’tkazish uchun ishlatiladi. Suvli ventil, isitish tizimida suvni o’tkazish uchun ishlatiladi.

28. 
    Trigger, registr deganda nimalar tushuniladi va ular nima uchun ish- latiladi? Chizmalar asosida tushuntiring.
    

Javob
Trigger – bu ma’lum bir kirishga javoban muayyan harakatni boshlaydigan qurilma. Bu ma’lum bir funktsiyani bajarish uchun signalni qabul qiladigan elektr yoki mexanik qurilma bo’lishi mumkin.
Registr esa ma’lumotlarga tezkor kirish uchun foydalaniladigan kichik hajmdagi xotiradir. U markaziy protsessorning (CPU) bir qismi boʻlib, har qanday hisoblash natijalari, kiritish/chiqarish yoki boshqa maʼlumotlarni vaqtincha saqlash uchun ishlatiladi.
Registr esa ma'lumotlarga tezkor kirish uchun foydalaniladigan kichik hajmdagi xotiradir. U markaziy protsessorning (CPU) bir qismi boʻlib, har qanday hisoblash natijalari, kiritish/chiqarish yoki boshqa maʼlumotlarni vaqtincha saqlash uchun ishlatiladi.
Triggerlar va registrlar kompyuter texnikasi, avtomatlashtirish tizimlari va aloqa tarmoqlari kabi turli ilovalarda ishlatilishi mumkin. Ular qurilmalarga muayyan kirishlarga javob berish va muayyan funksiyalarni samarali bajarish imkonini beruvchi muhim komponentlardir.

29. 
    Qaysi mantikiy elementlar kompyuter texnikasida asosiy elementlar hisoblanadi va ularning haqiqat jadvallari qanday tuzilgan?
    

Javob
Kompyuter texnologiyasidagi asosiy mantiqiy elementlar AND, OR, NO, NAND, NOR, XOR va XNOR kabi eshiklardir.

Ushbu eshiklar uchun haqiqat jadvallari ularning mantiqiy xatti-harakatlari asosida tuzilgan. Masalan, AND shlyuzi yuqori signalni faqat uning ikkala kirishi yuqori bo’lganda chiqaradi, aks holda uning chiqishi past bo’ladi. AND darvozasi uchun haqiqat jadvali:

| A | kiriting Kirish B | Chiqish |

|---------|---------|--------|

| 0 | 0 | 0 |

| 0 | 1 | 0 |

| 1 | 0 | 0 |

| 1 | 1 | 1 |

Shunga o’xshab, haqiqat jadvallari boshqa eshiklar uchun ularning mantiqiy xatti-harakati asosida tuziladi. Bu eshiklar kompyuter texnologiyalarida raqamli sxemalarning asosiy qurilish bloklari hisoblanadi.

30. 
    Haqiqat jadvali deganda nima tushuniladi? Misollar bilan tushuntiring.
    
31. 
    Xotira ko’rinishlarining pog’onalarini sanab o’ting.
    

Javob
Xotira ko’rinishlarining pog’onalari quyidagi kabi bo’lishi mumkin:

1. 
   Sensory (o’ziga xos) xotira: Bu xotira ko’rinishida, ma’lumotlar o’ziga xos his-tuyg’ular orqali saqlanadi. Masalan, bir odamning qo’shni yodlashi, qo’shni rangi, qo’shni qattiq yoki yumshoqligi kabi ma’lumotlar o’ziga xos his-tuyg’ular orqali saqlanadi.
   

2. 
   Protsedural (amaliy) xotira: Bu xotira ko’rinishida, amaliy jarayonlar va harakatlar o’ziga xos tartibda saqlanadi. Masalan, velosipedda qo’shni yuritish, qo’shni qo’yish tartibi, qo’shni qo’yish uchun kerakli qo’llanmalar kabi ma’lumotlar amaliy xotira ko’rinishida saqlanadi.
   

3. 
   Episodic (holat) xotira: Bu xotira ko’rinishida, ma’lumotlar holatlar va voqealar bo’yicha saqlanadi. Masalan, bir odamning qo’shni qayerda sotib oldigini, qo’shni qanday ishlatganini, qo’shni qanday vaqt ichida yodlaganini kabi ma’lumotlar episodic xotira ko’rinishida saqlanadi.
   

4. 
   Semantik (ma’noli) xotira: Bu xotira ko’rinishida, ma’lumotlar ma’nolarga asoslangan holda saqlanadi. Masalan, qo’shni nima uchun kerak, qo’shni qanday ishlatiladi, qo’shni qanday turlari borligi kabi ma’lumotlar semantik xotira ko’rinishida saqlanadi.
   

32. 
    Kesh-xotiraning funksiyasi nimadan iborat?
    

Javob
Kesh-xotira, yoki qisqa xotira, kompyuterda yoki boshqa elektron qurilmalarda foydalaniladigan xotira turi hisoblanadi. Ushbu xotira, kompyuterda amalga oshiriladigan amallarni tezlashtirish uchun foydalaniladi. Kesh-xotira, kompyuterda amalga oshiriladigan amallarni saqlab qoladi va keyinchalik ularni qayta ishlatishda tezlikni oshiradi. Bunday xotira, kompyuterda foydalanuvchilar tomonidan ko’p marta ishlatiladigan fayllarni saqlash uchun ham foydalaniladi.

33. 
    Qanday turdagi shinalar ichki, qaysilari esa tashqiga kiradi?
    

Javob
Ichki shinalar, kompyuter yoki boshqa elektron qurilmalarda foydalaniladigan shinalar bo’lib, ular elektronik qurilmalarning ichki ishlashini boshqarish uchun ishlatiladi. Bu shinalar, qurilma ichidagi komponentlarga, o’zaro aloqalarga va boshqa ichki ishlar uchun ishlatiladi.

Tashqi shinalar esa, qurilma va boshqa elektronik qurilmalarning tashqi aloqalarini boshqarish uchun ishlatiladi. Bu shinalar, qurilma va boshqa qurilmalar orasidagi aloqalarni, tarmoq aloqalarini, sensorlarni va boshqa tashqi qurilmalar bilan aloqani boshqarish uchun ishlatiladi.

34. 
    Konveyerli ishlov berish qoidasini tushuntirib bering?
    

Javob
Konveyerli ishlov berish qoidalari, ish joyida ishchi va konveyerlar orasidagi xavfsizlikni ta’minlash maqsadida belgilanadi. Bu qoidalarning ba’zilari quyidagilardir:

1. Konveyer ustida ishlovchi kiyimlari toza va xavfsiz bo’lishi kerak.

2. Konveyer ustida ishlovchi kiyimlari konveyerda qayta ishlovchi qurilmalarga zarar keltirmasligi uchun qalin va qattiq bo’lishi kerak.
3. Konveyer ustida ishlovchi kiyimlari ishchi uchun xavfsizlikni ta’minlash maqsadida, qo’lida qo’llanadigan qurilmalar uchun maxsus qopqoqlar bo’lishi kerak.
4. Konveyer ustida ishlovchi kiyimlari ishchi uchun xavfsizlikni ta’minlash maqsadida, qo’lida qo’llanadigan qurilmalar uchun maxsus qopqoqlar bo’lishi kerak.
5. Konveyer ustida ishlovchi kiyimlari ishchi uchun xavfsizlikni ta’minlash maqsadida, qo’lida qo’llanadigan qurilmalar uchun maxsus qopqoqlar bo’lishi kerak.
6. Konveyer ustida ishlovchi kiyimlari ishchi uchun xavfsizlikni ta’minlash maqsadida, qo’lida qo’llanadigan qurilmalar uchun maxsus qopqoqlar bo’lishi kerak.
7. Konveyer ustida ishlovchi kiyimlari ishchi uchun xavfsizlikni ta’minlash maqsadida, qo’lida qo’llanadigan qurilmalar uchun maxsus qopqoqlar bo’lishi kerak.

Bu qoidalarga amal qilish, ishchi uchun xavfsizlikni ta’minlash va ish joyida ish faoliyatini o’zgartirishga yordam beradi.

35. 
    PCI Express shinalarining ishlash qoidasi nimaga asoslangan?
    

Javob
PCI Express shinalarining ishlash qoidasi, xavfsizlik, ishonch va ishga tushirishni ta’minlash uchun standartlar to’plamiga asoslangan. Bu standartlar, shifrlash, autentifikatsiya, xavfsizlik protokollari va boshqa xavfsizlik tizimlarini o’z ichiga oladi. Shu bilan birga, PCI Express shinalari, ishlov berish uchun kerakli tizimlar va qurilmalar bilan hamkorlik qiladi, shuningdek, ishlov berish jarayonida xatoliklarni aniqlash va tuzatish uchun monitoring va diagnoslik vositalarni ham o’z ichiga oladi.

36. 
    Kiritish-chiqarish moduli qanday ishlaydi?
    

Javob
Kiritish-chiqarish moduli, kompyuter tizimining kiritish va chiqarish jarayonlarini boshqarish uchun ishlatiladi. Bu modul, kompyuter tizimining kiritish va chiqarish portlariga ulanadi va ularga qurilishlar, printerlar, disk haydovchilari va boshqa qurilmalar kiritiladi. Kiritish-chiqarish moduli, kiritish va chiqarish jarayonlarini boshqarish uchun xususiy dasturlar va draiverlar yuklab olishni talab qiladi.

37. 
    Kompyuterning buyruqlar tizimi nimalarni o’z ichiga oladi?
    

Javob
Kompyuterning buyruqlar tizimi, kompyuterda bajarilishi kerak bo’lgan amallarni bajarish uchun kerakli buyruqlarni o’z ichiga oladi. Bu buyruqlar, kompyuter tizimining ishlashini boshqarish uchun kerakli ma’lumotlarni olish, ma’lumotlarni saqlash, o’zgartirish va o’chirish, fayllarni yuklash va yuklab olish, tarmoq bilan bog’lanish, tizim sozlamalari va boshqa amallarni bajarish uchun kerakli bo’lgan barcha buyruqlarni o’z ichiga oladi. Bu buyruqlar, kompyuter tizimining barcha funksiyalarini bajarish uchun zarur bo’lgan asosiy qismlardan biridir.

38. 
    Kompyuterning buyruqlar tizimi arxitekturasining umumiy xarakteristikasi qanday savollarga javob berishdan iborat?
    

