Ek sper im en ta L

Ekspert baholash metodi. Bu metod shaxs psixologiyasida keng 
qoMlaniladi. Ekspertlar sifatida tekshirilayotgan kishilarni yaxshi 
biladigan shaxslar - bolalar bog‘chasi va maktab-intematlaming 
tarbiyachilarini, sin f rahbarlari, ishlab chiqarish-texnika bilim yurt- 
larining murabbiylari, ishlab chiqarishdagi murabbiylar, ilmiy jam oa 
rahbarlari, harbiy komandirlar, sport trenerlari qatnashishlari mum­
kin. Ekspert baholarni ko‘proq xususiyatlarning sifat jihatidan 
numoyon bo'lishini tasvirlash emas (buni ekspertlar bilan qilinadigan 
keyingi suhbatlarda o'tkazilsa ancha foydaliroq bo'ladi), balki 
o'rganilayotgan xususiyatlarning ifodalanishini miqdoriy baholash 
tarzida, ya’ni u yoki bu xususiyat yoki xulq-atvor elementlari 
darajalarini baholash tarzida o‘tkazilsa maqsadga muvofiq boMadi. 
Ekspertlar umumlashtirish bilan bogMiq boMmagan xulq-atvor 
clcmcntiarining ancha-muncha mayda qismlari ifodalanganligini 
qayd qilishi lozim. Umumlashtirish — ekspertning emas, balki 
tadqiqotchining ishidir.
O ‘z-o‘zini kuzatish metodi XYIII-XIX asrlar empirik psixolo- 
giyasi tomonidan kamsitilgan bu metod so‘nggi yillarda yana 
m a'lum ahamiyatga ega boMib bormoqda. Chunonchi, suhbat va 
savol-javob metodlarini o ‘z-o‘zini kuzatish metodi orqali olingan 
m a’lumotlarsiz qoMlab boMmaydi. Buni suhbat va shaxsiy savol- 
juvob o'tkazish uchun suvollar tuzishda hisobga olish zarur. Lekin 
o '
7.-o‘zini ku/atish, garchi psixologik tadqiqotlarning asosiy metodi 
boMiniisa-dn, mustaqil ahamiyatga ega boMishi mumkin. 0 ‘z-o‘zini 
ku/atish metodi psixik holatlarni, y a’ni tetik kayfiyatni, achchiq- 
Innishni, ishchanlikni, kasb bilan bog'liq bo'lgan sermahsul ishlami 
o'rganishda ayniqsa foydali bo'lishi mumkin.
Testlar metodi. Testlar, ozmi yoki ko'pm i standartlashtirilgan 
(bir xillashtirilgan) shaxs xususiyatlarini qisqa muddatli sinash 
usullaridir. Yaxshi asoslangan test - bu oldindan o'tkazilgan katta 
cksperimentlar natijasidir. Nazariy jihatdan asoslangan va eksperi­
mental jihatdan muhokama qilingan testlar tadqiqotchi uchun ilmiy 
va anmliy ahamiyat kasb etishi mumkin.
Arxiv metodi. Amerika ilmiy adabiyotlarida «Arxiv metodi» 
degan atama qabul qilingan, bunday tadqiqotlarni o'tkazuvchi psixo- 
log sinaluvchining xulqini kuzatmaydi va o'lcham aydi, balki, kun- 
dnlik quydnomalarni va yozuvlami, arxiv materiallarini, mehnat, 
o'quv yoki ijodiy faoliyatini tahlil qiladi.

---

Sobiq sovet psixologlari bu metodni ifodalashda boshqa 
atamadan foydalanishdi. Ko‘p hollarda u «faoliyat mahsullarini