Javob
Kompyuterning buyruqlar tizimi arxitekturasining umumiy xarakteristikasi quyidagi savollarga javob berishdan iborat:

1. Kompyuterda buyruqlar qanday qabul qilinadi?

2. Buyruqlar qanday qayta ishlanadi va natijalar qanday qaytariladi?
3. Kompyuterda buyruqlar qanday saqlanadi va qanday bajariladi?
4. Buyruqlar tizimining ishlash jarayoni qanday boshqariladi?
5. Kompyuterda buyruqlar tizimi qanday tuzilgan va qanday ishlaydi?
Kompyuterning buyruqlar tizimi arxitekturasining umumiy xarakteristikasi quyidagi savollarga javob berishdan iborat:

1. Kompyuterda buyruqlar qanday shaklda saqlanadi?

2. Buyruqlar qanday bajariladi?
3. Kompyuterda qanday buyruqlar mavjud?
4. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar mavjud?
5. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar bajariladi?
6. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar saqlanadi?
7. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar o’zgartiriladi?
8. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar o’chiriladi?
9. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar qo’shiladi?
10. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar ko’chiriladi?
11. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar almashtiriladi?
12. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar tekshiriladi?
13. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar qaytariladi?
14. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar to’xtatiladi?
15. Buyruqlar tizimida qanday buyruqlar bajarish tartibi aniqlanadi?

Bu savollar kompyuterning buyruqlar tizimi arxitekturasining umumiy xarakteristikasini tushuntirish uchun muhimdir.

39. 
    Buyruqlar tizimi arxitekturasini qanday sinflarga ajratish mumkin?
    

Javob
Buyruqlar tizimi arxitekturasini uchta asosiy sinfga bo’lish mumkin:

1. Invoker: buyruqlarni chaqirish va buyruqlar bajarilishini boshqarish uchun javobgar.

2. Buyruq: soʻrovni obʼyekt sifatida qamrab oladi va soʻrovni bajarish uchun zarur boʻlgan barcha maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi.
3. Qabul qiluvchi: buyruqni bajarish va so’rovni bajarish uchun mas’ul.

40. 
    Buyruqlar tizimi arxitekturasini klassifikatsiyalashning asosiy ko'rsatkichlari nimalardan iborat?
    

Javob
Buyruqlar tizimi arxitekturasini tasniflashning asosiy ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi:

1. Chaqiruvchi, buyruq va qabul qiluvchi o’rtasidagi tashvishlarni ajratish.

2. So‘rovni navbatga qo‘yish, jurnalga yozish va keyinroq bekor qilish imkonini beruvchi ob’ekt sifatida inkapsulyatsiya.
3. Mavjud kodga ta’sir qilmasdan yangi buyruqlarni o’zgartirish va qo’shishda moslashuvchanlik.
4. Kompozit va/yoki zanjirli buyruqlar yordamida kengaytiriladigan va mustahkam tizimlarni amalga oshirish imkonini beradi.
5. Mustaqil ishlab chiqish va sinovdan oʻtkazish imkonini beruvchi soʻrovni bajaruvchi qabul qiluvchidan soʻrov yuboruvchi mijozni ajratadi.

41. 
    Adreslash usuli nima?
    

Javob
Manzillash usuli – bu kompyuter tizimidagi ma’lumotlar yoki ko’rsatmalarning xotira joyini aniqlash usuli. Adreslash usuli markaziy protsessorga (CPU) xotira joylaridan ma’lumotlar/ko’rsatmalarga kirish va olishda yordam beradi. To’g’ridan-to’g’ri manzillash, bilvosita manzillash, indekslangan manzillash, nisbiy adreslash va bazaviy manzillash kabi bir nechta manzil usullari mavjud. Har bir manzillash usuli oʻzining afzalliklari va kamchiliklariga ega va turli xil dasturlash va tizimlar uchun mos keladi.

42. 
    Qanday adreslash usullari mavjud?
    

Javob
Bir nechta manzillash usullari mavjud, masalan:

* To’g’ridan-to’g’ri manzillash: bu erda manzil bevosita xotira joyiga mos keladi.

* Bilvosita manzillash: bu erda manzil haqiqiy ma’lumotlarni o’z ichiga olgan boshqa xotira joyiga ishora qiladi.
* Indekslangan manzillash: bu erda manzil registrga yoki asosiy manzilga ofset qo’shish orqali hisoblanadi.
* Nisbiy manzillash: bu erda manzil joriy ko’rsatma yoki dastur hisoblagichiga nisbatan hisoblanadi.
* Registr manzili: bu yerda ma’lumotlar registrda saqlanadi va manzil ko’rsatmada aniq ko’rsatilmagan.

43. 
    Bevosita adreslash qanday hollarda qo’llaniladi?
    

Javob
To’g’ridan-to’g’ri manzillash odatda ma’lumotlar oldindan ma’lum bo’lgan qattiq xotira joyida saqlanganida qo’llaniladi. Ushbu usul odatda dasturning ma’lumotlar segmentida aniqlangan o’zgaruvchilar va konstantalarga kirish uchun ishlatiladi. To’g’ridan-to’g’ri manzillash oddiy va samaralidir, chunki xotira joylashuvi to’g’ridan-to’g’ri yo’riqnomaning o’zida ko’rsatilgan, ammo uning cheklovi borki, dastur unga kirishi kerak bo’lgan ma’lumotlarning aniq xotira manzilini bilishi kerak. Natijada, to’g’ridan-to’g’ri manzillash unchalik moslashuvchan emas va u dinamik ravishda ajratilgan ma’lumotlar tuzilmalari yoki turli xotira manzillariga ko’chirilishi kerak bo’lgan dasturlar uchun kamroq mos kelishi mumkin.

44. 
    To’g’ridan-tog’ri adreslashning qanday afzallik va kamchiliklari mavjud?
    

Javob
To’g’ridan-to’g’ri manzillashning afzalligi soddaligi va tezligi. Bu ma’lumotlarga tezkor kirish imkonini beradi, chunki ma’lumotlarning xotira joyi ma’lum. Biroq, uning cheklangan miqyosidagi kamchiliklari bor. Ma’lumotlar miqdori oshgani sayin, mavjud xotira joylarining cheklangan soni tufayli to’g’ridan-to’g’ri manzillash amaliy bo’lmaydi. Bundan tashqari, to‘g‘ridan-to‘g‘ri manzillash xavfsizlik tahdidlariga qarshi himoyasiz bo‘lishi mumkin, chunki agar to‘g‘ri himoyalanmagan bo‘lsa, maxfiy ma’lumotlarning xotira joyiga osongina kirish mumkin.

45. 
    Registrli adreslashning qanday afzallik va kamchiliklari mavjud?
    

Javob
Registrlarni manzillash tezligining afzalliklariga ega, chunki registrlarga protsessor bevosita kirishi mumkin. Bu xotiraga asoslangan adreslash usullariga nisbatan ma’lumotlarga kirish vaqtini qisqartiradi. Registrlarni adreslash kodni optimallashtirishda ham foydalidir, chunki arifmetik va mantiqiy amallar registrlarda bevosita bajarilishi mumkin. Biroq, ro’yxatga olish manzili cheklangan joyning kamchiliklariga ega. Protsessordagi registrlar soni odatda cheklangan, shuning uchun registrlarda juda ko’p o’zgaruvchilar saqlansa, bu registrning to’kilishiga olib kelishi mumkin, bu esa unumdorlikni sezilarli darajada kamaytiradi. Bundan tashqari, registrlarni manzillash o‘zgaruvchilarni sinchkovlik bilan boshqarishni talab qiladi, chunki o‘zgaruvchilar registrlarga samarali joylashtirilishi va kerak bo‘lganda xotiraga va xotiradan tashqariga ko‘chirilishi kerak.

46. 
    Indeksli adreslash va registrli adreslash orasida qanday farq majud?
    

Javob
Indeks manzillash va registr manzillash xotiraga asoslangan manzillash usullaridir, lekin ular xotiraga kirish usulida farqlanadi.

Indeksli adreslashda xotiraga kirish asosiy xotira manzilidan ofsetni hisoblash uchun indeks registridan foydalaniladi. Bu xotiraga yanada moslashuvchan kirish imkonini beradi, chunki indeks registrini xotira joylashuvidagi o’zgarishlarni aks ettirish uchun dinamik ravishda sozlash mumkin. Indekslarni manzillash odatda massiv yoki matritsa operatsiyalarida qo’llaniladi, bu erda indeks registridan massiv yoki matritsani aylanib o’tish uchun foydalanish mumkin.

Registr manzillashda xotira manzili bevosita registrda saqlanadi. Keyin ma’lumotlar registrdan operand sifatida foydalanib, ushbu registr manzilidan yuklanishi yoki saqlanishi mumkin. Ro’yxatga olish manzili indeksli manzilga qaraganda tezroq, chunki xotira manzili allaqachon registrda saqlangan bo’lib, protsessor unga darhol kirish imkoniyatini beradi. Biroq, registr manzili moslashuvchanligi bilan cheklangan, chunki u indeks manzili kabi xotira joylashuvidagi o‘zgarishlarga dinamik moslasha olmaydi.

47. 
    Kesh-xotira nima uchun modjallangan, uning qanday xillari mavjud va u qanday qo‘llaniladi?
    

Javob
Kesh – bu asosiy xotiradan ma’lumotlarga kirish uchun ketadigan o’rtacha vaqtni kamaytirish uchun tez-tez foydalaniladigan ma’lumotlarni saqlash uchun ishlatiladigan tezkor xotira turi. Kesh dizaynining asosiy maqsadi tez-tez foydalaniladigan ma’lumotlarning kechikish vaqtini kamaytirish orqali tizimning umumiy ish faoliyatini yaxshilashdir.

Keshning bir nechta turlari mavjud, masalan:

1. CPU keshi: Bu protsessor unumdorligini optimallashtirish uchun protsessorga o’rnatilgan kichik, tez xotira.

2. Disk keshi: Bu qattiq diskdan tez-tez foydalaniladigan ma’lumotlarni tezroq olish uchun tezkor xotirada saqlaydigan kesh turi.
3. Veb-kesh: Bu tezkor kirish uchun tez-tez kiriladigan veb-sahifalar va veb-obyektlarni tezkor xotirada saqlaydigan kesh turi.

Kesh tez-tez kiriladigan ma’lumotlarni asosiy xotiradan keshga nusxalash orqali ishlatiladi, u cheklangan hajmdagi xotirani o’z ichiga oladi, lekin asosiy xotiradan ancha tezroq. Ma’lumotlar so’ralganda, protsessor birinchi navbatda keshni tekshiradi. Agar ma’lumotlar keshda bo’lsa, protsessor uni keshdan oladi, bu esa uni asosiy xotiradan olishdan ancha tezroq. Agar maʼlumotlar keshda boʻlmasa, protsessor uni asosiy xotiradan oladi va kelgusida kirishni tezlashtirish uchun keshga koʻchiradi.

Umuman olganda, keshdan foydalanish maʼlumotlarga kirish vaqtini qisqartirish, maʼlumotlar oʻtkazuvchanligini oshirish va kechikishni kamaytirish orqali tizim ish faoliyatini yaxshilaydi.

48. 
    Xotira modullarining qanday xillarini bilasiz va ular qanday yig‘ilgan bo‘ladi?
    

Javob
Zamonaviy kompyuterlarda xotira modullarining bir necha turlari qo’llaniladi, jumladan:

1. DDR3 SDRAM: Bu turdagi xotira odatda eski kompyuterlarda qo‘llaniladi va bitta elektron platada bir qator xotira chiplari yordamida yig‘iladi.

2. DDR4 SDRAM: Bu zamonaviy kompyuterlarda qo‘llaniladigan eng keng tarqalgan xotira turi bo‘lib, DDR3 ga o‘xshash tarzda yig‘iladi, bir qator chiplar elektron plataga o‘rnatiladi.
3. GDDR5: Ushbu turdagi xotira grafik kartalarda ishlatiladi va bitta elektron platada bir nechta xotira chiplari yordamida yig’iladi.
4. HBM (yuqori tarmoqli kengligi xotirasi): Bu turdagi xotira yuqori unumdorlikdagi grafik kartalarda qoʻllaniladi va bir nechta qatlamli xotira chiplari yordamida yigʻiladi.

Ushbu xotira modullarini yig’ish usuli muayyan dizaynga qarab biroz farq qilishi mumkin, lekin umuman olganda, ularning barchasi bir nechta xotira chiplarini elektron plataga ma’lum tartibda o’rnatishni o’z ichiga oladi.

49. 
    Tezkor xotira qurilmalari qanday qurilgan va ularning qanday xillari mavjud?
    
50. 
    Dinamik tezkor xotira qurilmasi qanday tuzilgan va uning qanday xillarini bilasiz?
    

Javob
Ha, men. Dinamik tasodifiy kirish xotirasi (DRAM) qurilmalari qatorlar va ustunlarga joylashtirilgan xotira kataklaridan iborat. Har bir yacheyka ma’lumotlarning bir qismini o’z ichiga oladi va unga alohida manzil orqali kirish mumkin. Sinxron DRAM (SDRAM), Double Data Rate SDRAM (DDR SDRAM) va Graphics Double Data Rate SDRAM (GDDR SDRAM) kabi turli xil DRAM turlari mavjud boʻlib, ularning har biri oʻziga xos xususiyatlar va afzalliklarga ega.

51. 
    Doimiy tezkor xotira qurilmasining qanday xillari bilasiz?
    

Javob
O’zgaruvchan xotira qurilmalarining bir nechta turlari mavjud, ulardan ba’zilari:

• 
  Flash xotira
  

• 
  Magnit qattiq disklar (HDD)
  

• 
  Qattiq holatdagi disklar (SSD)
  

• 
  Faqat o’qish uchun mo’ljallangan xotira (ROM)
  

• 
  Elektr o’chiriladigan dasturlashtiriladigan faqat o’qish uchun xotira (EEPROM)
  

• 
  Ferroelektrik operativ xotira (FRAM)
  

• 
  Faza o’zgarishi xotirasi (PCM)
  

• 
  Rezistiv operativ xotira (RRAM)
  

Bu turlarning har biri oʻzining afzalliklari va kamchiliklariga ega va ulardan foydalanish muayyan dastur va talablarga bogʻliq.

52. 
    Xotirani iyerarxik ko‘rinishda tashkil etish deganda nima tushuniladi va u nima maqsadda amalga oshirilgan?
    

Javob
Xotirani ierarxik tashkil etish deganda kompyuter xotirasini bir necha darajalarga ajratish tushunchasi tushuniladi, bunda har bir daraja sig’im, kirish vaqti va bir bit narxining har xil xususiyatlariga ega. Xotira ierarxiyasi registrlar, kesh xotirasi, asosiy xotira (shuningdek, asosiy xotira yoki RAM deb ham ataladi), ikkilamchi xotira (qattiq disklar kabi) va uchinchi darajali xotira (masalan, lenta drayvlari va optik disklar) oralig’ida.

Xotiraning ierarxik tashkil etilishining asosiy maqsadi tez-tez foydalaniladigan ma’lumotlarni xotiraning tezroq, qimmatroq darajalarida va kamroq foydalaniladigan ma’lumotlarni sekinroq, arzonroq darajalarda saqlash orqali ma’lumotlarga tezkor kirish uchun ortib borayotgan talablarni qondirishdir. Xotira. Bu orqali kompyuter tizimi xotiradan foydalanishni optimallashtirishi, oʻrtacha kirish vaqtini qisqartirishi va umumiy xarajatlarni kamaytirishi mumkin, bu esa tizim unumdorligini oshirishga olib keladi.

53. 
    Xotira modullarining qanday xillarini bilasiz va ular qanday yig‘ilgan bo‘ladi?
    

Javob
Xotira modullarining bir nechta turlari mavjud, ulardan eng keng tarqalganlari quyidagilardan iborat:

1. Yagona ichki xotira moduli (SIMM) – Eski kompyuterlarda ishlatiladi va odatda har bir modulda bir nechta xotira chiplariga ega.

2. Dual Inline Memory Module (DIMM) – Ko’pgina zamonaviy kompyuterlarda qo’llaniladi va odatda modulning har ikki tomonida ko’proq sig’imga ega xotira chiplariga ega.
3. Small Outline Dual Inline Memory Module (SO-DIMM) – Noutbuklar va kichik format faktorli kompyuterlarda ishlatiladi va DIMM-larga qaraganda kichikroq shakl faktoriga ega.
4. Rambus Inline Memory Module (RIMM) – Rambus xotira arxitekturasiga ega boʻlgan baʼzi eski kompyuterlarda yuqori tezlikda maʼlumotlarni uzatish uchun moʻljallangan.
5. To’liq buferlangan DIMM (FB-DIMM) – Xotiradagi qiyinchiliklarni kamaytirish va xotira hajmini oshirish uchun mo’ljallangan yuqori unumdor serverlar uchun ishlatiladi.

Xotira modullari xotira chiplarini bosilgan elektron plataga joylashtirish yo‘li bilan yig‘iladi, ular oltin yoki kumush bilan qoplangan kontaktlari kompyuterning anakartidagi modul uyalariga to‘g‘ri keladi. Keyin modullar funksionallik uchun sinovdan o‘tkaziladi va agar ular o‘tib ketsa, qadoqlanadi va kompyuter ishlab chiqaruvchilari yoki oxirgi foydalanuvchilariga jo‘natiladi.

54. 
    Tezkor xotira qurilmalari qanday qurilgan va ularning qanday xillari mavjud?
    

Javob
Tezkor xotira qurilmalari, elektronik qurilmalar orqali quriladi. Ular, xotirani saqlash uchun flash yaddoshlar yoki SSD (Solid State Drive) yoki RAM (Random Access Memory) shakllarida ishlatiladi.

Flash yaddoshlar, xotirani saqlash uchun qulay va qulaydir, ammo ularga yozish va o'qish tezligi pastdir. SSD, flash yaddoshlarga o'xshash, ammo ularga yozish va o'qish tezligi yuqori bo'lib, xotira saqlash uchun yaxshi xususiyatlarga ega. RAM esa, tezkor xotirani saqlash uchun ishlatiladi, ammo xotirani kompyuter yopilguncha saqlab qolmaydi.

Tezkor xotira qurilmalari turli xillarga ega bo'lishi mumkin, masalan, SSD yoki flash yaddoshlarining xillari mavjud. SSD lar, SATA, NVMe va PCIe interfeyslari orqali bog'lanishni qo'llab-quvvatlaydi. Flash yaddoshlar esa, USB, SD karta yoki microSD karta shakllarida ishlatilishi mumkin. RAM lar esa, DDR (Double Data Rate) turli xillarga ega bo'lishi mumkin.

55. 
    Dinamik tezkor xotira qurilmasi qanday tuzilgan va uning qanday xil- lari bilasiz?
    

Javob
Dinamik tezkor xotira qurilmasi, RAM (Random Access Memory) deb ataluvchi qurilma orqali tuziladi. Bu qurilma, kompyuterda ishlayotgan dasturlar va ma'lumotlar uchun xotira sahifalarini saqlash uchun ishlatiladi. RAM, tezkor xotira qurilmalarining eng tez ishlaydigan xilidir.

Dinamik tezkor xotira qurilmasining xillari quyidagilardir:

- Tez ishlaydi va ma'lumotlarga tez kirish imkonini beradi.
- Ma'lumotlar yozilganda va o'qilganda tezkor ishlaydi.
- Qulaylik bilan o'zgartirilishi mumkin.
- Energiya sarflaydi va ma'lumotlar yozilmasa ham saqlanmaydi.

56. 
    Doimiy tezkor xotira qurilmasining qanday xillari bilasiz?
    

Javob
Doimiy tezkor xotira qurilmasi (Cache Memory)ning xillari quyidagilardir:

1. Daxili cache: Bu xotira qurilmasi, mikroprotsessorning ichki qismida joylashgan va tezlik sababli yuqori tezlikda ma'lumotlarga kirish uchun ishlatiladi.

2. Tashqi cache: Bu xotira qurilmasi, mikroprotsessor bilan birga joylashgan va tashqi to'plamlar bilan aloqada ishlatiladi.

3. Dastur cache: Bu xotira qurilmasi, dasturlar uchun ajratilgan va dastur ishga tushirilganda kerak bo'lgan ma'lumotlarni saqlaydi.

4. Disk cache: Bu xotira qurilmasi, diskdan ma'lumotlarni o'qish va yozish jarayonida ishlatiladi va ma'lumotlarni tezlik bilan yuklab olishni ta'minlaydi.

57. 
    Xotirani iyerarxik ko‘rinishda tashkil etish deganda nima tushuniladi va u nima maqsadda amalga oshirilgan?
    

Javob
Xotirani iyerarxik ko'rinishda tashkil etish, ma'lumotlar tizimining ishlash tezligini oshirish maqsadida amalga oshirilgan. Bu usulda, xotira bloklari qatorlar va satrlar ko'rinishida tashkil etiladi. Bunday iyerarxik tashkil etish, ma'lumotlarga tez va oson kirish imkonini beradi, chunki xotira bloklari qatorlar va satrlar bo'yicha tartiblangan. Bunday tashkil etish, ma'lumotlar tizimining ishlash tezligini oshirish uchun kerakli ma'lumotlarni tez va oson topish imkonini beradi.

58. 
    Magnitli disklarda - vinchesterlarda, yo‘lka, sektorlararo-interval, silindir, zona degan atamalarga chizmalar asosida tushunchalar bering.
    

Javob
Magnitli disklar (vinchesterlar) tizimida ma'lumotlar silsila shaklida saqlanadi. Bu silsila yo'lka, sektorlararo-interval, silindir va zona deb nomlanadi.

- Yo'lka: Diskning eni bo'yicha uzunlik bo'ylab uzaydi va diskning barcha sektorlarini o'z ichiga oladi.

- Sektorlararo-interval: Yo'lka bo'yicha uzunlikni bir nechta sektorlar bo'ylab bo'lib, har bir sektor bir-biridan ajratilgan.

- Silindir: Diskning barcha sektorlaridan biri bir-biriga teng bo'lgan va bir-biridan uzunlik bo'yicha o'tgan qismi.

- Zona: Diskning har bir silindirida bir nechta zona bo'lishi mumkin. Har bir zona, bir nechta silindir sektorlaridan tashkil topgan bo'lib, ma'lumotlar o'zaro bir-biridan ajratilgan.

59. 
    Kompyuter shinalari haqida umumiy ma’lumotlar bering?
    

Javob
Kompyuter shinalari, kompyuter tizimining barcha qismlari orasida ma'lumotlarni almashish va o'zaro bog'liqlikni ta'minlash uchun ishlatiladigan elektronik signal birlashmalari hisoblanadi. Bu shinalar, tizimning har qanday qismini birlashish uchun ishlatilishi mumkin.

Kompyuter shinalari turli xil bo'lishi mumkin, masalan:

1. Adres shinalari: Bu shinalar, kompyuterda ma'lumotlarni saqlash uchun xotiraga joy berish uchun ishlatiladi. Bu shinalar, ma'lumotlarni qidirish va o'qish uchun ham ishlatiladi.

2. Ma'lumot shinalari: Bu shinalar, ma'lumotlarni o'qish va yozish uchun ishlatiladi. Bu shinalar, ma'lumotlarni tizimning har qanday qismini o'qish va yozish uchun ishlatiladi.

3. Boshqaruv shinalari: Bu shinalar, tizimning boshqarish uchun ishlatiladi. Bu shinalar, tizimning har qanday qismini boshqarish uchun ishlatiladi.

4. Takt shinalari: Bu shinalar, tizimning ishlash tezligini belgilash uchun ishlatiladi. Bu shinalar, tizimning har qanday qismini ishlatish uchun ishlatiladi.

Kompyuter shinalari, tizimning ishlashini ta'minlashda juda muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun, shinalarning to'g'ri ishlashi va to'g'ri ishlatilishi, tizimning ishlashini ta'minlashda katta ahamiyatga ega.
Kompyuter shinalari, kompyuterda ma'lumotlarni o'qish, yozish, saqlash va uzatish uchun ishlatiladigan elektronik signal birlashmalari hisoblanadi. Bu shinalar, kompyuter tizimining barcha qismlari orasida ma'lumotlarni o'tkazish uchun foydalaniladi.

Kompyuter shinalari, bitta yoki bir nechta bitlardan iborat bo'lishi mumkin va ularning har biri o'ziga xos maqsad va funksiyalarga ega. Shinalar, bitta yoki bir nechta bitlardan iborat bo'lishi mumkin va ularning har biri o'ziga xos maqsad va funksiyalarga ega.

Kompyuter shinalari turli xil bo'lishi mumkin, masalan, input/output (kirish/chiquvchi), bus (avtobus), address (manzil), control (boshqaruv) va boshqa shinalar mavjud. Shinalar, kompyuter tizimining ishlashini ta'minlashda juda muhim ahamiyatga ega.

60. 
    Shinalarning maqsadi.
    

Javob
Shinalar, kompyuter tizimining barcha qismlari orasida ma'lumotlarni almashish va o'zaro kommunikatsiya qilish uchun ishlatiladi. Shinalar, kompyuterda ma'lumotlarni o'qish, yozish, saqlash va uzatish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni o'zaro almashishni ta'minlaydi. Shinalar, kompyuter tizimining ishlashini boshqarish uchun ham muhimdir. Shuningdek, shinalar, kompyuter tizimining xatoliklarini aniqlash va tuzatish uchun ham ishlatiladi.

61. 
    Ichki shinalar.
    

Javob
Ichki shinalar, kompyuter tizimining ichki qismlari orasida ma'lumotlarni almashish va o'zaro kommunikatsiya qilish uchun ishlatiladigan shinalardir. Bu shinalar, tizimning ichki komponentlari orasida ma'lumot almashish uchun ishlatiladi, masalan, RAM, hard disk, CD-ROM, BIOS, kabi. Ichki shinalar, tizimning ishlashida katta ahamiyatga ega bo'lib, tizimning to'g'ri ishlashi uchun zarurdir.

62. 
    Tashqi shinalar.
    

Javob
Tashqi shinalar, kompyuter va boshqa elektron qurilmalar uchun ularga bog'liq qurilmalar, mol-mulk va kabel tizimidir. Bu tashqi shinalar kompyuterda mavjud bo'lgan portlarga ulangan hosil qilinadi. Bunda, asosiy tarqatuvchi va qabul qiluvchi tizimlar, jihatdan universaldan mahrum portlar, videoluq qurilmalar, boshqalar. Asosiy tashqi shinalarning usullaridan ba'zilari:

1. USB: O'yinda o'zini jalb etgan, ularning turli xil vositalariga mos keladigan eng ko'p to'lanadigan port. USB kabi andoza o'lchovli tashqi shinalar ancha yirik ko'rgazmaga ega va ular o'yin muammo va xizmatlarining yechim qismi bo'lib, ularda USB qurilmasi yaratabiladi.

2. Thunderbolt: Har doim osh maydon va tezlik va bandli ishlovchi xususiyatlari tufayli narxi yuqori qiymatda bo'lgan port. 20 Gbit / s gacha muvozanat qiladi.

3. HDMI: Televizormu, projektor yoki kompyuter kabi solishtirish qurilmalariga mos keladigan, yuqori sifatli video-va audiosignallar yo'naltirishni ta'minlovchi tashqi shinalardan biri.

4. VGA: Proyektor, katta ekranga mos keladigan port. Bu port ehtiyot qilinishi va xizmat tizimlarining kuchli edi.

5. Ethernet: Internet ulanishini ta'minlaydi va axborotlarni ulanishlarda ishlatiladi.

Kompyuter tashqi shinalari xizmat tizimlarini kuchli qilishi, ulanish tizimlarini yaxshilashda va o'yinlar bilan chaqiruvchilar orqali ravshanlashda katta ahamiyatga ega.

63. 
    Shinalarning asosiy ko’rsatgichlarini ayting?
    

Javob
Shinalarning asosiy ko'rsatgichlari, shu shinalarning xususiyatlarini ko'rsatadigan ma'lumotlardir. Bu ko'rsatgichlar quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:

1. Frekvensiya: Shinalarning o'tish chastotasi.

2. Amplituda: Shinalarning balandligi.

3. Faza: Shinalarning fazasi.

4. Modulyatsiya: Shinalarning modulyatsiyalash usullari.

5. Tezlik: Shinalarning o'tish tezligi.

6. Kuch: Shinalarning kuchi.

7. Yo'nalish: Shinalarning yo'nalishi.

8. Vaqt: Shinalarning o'tish vaqti.

9. Modulatsiya ko'rsatkichlari: Shinalarning modulyatsiyalash usullari.

Bu ko'rsatgichlar, shinalarning xususiyatlarini aniqlash va ulardan foydalanib, shinalarni tahlil qilish uchun foydali bo'ladi.

64. 
    Shinalarning maqsadi.
    

Javob
Tashqi shinalar bilan, bir necha elektron qurilmalar va qurilmalar uzatmalarini kompyuterga bog'lab ulashishni ta'minlash maqsadini o'z ichiga oladi. Bu shinalar, kompyuterdan boshqa qurilma (masalan, telefonga yoki monitorga) ta'minlash imkonini beradi va ularga qarab ishlash imkonini yaratadi. Tashqi shinalar, kompyuterdagi har qanday ma'lumotni (axborot, video, audio) tashish va qabul qilish uchun ham ishlatiladi. Shular, tashqi qobsiga mos keladigan turli xil portlar, tulovlar, hujjatlarni ulash uchun uzatmalar kabi qurilmalardan iborat bo'lib, xizmat tizimlarini uning hajmini kengaytirish, ulanish qurish yoki qurilmalarni bir-biriga bog'lash uchun kerak.

Shubhali xizmat tizimlarini yaxshilashda va ularni qulay va kuchli ko'rish uchun, kompyuter tashqi shinalari katta ahamiyatga ega. Shular, arxivlashtirish, nusxa olish, print qilish, internetga ulanish va o'yinlar bilan chaqiruvchilar orqali ravshanlash kabi ko'plab vazifalarni o'z ichiga oladi.

65. 
    Shinalar va ularning xususiyatlari.
    

Javob
Tashqi shinalar, kompyuterdan boshqa elektron qurilmalarning tashqi tizimlariga ulanishni ta"minlaydigan, ularda muhim axborot, audio va video signallarni o"tkazuvchi qurilmalardir. Engelichka, tashqi shinalar eng ko"p o"tkazilgan qayimi turi bo"lib, ularga ushbu qurilmalarni doimiy tizimiga bog"lash uchun mos portlarni tanlash kerak. Shular ilovaga mos keladigan har qanday elektron qurilmaga bog"lanish imkonini ta"minlaydi, ularni ulanishlarini yaxshilashda yordam beradi va har qanday maqsad uchun kerakli muhim axborotni ulash uchun ham ishlatiladi. Quyidagilar tashqi shinalar va ularning xususiyatlari haqida asosiy ma"lumotlardir:

1. USB: Turli xil qurilmalarni ulash imkonini ta"minlovchi tashqi yordam. Har doim tashqi shinalar o"ziga xos protokollari bilan yuboriladi. USB-portlari chet tili tajarobasini mustahkamlash, musiqa qurilmalari, modem, flashdisk va boshqalar bilan yuqori sifatli axborot ulashini ta"minlaydi.

2. HDMI: Telekamera va tv-ulardan, proyektorlardan va boshqa ko"plab qurilmalardan yuqori sifatli video va audio ta"minlash imkoniyatini ta"minlash. Ushbu tashqi shinalar, 720p, 1080i va 1080p kabi kattalar uchun ishlatiladi.

3. Ethernet: Ushbu shinalarga mos keladigan qurilmalar, internet fasllari va zanjirlar orqali ulanish imkonini ta"minlaydi. Ethernet-port sayi qanchalik katta bo'lsa, muhim axborotni ko'chirishga shoshilmaydi.

4. VGA: Uluslararasida keng tarqalgan video ko'rish tizimlari uchun xizmat qiluvchi tashqi tizim. VGA-port bilan ulanish uchun ajratiladigan bo'yoqning sina porti bilan yana kamchilikka ega.

5. Thunderbolt: Ko'rinishidan qarang, shu tashqi shinalar, 10 chi qator bandli o'tkazma ko'rsatkichlari va internet ulanishiga imkon beruvchi portlar bilan ajratilgan. Dasturdan mudofaa qilish davomida ulashish, yoqimli ifoda va kuchli oyin tashishi kabi keng vaqt talab qiladigan xizmatlarni o'tkazish uchun Kerak.

Kompyuter tashqi shinalari, ko'p qurlmalar va xizmat tizimlar ulanishini osonlashtirish uchun kerakli qurilmalardir. Ularda kompyuterdan audio va video o"tkazilishi, host-portlarining, kompyuter qurilmalarini funktsiyalarini kengaytirish va boshqalar uchun foydali xususiyatga ega.

66. 
    Ma’lumotlar almashish standartlari.
    

Javob
Ma'lumotlar almashinuvi standartlari turli tizimlar va platformalar o'rtasida ma'lumotlar almashinuvini ta'minlaydigan ko'rsatmalar to'plamidir. XML, CSV, JSON, EDI va HL7 kabi turli xil ma'lumotlar almashinuvi standartlari mavjud. Ushbu standartlar ma'lumotlarni tizimlar o'rtasida uzluksiz almashish va uzatish imkonini beradi, bu sog'liqni saqlash, moliya va elektron tijorat kabi turli sohalarda o'zaro ishlash va samaradorlikni ta'minlaydi. Maʼlumotlar almashinuvi standartlariga rioya qilish almashilayotgan maʼlumotlarning aniqligi, xavfsizligi va izchilligini taʼminlash, xatolarni kamaytirish va jarayonlarni soddalashtirishga yordam beradi.

67. 
    Ma’lumotlar almashish pratakollarini ayting?
    

Javob
Ma'lumotlar almashinuvi uchun bir nechta protokollar mavjud, ulardan ba'zilari orasida HTTP, FTP, SMTP, POP3 va IMAP mavjud. Har bir protokol o'ziga xos foydalanish holati va xususiyatlariga ega. Masalan, HTTP (Hypertext Transfer Protocol) World Wide Web tarmog'ida ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladi, FTP (File Transfer Protocol) esa serverlar va mijozlar o'rtasida fayllarni uzatish uchun ishlatiladi. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) elektron pochta xabarlarini yuborish uchun, POP3 (Post Office Protocol 3-versiya) va IMAP (Internet Message Access Protocol) esa serverdan elektron pochta xabarlariga kirish uchun ishlatiladi.

68. 
    USB shinalari.
    

Javob
USB (Universal Serial Bus) shinalari - bu muhim qurilimlar orasidagi ma"lumot almashish tarzini ta"minlovchi tashqi tizimdir. Bu shinalar mos qilingan qurilimlarning bir-biriga bog"lanishini osonlashtirish va ulardan axborot almashishni amalga oshirishga yordam beradi. USB shinalari, kompyuter tashqisidagi ma"lumot almashish tizimlarida xususiy ahamiyatka ega. Ularda har xil to"plamlar, kompyuter qurilmalari, modullar, flashdisklar, kamera va yana koʻplab boshqa qurilmalar ulanishi uchun yordamlashadi.

USB shinalari xususiyatlarini keltirish gerekirse:

1. Ularning yoritilishi va ulanishi juda oson. Buning uchun, ularga korobkalar, chiziq uchlar va asbob-uskunalar talab qilmaydi.

2. Har xil qurilmalarni ulash talab qiladigan usullarga ega. Shuning uchun ham, uni kompyuter va boshqa qurilmalar bilan oson ulash va ulardi xususiy vazifalarni amalga oshirishga imkon beradi.

3. Mustaqil quvvat tarmogʻi va undagi turli xil qismlar, flash disk, katta yaddosh, kamera va boshqa qurilmalar uchun mos formatlar orqali ishlarni amalga oshirish imkonini taʼminlash.

4. Har bir USB-portni yuqori tezkorlikda ulashadi va ulardan ta"qiq olingan protocol orqali qulay foydalanishga imkon beradi.

5. USB-portlar sifatli va faol qurilmalardan maqsadga mos keluvchi qoʻshimcha stolga sazovor boʻlishi mumkin.

USB shinalari bugungi kunda kompyuterlarning moddalarini tortib olish imkonini beradi va ko'plab zamonaviy qurilmalar bu shinalarni ishlatadi. Ularni ishlatish oson, ularga xizmat qilish oson hamdir. Buning uchun, kompyuter va boshqa qurilmalar bilan ulanishni yaxshilashda, yordam kerakli formatlarni ishlatishda ko"p kattalik ko"mak beradi.

69. 
    Ma’lumotlami kiritish-chiqarish arxitekturasi deganda nima tushuniladi?
    

Javob
"Ma'lumotlarni kiritish-chiqarish arxitekturasi" atamasi kompyuter tizimidagi kirish va chiqish qurilmalari o'rtasida ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladigan arxitektura yoki tuzilmani anglatadi. Bu ma'lumotlarning qurilmalarga va qurilmalardan samarali va samarali uzatilishini ta'minlash uchun turli xil texnikalar, protokollar va interfeyslardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Ushbu kiritish va chiqarish qurilmalari USB flesh-disklar, klaviaturalar, printerlar, skanerlar va boshqalarni o'z ichiga olishi mumkin. Maʼlumotlarni kiritish-chiqarish arxitekturasi ushbu qurilmalar va kompyuter oʻrtasidagi axborot oqimini tartibga solish va boshqarish uchun masʼul boʻlib, foydalanuvchi uchun uzluksiz maʼlumotlarni uzatish tajribasini taʼminlaydi.

70. 
    Kompyuter shinalarining tuzilishi va qanday ishlashini tushuntirib be¬ring.
    

Javob
Kompyuter shinasi kompyuter tizimining turli komponentlari o'rtasidagi aloqa tizimi yoki jismoniy ulanishni bildiradi. U kompyuterning protsessor, xotira va tashqi qurilmalar kabi turli komponentlari oʻrtasida maʼlumotlar, koʻrsatmalar va boshqa turdagi maʼlumotlarni uzatish uchun javobgardir.

Kompyuter shinasining tuzilishi uning turi va maqsadiga bog'liq. Kompyuter tizimida bir nechta turdagi avtobuslar mavjud, ular orasida tizim shinasi, kengaytirish shinasi va kiritish-chiqarish shinasi mavjud. Tizim shinasi protsessor, xotira va kompyuterning boshqa asosiy komponentlarini bog'laydi. Kengaytirish avtobusi video kartalar, ovoz kartalari va boshqa kengaytirish kartalari kabi tashqi qurilmalarni anakartga ulaydi. Kiritish/chiqarish shinasi klaviatura, sichqoncha va printer kabi kiritish va chiqarish qurilmalarini kompyuterga ulaydi.

Kompyuter avtobusi aloqa shakli sifatida elektr signallari yordamida ma'lumotlarni uzatish orqali ishlaydi. Ma'lumotlar bir komponentdan ikkinchisiga avtobus orqali uzatilganda, u birinchi navbatda avtobusni tashkil etuvchi jismoniy ulanish yoki kabel orqali o'tadigan bir qator elektr signallariga aylanadi. Bu signallar qabul qiluvchi komponent tomonidan qabul qilinadi va izohlanadi, so‘ngra uzatilgan ma’lumotlar asosida kerakli operatsiyalarni bajaradi.

Umuman olganda, kompyuter shinasi zamonaviy kompyuter tizimlarining muhim komponenti boʻlib, kompyuterning turli qismlari oʻrtasida ishonchli va samarali aloqa oʻrnatish imkonini beradi.

71. 
    Ma’lumotlami kiritish-chiqarish qurilmasi qanday tuzilgan va u qanday ishlaydi? Misol bilan tushuntiring.
    

Javob
I/U (Kirish/chiqish) qurilmasini sozlash va undan foydalanish odatda quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:

1. I/U qurilmasini aniqlang - Bu printer, skaner yoki tashqi qattiq disk kabi qurilma bo'lishi mumkin.

2. Qurilmani ulang - USB yoki boshqa kabel orqali qurilmani kompyuteringizga ulang va qurilma yoqilganligiga ishonch hosil qiling.
3. Qurilma drayverlarini o'rnatish - Qurilmadan foydalanish uchun maxsus qurilma drayverlarini o'rnatishingiz kerak bo'lishi mumkin. Drayvlar odatda ishlab chiqaruvchining veb-saytida mavjud va ularni qurilmadan foydalanishdan oldin o'rnatish kerak.
4. Qurilmani sozlash - Qurilmaga qarab, chop etish sifati yoki fayl formati kabi sozlamalarni sozlashingiz kerak bo‘lishi mumkin.
5. Qurilmadan foydalaning - Qurilma ulangan va sozlangandan so'ng, kerak bo'lganda ma'lumotlarni kiritish yoki chiqarish uchun undan foydalanishni boshlashingiz mumkin.

Kirish-chiqarish qurilmasiga misol sifatida printerni keltirish mumkin. Printerni kiritish/chiqarish qurilmasi sifatida ishlatish uchun uni USB yoki boshqa kabel orqali kompyuteringizga ulashingiz, printer drayverlarini va dasturiy ta'minotni o'rnatishingiz va printerni tegishli sozlamalar bilan sozlashingiz kerak. Keyin printerdan hujjatlar yoki fotosuratlarni chop etish uchun kompyuteringizdan printerga maʼlumotlarni yuborish uchun foydalanishingiz mumkin. Printer siz yuborgan maʼlumotni oladi va uni siyoh yoki toner yordamida qogʻoz yoki boshqa materiallarga bosib chiqaradi va raqamli maʼlumotlaringizning jismoniy chiqishini taʼminlaydi.

72. 
    Kompyuter shinalarining qanday xillari ishlab chiqarilgan? Ularning hozirgi kompyuterlarda ishlatilayotganlari haqida ma’lumot bering.
    

Javob
Kompyuter shinalari qanday xillari ishlab chiqarilganligi oilaviy qurilmalarning rivojlanishiga bogʻliqdir. Baʼzi shinalar ayrim oilaviy qurilmalar yoki texnologiyalarga mos ravishda ishlab chiqarilganlar. Buyuk qismi esa, texnologik rivojlanishning keyingi bosqichlari bilan birga ishlab chiqarilganlar.

Quyidagi bir necha xil shinalar mavjud:

1. PCI shinalari: Texnologik rivojlanish bilan, uni 1992-yilda ishlab chiqarish boshlandi. Bu shinalar ishlab chiqarish uchun asosiy maqsad, ayniqsa, kompyuter qurilmalarining tadqiqot uchun bolalarini uzluksizlashtirishga yordamlashdir.

2. AGP shinalari: 1990-yillarda ishlab chiqarilgan foydali xususiyatga ega. Asosiy maqsadlari - tizimining talab qiluvchi xususiyatlargacha ochilishi va video kartalarni oʻrnatish.

3. PCIe shinalari: Buning ishlab chiqarilishi 2003-yilda amalga oshirilgan. Bu shinalar, asosan, yuqori tezkorlikda video kartalar uchun talab qilinadi.

4. ISA shinalari: Bu shinalar 1980-yillardan ishlab chiqarilgandan keyin, ham axborot almashishida hamda ulanish tuzilmalarida yordam beruvchi tashqi tizimlar sifatida yaxshi ishlatildi. Ularning ishlashi tezligi va sifatli qulayliklari hamda ulanish tuzilmasida koʻpchilik ishlatiladi.

5. USB shinalari: Bu shinalar 1990-yillar oxirida ishlab chiqarilgan. Ushbu protokol, kompyuter tashqisidagi muhim qurilimlarni bir-biriga bogʻlanishini osonlashtirish, ulardan axborot almashishni amalga oshirish va qoʻshimcha qurilmalar bilan muqobil insanlar uchun emas.

Kompyuter tashqi shinalari juda katta ragʻbat uyandirgan. Ulardan foydalanish oson, ehtimol shuning uchun ham ulardan tezkorlik sanasi va muhim talab qiladi. Ularning ishlashi tezkor, uzluksiz talab qiladi, hozardy qilishda, boshqalar bilan ulashda ham ishlatiladi va kompyuterler yilda yaxshi rejalashuvni taʼminlaydi.

73. 
    ALU ning vazifasi nima va u qanday operatsiya bajaradi?
    

Javob
ALU "Arifmetik mantiq birligi" degan ma'noni anglatadi va kompyuterning markaziy protsessorining (CPU) asosiy komponentidir. ALU ning asosiy vazifasi raqamli kompyuterlarning asosiy qurilish bloklari bo'lgan ikkilik raqamlar ustida arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajarishdir.

ALU tomonidan bajariladigan ba'zi tipik arifmetik amallarga qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish kiradi. ALU tomonidan bajariladigan mantiqiy operatsiyalarga VA, YOKI va EMAS operatsiyalari, shuningdek, bitni almashtirish va taqqoslash operatsiyalari kiradi.

ALU kirish qiymatlarini oladi, so'ralgan amalni bajaradi va odatda registrda saqlanadigan chiqish qiymatini ishlab chiqaradi. Protsessor kompyuterga turli murakkab vazifalarni bajarishga imkon beruvchi hisoblash, taqqoslash va qaror qabul qilish kabi operatsiyalarning keng doirasi uchun ALU dan foydalanadi.

74. 
    Protsessorni asosiy qismlari nimalardan tashkil topgan?
    

Javob
Protsessorning asosiy qismlari quyidagilardir:

1. Boshqaruv birligi (CU): Bu qism protsessor va boshqa kompyuter komponentlari orqali ma'lumotlar va ko'rsatmalar oqimini boshqarish uchun javobgardir. U protsessorning boshqa qismlariga tegishli operatsiyalarni bajarish imkonini berish orqali xotiradan ko‘rsatmalarni olish, dekodlash va ularni bajarishni boshqaradi.

2. Arifmetik mantiq birligi (ALU): Yuqorida aytib o'tganimizdek, ALU ikkilik ma'lumotlarda arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun javobgardir.
3. Registrlar: Registrlar protsessorning muhim qismi bo'lgan yuqori tezlikdagi xotira birliklari. Ular protsessor tomonidan qayta ishlanayotgan ma'lumotlar va ko'rsatmalarni vaqtincha saqlash uchun ishlatiladi.
4. Kesh: tez-tez ishlatiladigan ma'lumotlar va ko'rsatmalarni saqlaydigan kichik hajmdagi yuqori tezlikdagi xotira. Kesh kompyuterning asosiy xotirasiga qaraganda maʼlumotlar va koʻrsatmalarga tezroq kirishni taʼminlaydi va umumiy unumdorlikni oshiradi.
5. Soat: Protsessorning barcha qismlari ko'rsatmalarni bir xil tezlikda bajarishini ta'minlash uchun muntazam vaqt signallarini taqdim etish orqali protsessor faoliyatini sinxronlashtirish uchun soat javobgardir.

Ushbu komponentlarning barchasi ma'lumotlar va ko'rsatmalarni qayta ishlash uchun birgalikda ishlaydi, bu esa protsessorni kompyuterning "miya"siga aylantiradi va bu unga murakkab operatsiyalarni bajarish imkonini beradi.

75. 
    Boshqaruv blokining vazifalari qaysilar?
    

Javob
Boshqaruv bloki (CU) kompyuter tizimidagi ma'lumotlar va ko'rsatmalar oqimini boshqarish uchun mas'ul bo'lgan protsessorning muhim tarkibiy qismidir. Uning asosiy vazifalari:

1. Ko'rsatmalarni olish: Boshqaruv bloki xotiradan ko'rsatmalarni birma-bir olish va ularni qayta ishlash uchun protsessorga o'tkazish uchun javobgardir.

2. Ko'rsatmani dekodlash: Ko'rsatma olingandan so'ng, boshqaruv bloki uni dekodlaydi va qanday amalni bajarish kerakligini aniqlaydi.
3. Ko'rsatmalarning bajarilishi: Ko'rsatma dekodlangandan so'ng, boshqaruv bloki belgilangan amalni bajarish uchun protsessorning boshqa qismlariga boshqaruv signallarini beradi.
4. Protsessor resurslarini boshqarish: Boshqaruv bloki protsessor resurslarini, jumladan registrlar, kesh va asosiy xotirani boshqarish va taqsimlash uchun javobgardir.
5. Kirish/chiqarish operatsiyalarini muvofiqlashtirish: Boshqaruv bloki kiritish/chiqarish operatsiyalarini protsessor faoliyati bilan sinxronlashtirib, protsessor va kiritish/chiqarish qurilmalari o‘rtasida ma’lumotlarning samarali uzatilishini ta’minlaydi.

Umuman olganda, boshqaruv bloki butun protsessorning nazoratchisi vazifasini bajaradi va kompyuter tizimi ko'rsatmalarni to'g'ri tartibda, kerakli vaqtda va to'g'ri bajarishini ta'minlaydi.

76. 
    Mashina siklining bosqichlari qaysilar?
    

Javob
Mashina aylanishi odatda to'rt bosqichni o'z ichiga oladi: olish, dekodlash, bajarish va saqlash. Qabul qilish bosqichida protsessor xotiradan buyruqni oladi. Dekod bosqichi ko'rsatmani sharhlaydi va qanday operatsiyani bajarish kerakligini aniqlaydi. Amalga oshirish bosqichi operatsiyani amalga oshiradi, saqlash bosqichi esa natijani xotiraga yoki registrga saqlaydi.

77. 
    Mikrodasturlashtiriladigan boshqaruv bloki deb nima aytiladi?
    

Javob
Mikro-dasturlashtiriladigan boshqaruv bloki (MCU) kompyuterning markaziy protsessoridagi (CPU) boshqaruv blokining bir turi bo'lib, u CPU faoliyatini boshqarish uchun mikrokoddan foydalanadi. Mikrokod protsessorning harakatini boshqaradigan past darajadagi kod bo'lib, u dasturiy ta'minot orqali yangilanishi yoki o'zgartirilishi mumkin. MCU odatda ma'lum bir CPU arxitekturasi bilan ishlash uchun mo'ljallangan alohida chip sifatida amalga oshiriladi. Mikrokoddan foydalangan holda, boshqaruv bloki murakkab ko'rsatmalarni samaraliroq bajarishi va apparat o'zgarishini talab qilmasdan turli arxitekturalarni boshqarishi mumkin.

78. 
    Mikro-dasturlashtiriladigan boshqaruv bloki (MCU) kompyuterning markaziy protsessoridagi (CPU) boshqaruv blokining bir turi bo'lib, u CPU faoliyatini boshqarish uchun mikrokoddan foydalanadi. Mikrokod protsessorning harakatini boshqaradigan past darajadagi kod bo'lib, u dasturiy ta'minot orqali yangilanishi yoki o'zgartirilishi mumkin. MCU odatda ma'lum bir CPU arxitekturasi bilan ishlash uchun mo'ljallangan alohida chip sifatida amalga oshiriladi. Mikrokoddan foydalangan holda, boshqaruv bloki murakkab ko'rsatmalarni samaraliroq bajarishi va apparat o'zgarishini talab qilmasdan turli arxitekturalarni boshqarishi mumkin.
    
79. 
    Registrlarning vazifalarini ayting
    

Javob
Registrlar protsessorda joylashgan yuqori tezlikdagi saqlash joylari bo’lib, ishlov berish jarayonida ma’lumotlarni vaqtincha saqlaydi. Ular ma’lumotlar va ko’rsatmalarga tezkor kirishni ta’minlash orqali kompyuterning ishlashida hal qiluvchi rol o’ynaydi. Quyida registrlarning ba’zi funksiyalari keltirilgan:

1. Ko’rsatmalar registri (IR): protsessor tomonidan bajarilayotgan joriy buyruqni saqlaydi.

2. Dastur hisoblagichi (Kompyuter): keyingi bajariladigan buyruqning xotira manzilini saqlaydi.
3. Akkumulyator (ACC): arifmetik va mantiqiy operatsiyalar davomida oraliq natijalarni saqlaydi.
4. Xotira manzili registri (MAR): olinishi yoki saqlanishi kerak boʻlgan maʼlumotlarning xotira manzilini saqlaydi.
5. Xotira ma’lumotlar registri (MDR): xotiradan olingan yoki xotiraga yozilgan ma’lumotlarni saqlaydi.
6. Stack Pointer (SP): funktsiya chaqiruvlarida va uzilishlarda foydalaniladigan xotiradagi stekning yuqori qismini kuzatib boradi.
7. Indeks registrlari (IX va IY): ma’lumotlar massivlariga kirish uchun xotira joylariga ko’rsatgich sifatida ishlatiladi.
8. Holat registri (SR): protsessorning joriy holatini ko’rsatuvchi bayroqlarni o’z ichiga oladi, masalan, nol, ko’chirish, to’lib ketish va uzilishni yoqish/o’chirish.

Registrlar protsessor arxitekturasi va koʻrsatmalar toʻplamiga qarab boshqa maxsus maqsadlarda ham qoʻllaniladi.

80. 
    Protsessor nima uchun mo’jallangan, uning qanday xillari mavjud va u qanday qo‘llaniladi?
    

Javob
Protsessor, shuningdek, markaziy protsessor (CPU) sifatida ham tanilgan, dastur ko’rsatmalarini bajarish va ma’lumotlarni qayta ishlashning ko’p qismini bajarish uchun mas’ul bo’lgan kompyuter tizimining asosiy komponentidir.

Bir yadroli, ikki yadroli, to’rt yadroli va ko’p yadroli protsessorlarni o’z ichiga olgan bir necha turdagi protsessorlar mavjud. Ularni ikkita asosiy toifaga bo’lish mumkin: x86 protsessorlari va ARM protsessorlari. X86 protsessorlari ko’pchilik ish stoli va noutbuk kompyuterlarida, ARM protsessorlari esa odatda smartfonlar, planshetlar va boshqa mobil qurilmalarda qo’llaniladi.

Protsessor arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiradagi ma’lumotlarga kirish va ularni boshqarish, dasturdagi ko’rsatmalar oqimini boshqarish uchun ishlatiladi. Protsessor dastur ko’rsatmalarini xotiradan oladi, bajariladigan amal(lar)ni aniqlash uchun ularni dekodlaydi, amal(lar)ni bajaradi va natijani xotirada yoki registrlarda saqlaydi.

Protsessordan kompyuter tizimida foydalanish uchun u protsessor rozetkasiga mos keladigan anakartga o’rnatilishi kerak. Protsessor, shuningdek, kompyuterda o’rnatilgan operatsion tizim tomonidan qo’llab-quvvatlanishi kerak va uning ishlashini ko’proq RAM va tezroq saqlash diskini qo’shish orqali yaxshilash mumkin. Dasturchilar oʻz ilovalari ish faoliyatini yaxshilash uchun protsessor imkoniyatlaridan foydalanadigan kod yozishlari mumkin, masalan, bir nechta yadrolar yordamida parallel ishlov berish.

81. 
    Mikrokontroller nima va unga misollar keltiring
    

Javob
Mikrokontroller – bu turli xil elektron qurilmalarni boshqarishi mumkin bo’lgan yagona integral mikrosxemada joylashgan kichik kompyuter. U odatda o’rnatilgan tizimlar va IoT ilovalarida qo’llaniladi.

Mikrokontrollerlarning ayrim misollari quyidagilardan iborat:

* Arduino UNO

* Raspberry Pi Pico
* ESP32
* PIC16F877A
* STM32F4 kashfiyoti

82. 
    O'rnatilgan protsessor ta’rif bering va vazifasi ayting
    

Javob
O’rnatilgan protsessor, shuningdek, markaziy protsessor (CPU) sifatida ham tanilgan, kompyuter yoki boshqa elektron qurilmaga birlashtirilgan chipdir. Uning asosiy vazifasi kompyuter dasturlarida saqlanadigan ko’rsatmalarni bajarish va qurilmaning kiritish/chiqarish operatsiyalarini boshqarishdir. Protsessor arifmetik hisob-kitoblarni, mantiqiy va taqqoslash operatsiyalarini bajarish, qurilmaning turli komponentlari orasidagi ma’lumotlar oqimini boshqarish uchun javobgardir. Aslini olganda, u qurilmaning miyasi bo‘lib xizmat qiladi va uning umumiy ishlashi va imkoniyatlarini belgilaydi.

83. 
    Registrlarning asosiy vazifalarini ayting
    

Registrlar – protsessor ichidagi kichik, yuqori tezlikdagi saqlash joylari bo’lib, ular protsessor tezda kirishi kerak bo’lgan vaqtinchalik ma’lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Registrlarning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:

1. Holding ma’lumotlari: registrlar protsessor tomonidan hozirda qayta ishlanayotgan ma’lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Bu maʼlumotlar operandlar, xotira manzillari va oraliq natijalarni oʻz ichiga olishi mumkin.

2. Tez kirish: registrlar to’g’ridan-to’g’ri protsessor ichida joylashgan va tizim xotirasida saqlangan ma’lumotlarga qaraganda tezroq kirish mumkin.
3. Mahsulot unumdorligini oshirish: registrlarda ma’lumotlarni saqlash orqali protsessor xotiradagi ma’lumotlarga kirish uchun zarur bo’lgan vaqtlar sonini kamaytirishi mumkin, bu esa ishlov berish tezligi va umumiy tizim ish faoliyatini yaxshilashi mumkin.
4. Ko’rsatmalarning bajarilishini qo’llab-quvvatlash: registrlar ko’rsatmalarni bajarish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi, masalan, operatsiya kodi (operatsiya kodi), operandlar va bayroqlar. Bu maʼlumot protsessorga qaysi amallar va ularni qanday bajarish kerakligini bilishga yordam beradi.

Umuman olganda, registrlar protsessor tomonidan ko’rsatmalarni qayta ishlash va bajarishda hal qiluvchi rol o’ynaydi va ular kompyuter yoki elektron qurilmaning umumiy ishlashiga sezilarli hissa qo’shadi.

84. 
    Matritsali protsessorlar ishlash prinsipini tushintiring
    

Javob
Paralel protsessorlar yoki massiv protsessorlari deb ham ataladigan matritsali protsessorlar an’anaviy protsessorlarga qaraganda matritsalar ustida murakkab matematik operatsiyalarni samaraliroq bajarish uchun mo’ljallangan. Matritsali protsessorlarning ishlash printsipi katta matritsali hisoblarni bir nechta ishlov berish birliklari tomonidan parallel ravishda qayta ishlanishi mumkin bo’lgan kichikroq, soddaroq vazifalarga ajratishni o’z ichiga oladi.

Matritsali protsessorlar odatda matritsa yoki tarmoqqa o’xshash tuzilmada joylashgan ko’p sonli ishlov berish elementlariga ega. Har bir qayta ishlash elementi matritsaning kichik qismida ishlaydi, alohida elementlar ma’lum bir ishlov berish birligiga tayinlangan. Ushbu ishlov berish birliklari natijalarni hisoblash uchun parallel ishlaydi, bu murakkab matritsa operatsiyalarini bajarish uchun zarur bo’lgan vaqtni sezilarli darajada kamaytiradi.

Matritsali protsessorlar tezlik va samaradorlikka erishish uchun parallel ishlov berish, quvur liniyasi va optimallashtirilgan xotiradan foydalanish kombinatsiyasidan foydalanadi. Ular, ayniqsa, tasvir va signallarni qayta ishlash, mashinani oʻrganish va chuqur oʻrganish, hamda murakkab matematik hisoblar va katta maʼlumotlar toʻplamini oʻz ichiga olgan ilmiy simulyatsiyalar kabi ilovalarda foydalidir.

Xulosa qilib aytganda, matritsali protsessorlar murakkab matritsali hisoblarni kichikroq, parallellashtirish mumkin bo‘lgan vazifalarga bo‘lish va yuqori unumdorlik va samaradorlikka erishish uchun ularni bir nechta ishlov berish birliklariga taqsimlash orqali ishlaydi.

85. 
    Matritsali protsessorlar qanday interfeyslari mavjud va ularning farqlarini ayting
    

Javob
Matritsali protsessorlar o’ziga xos dizayn va qo’llanilishiga qarab har xil turdagi interfeyslarga ega bo’lishi mumkin. Interfeyslarning keng tarqalgan turlaridan ba’zilari quyidagilardir:

1. Analog kiritish/chiqish: Bular analog audio signallarni qayta ishlash va dinamiklar yoki kuchaytirgichlar kabi analog qurilmalarga yuborish imkonini beruvchi eng asosiy interfeyslardir.

2. Raqamli kiritish/chiqish: Bu interfeyslar raqamli audio signallarni qayta ishlashga imkon beradi va signallarni kompyuterlar yoki raqamli mikserlar kabi raqamli qurilmalarga yuborish uchun ishlatilishi mumkin.
3. USB interfeysi: Bu interfeys matritsali protsessorlarni kompyuterga yoki USB-ni yoqadigan boshqa qurilmalarga ulash imkonini beradi.
4. Ethernet interfeysi: Bu interfeys matritsali protsessorni tarmoqqa ulash imkonini beradi va qurilmani masofadan turib boshqarish va boshqarish imkonini beradi.

Ushbu interfeyslar orasidagi asosiy farqlar ularning tegishli imkoniyatlari va ular uchun eng mos boʻlgan ilovalar turlaridir. Masalan, analog interfeyslar oddiy audio tizimlar uchun, raqamli va tarmoq interfeyslari esa murakkabroq va murakkab audio tizimlar uchun ko‘proq mos keladi.

86. 
    Vektor protsessori arxitekturasini tushintiring
    

Javob
Vektorli protsessorlar bir vaqtning o’zida katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlashga mo’ljallangan protsessor arxitekturasining bir turidir. Vektor protsessorlari katta vazifani kichikroq, individual vazifalarga bo’lish va keyin ularni bir vaqtning o’zida qayta ishlash orqali ishlaydi. Ushbu yondashuv “vektorlashtirish” deb nomlanadi.

Vektor protsessor arxitekturasida odatda qayta ishlanadigan ma’lumotlarni saqlaydigan bir nechta vektor registrlari mavjud. Har bir registrda odatda vektor elementlari deb ataladigan ma’lum miqdordagi elementlar mavjud. Keyinchalik bu vektor elementlari qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish yoki bo‘lish kabi matematik amallarni bajarish uchun ishlatiladi.

Vektor protsessorining arxitekturasi bir vaqtning o’zida bir nechta ma’lumotlar to’plamida operatsiyalarni bajarishga imkon beradi. Bunga har bir elementni alohida qayta ishlash o‘rniga, bir vaqtning o‘zida butun ma’lumotlar vektorlari ustida ishlash uchun maxsus ko‘rsatmalardan foydalanish orqali erishiladi.

Vektorli protsessorlar shuningdek, qayta ishlanayotgan ma’lumotlarga tez va samarali kirishni ta’minlash uchun yuqori tezlikdagi xotira ierarxiyasiga ega. Bu yuqori tezlikdagi xotira kirish va chiqish maʼlumotlarini hamda oraliq natijalarni saqlash uchun ishlatiladi.

Xulosa qilib aytganda, vektor protsessorlari katta hajmdagi ma’lumotlarni parallel ravishda qayta ishlash uchun optimallashtirilgan. Ular bunga vektor registrlari, maxsus vektorlashtirish ko’rsatmalari va katta ma’lumotlar to’plamlarini qo’llab-quvvatlash uchun mo’ljallangan yuqori tezlikdagi xotira ierarxiyasi yordamida erishadilar. Bu arxitektura, ayniqsa, ilmiy simulyatsiyalar, tasvir va videolarni qayta ishlash hamda 3D grafiklarni koʻrsatish kabi ogʻir maʼlumotlarni qayta ishlashni talab qiladigan vazifalarda foydalidir.

87. 
    Vektorli kompyuterning asosiy funksional birliklari ayting
    

Javob
Vektorli kompyuterning asosiy funksional birliklari:

1. Vektor registrlari: Bu registrlar odatda vektorlar yoki elementlar massivlarida tashkil etilgan qayta ishlanadigan ma’lumotlarni saqlaydi.

2. Vektor quvurlari: Bu vektorlar ustida parallel ravishda ishlaydigan, bir vaqtning o’zida bir nechta hisoblashlarni amalga oshirish imkonini beruvchi bir qator qayta ishlash birliklari.
3. Vektorli protsessorlar: Bular parallel ravishda katta ma’lumotlar massivlarida operatsiyalarni bajarish uchun mo’ljallangan maxsus protsessorlardir.
4. Skalar protsessorlar: Bular bitta maʼlumot boʻlagi yoki kichikroq maʼlumotlar toʻplamida ishlaydigan standart protsessorlardir.
5. Xotira quyi tizimlari: Bu vektor ma’lumotlarini va qayta ishlash jarayonida oraliq natijalarni saqlaydigan maxsus yuqori tezlikdagi xotira birliklari.
6. Kirish/chiqish birliklari: Bu birliklar kompyuter va tashqi qurilmalar oʻrtasida maʼlumotlarni yuborish va qabul qilish uchun javobgardir.

Umuman olganda, ushbu funktsional birliklarning kombinatsiyasi vektorli kompyuterlarga katta hajmdagi ma’lumotlar bo’yicha yuqori darajada parallellashtirilgan tarzda murakkab hisoblashlarni amalga oshirish imkonini beradi, bu esa tezroq va samaraliroq hisoblash imkonini beradi. Vektorli kompyuterlar ilmiy simulyatsiyalar, ob-havoni bashorat qilish, 3D renderlash va mashinani oʻrganish kabi ogʻir maʼlumotlarni qayta ishlashni oʻz ichiga olgan vazifalar uchun eng mos keladi.

88. 
    Intel protsessorlarini eng keng tarqalgan brendlarini ayting
    

Intel protsessorlarining eng keng tarqalgan brendlari:

• 
  Core i3
  

• 
  Core i5
  

• 
  Core i7
  

• 
  Core i9
  

89. 
    Brend modifikatori nimani ifodalaydi?
    

Javob
Intel protsessor modeli nomidagi brend modifikatori protsessorning ushbu mahsulot oilasidagi nisbiy ishlash darajasi va imkoniyatlarini ifodalaydi. Odatda u yadrolar sonini, soat tezligini, kesh hajmini va protsessorning boshqa xususiyatlarini aniqlaydi. Masalan, Core i7-10700K model nomidagi “i7” protsessorning nisbiy ishlash darajasini, “10700K” esa yadro soni va soat tezligi kabi o‘ziga xos xususiyatlarni bildiradi.

90. 
    SKU raqami nimani ifodalaydi?
    

Javob
SKU raqami yoki Stokni saqlash birligi raqami ishlab chiqaruvchi tomonidan har bir mahsulotga tayinlangan noyob raqamli identifikatordir. Intel protsessorlari kontekstida SKU raqami protsessorning muayyan modeli yoki varianti uchun noyob identifikator hisoblanadi. U o’xshash protsessorlarni farqlash uchun ishlatilishi mumkin, masalan, bir xil tovar modifikatori va mahsulot oilasiga ega, ammo soat tezligi yoki yadro soni har xil bo’lgan ikkita protsessor. SKU raqami odatda brend oʻzgartiruvchisi va avlod identifikatorlaridan keyin model nomida joylashgan. Masalan, Core i9-10900K model nomidagi “10900K” SKU raqamidir.

91. 
    Mahsulot qatori suffiksi belgilari qaysilar va ularni tariflang
    

Javob
Intel protsessorlarida model nomining oxiridagi mahsulot qatori qo’shimcha belgilari protsessorning mo’ljallangan foydalanishi va imkoniyatlarini tavsiflaydi. Ularga quyidagilar kiradi:

H: Oʻyin oʻynash uchun yuqori unumli grafikalar va foydalanuvchilarning kuchli qurilmalari

K: Overclockable protsessor
S: Og’ir ish yuklari uchun yuqori unumdor ish stoli protsessori
T: Odatda yaxlit kompyuterlarda yoki kichik format faktorli ish stollarida ishlatiladigan pastroq issiqlik quvvatiga ega (TDP) protsessorlar
U: Mobil qurilmalar uchun juda kam quvvatli protsessor
Y: Planshetlar va ultra yupqa noutbuklar kabi fansiz qurilmalar uchun juda kam quvvatli protsessor
F: protsessorda o’rnatilgan grafik mavjud emasligi sababli diskret grafikalar talab qilinadi
G: Intel integratsiyalashgan grafikasi va AMD Radeon grafikali protsessor bir paketda

Mahsulot qatori qoʻshimchasi belgisi boʻlgan model nomiga misol Core i7-1165G7 protsessori boʻlib, bu yerda “G7” bu protsessor Intelning oʻrnatilgan grafikasiga ega ekanligini bildiradi.

92. 
    Ultra Sparc III protsessorlar qaysi sohalarda ishlatiladi?
    

Javob
UltraSPARC III protsessorlari asosan korporativ darajadagi server tizimlarida, ayniqsa yuqori unumdorlikdagi hisoblash va katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlashni talab qiladigan tarmoqlarda qo’llaniladi. Bunday tarmoqlarga telekommunikatsiyalar, moliyaviy xizmatlar, ilmiy tadqiqotlar va bulutli hisoblash kiradi. UltraSPARC III protsessorlari yuqori miqyoslilik, ishonchlilik va unumdorlikka ega bo‘lib ishlab chiqilgan bo‘lib, ular katta hajmdagi hisoblash quvvatini talab qiluvchi muhim va yuqori unumli hisoblash vazifalariga mos keladi.

93. 
    Cyrix protsessori nima uchun qo’llanilgan?
    

Javob
Cyrix protsessori o’sha paytdagi boshqa protsessorlarga nisbatan arzonligi va raqobatbardosh ishlashi uchun kompyuterlarda ishlatilgan. U kompyuter ishlab chiqaruvchilari va isteʼmolchilari uchun ishlov berish quvvatidan koʻp voz kechmagan holda byudjetga qulay alternativani taklif qildi.

94. 
    Xeon protsessori qaysi sohalarda qo’llaniladi?
    

Javob
Xeon protsessori asosan serverlar, ish stantsiyalari va katta hajmdagi ishlov berish quvvati va yuqori darajadagi ishonchlilikni talab qiluvchi yuqori unumli hisoblash dasturlarida qo’llaniladi. U maʼlumotlarni tahlil qilish, ilmiy tadqiqotlar, 3D renderlash va bir vaqtning oʻzida bir nechta virtual mashinalarni ishga tushirish kabi murakkab hisoblash vazifalarini bajarish uchun moʻljallangan.

95. 
    Xeon protsessorilarining nechta oilasi bor va farqlari qanday?
    

Javob
Hozirda Xeon protsessorlarining uchta oilasi mavjud:

1. Xeon miqyosidagi protsessorlar: Bu ma’lumotlar markazlari va korporativ darajadagi ish yuklari uchun mo’ljallangan yuqori samarali protsessorlar. Ular koʻplab yadrolarga ega va Intel AVX-512, Optane xotirasi va Intel QAT kabi ilgʻor texnologiyalarni qoʻllab-quvvatlaydi.

2. Xeon Processor E3: Bu protsessorlar kichik biznes va uzoq ofislar uchun ideal boshlang’ich darajadagi server protsessorlari. Ularning yadrolari kamroq va boshqa Xeon protsessorlariga qaraganda ancha arzon.
3. Xeon D protsessorlari: Bular chekka hisoblashlar, mikro-serverlar va tarmoqqa ulanish uchun mos bo’lgan kam quvvatli, yuqori zichlikli tizim protsessorlari. Ular Xeon protsessorlarining kuchini kichik shakl omillari va o’rnatilgan tizimlarga etkazish uchun mo’ljallangan.


Ushbu Xeon protsessorlari oilalari orasidagi asosiy farqlar ularning asosiy soni, soat tezligi, quvvat sarfi hamda virtualizatsiya va shifrlash kabi ilg‘or texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlashidir.