Ekish va o’tqazish mashinalarining asosiy qismlari, turlari va ishlashi

4 maxkamlangan. Chivikning prujinali qismi shplint 5 li uk 15 ga erkin kiygizilgan. Chivik va barmokli disk birgalikda tuzitkich- ta`min­lagich vazifasini bajaradi. Tuzitkich-ta`minlagich konussimon shesternya 9 bilan birga apparat tubining aylanma chizigiga kuyiladi va unga maxsus uk 6 bilan biriktiriladi. Uk rez basining uzunligi shunday tanlanganki, u apparat tubining oxirigacha burab kirgizil­ganda, barmokli disk vertikal uk atrofida yengil aylana oladi. Rez baning yunalishi yetaklanuvchi shesternyaning aylanish tomoniga mos keladi, shu tufayli apparat ishlaganida vertikal uk 6 uz-uzidan buralib, bushamaydi.

Apparatning vali 16, seyalkaning validan aylanma harakat uzatuvchi yulduzcha 14, yetakchi konussimon shesterya 12 (Z₁=18) va tishli galtak 19, shplint 18 lar bilan maxkamlanadi. Shesternyaning val bo’ylab siljishiga yo’l qo’yma slik uchun xomutcha 10 bolt 11 bilan kisib kuyilgan. Apparat chigit va tolalar bilan tikilib kolganda yoki yot narsalar tushganda shplintlar qirqilib, aylanuvchi qismlarni sinishdan saklaydi. Vertikal ukning yuqori uchiga kalpok va dasta payvandlangan. Kalpok ukning ishkalan uvchi sirtini changdan, shesternyani esa vertikal siljishdan saklaydi. Bushlik 7 moy bilan tuldiriladi.

Miqdorlagichning tishli galtagi 19, qalinligi 3 mm va tashki diametri 107 mm li pulat diskdan iborat. Galtak tishlari (16 ta) diskning aylanasi bo’ylab bir tekis joylashgan. Tishlarning balandligi 7 mm. o’altak yetakchi shesternya 12 ga nisbatan diametral karama-qarshi tomonda joylashgani uchun uning yuqorigi tishlari ta`minlash kamerasidagi chigitlar okimiga qarshi aylanadi. Ekish me`yori urug’ tushadigan darchani ochib-yopadigan tusikcha 1 bilan rostlanadi. Tusikcha kulokchali gayka 2 bilan siljitiladi. Tusikcha sirtida har 2 mm oralikda chiziklar bor. Ekish me`yori shu shkalaga qarab rostlanadi.

Seyalka ishlab tebranishi natijasida, tusikchaning vaziyati uz-uzidan o’zgarib kolishi mumkin. Shuning uchun miqdorlagich apparatini rostlash paytida tusikchaning shu vaziyati xisobga olinib, prujina tusikchaning kayrilgan uchini gayka sirtiga kisib, uning uz-uzidan buralib bushashiga yo’l qo’yma y, tusikchani belgilangan holatda saklashni ta`minlaydigan kilib kuyish lozim.

Ekish darchasidan tashqariga chiqarilgan chigitlar tarnov 20 ga, sungra urug’ o’tkaz gich orqali ekkichga tushadi.

Modulli chigit seyalkasining disksimon hamda galtaksimon miqdorlagichlarining ko’p qismlari umumiy bo’lib , bir-biriga tushadigandek kilib yasaladi. Masalan, galtaksimon miqdorla­gich­ni disksimonga aylantirish uchun 92- rasmdagi barmokli disk 8 yechib olinadi va uning urniga katakchali disk 4 konussimon shesternya 1 ning ustiga o’rnatiladi.

Oralik disk 3 dagi ovalsimon teshiklarni, apparat tubidagi ovalsimon teshiklarning ustiga tushirib o’rnatiladi. Shesternya 1 ga o’rnatilgan katakchali disk 4 apparat ichiga solinganidan sung, chap rez bali uk 6 kotiriladi va konussimon shesternya 1 bilan katakli disk erkin aylanadi.

Kuzgalmas tusik disk 5, urtadagi disk 3 ning fiksatoriga o’rnatilgan bo’lib , uning pastki tomoniga kaytargich tusik biriktiriladi.

Almashtirib ishlatish uchun seyalka yetti dona katakchali disk bilan ta`minlanadi. Shu jumladan, katakchalar soni 64 ta bo’lgan disk tuksizlantirilib, kalibrlangan, sifatli chigitni donalab ekishda ishlatiladi. Sifati pastrok bo’lgan chigit ekilganda esa bir nechta urug’ni tuplab, ajratib beradigan 24 ta katakchali diskdan foydalangan ma`kul. Mayda, uzunligi 8,5 mm dan kiskarok bo’lgan urug’ni ekishda 12 mm li katakchali disk bir uyaga 2 dona chigit, 14 mm li katakchali disk esa 3 tadan chigit ajra­tib beradi.

Agar modulli seyalka disksimon miqdorlagich bilan ishla­tilsa, uning tudalovchi diski olib kuyiladi.

Seyalkaning ishi kuyidagi tartibda bajariladi. Dala bo’ylab harakatlanayotgan seyalkaning har bir g’ildiragi, uning ikkita valiga harakat beradi. Konussimon uzatma yordamida harakat valdan miqdorla­gichdagi galtak, urug’ tuzitkich va urug’ni tudalovchi apparatga uzatiladi.

Aylanayotgan tuzitkich namlangan tukli chigitlar bir-biriga yopisha boshlaganda, ularni ajratib, pastga, miqdorlagich galtagiga uzluksiz tushirib turadi. Aylanayotgan galtak uz novlarining ichiga bittadan chigitni kiritib olib va urug’ o’tkaz gichning tarnoviga tashlaydi. Uyalab ekishda chigit u yerdan tudalovchi apparatga tushadi. Tudalovchi apparat diskidagi parraklar soni va aylanish tezligi har bir uyaga tushishi kerak bo’lgan chigitlar soniga qarab tanlanadi. Parrak tudalangan (1ѕ4 donalab) chigitlarni apparat tubidagi darchadan yerga, arikchaga tushirib yuboradi. Kurakchasimon kumgichlar tuproqni chigit ustiga sidirib, ikki tomondan kumishadi. Zichlovchi Kildirakcha chigit ustidagi tuproqni bosib zichlaydi. Zichlangan tuproqning usti nishab qilinadi, aks hol da yomgir suvlari chetga okib ketmasdan chigit ustida katkalok paydo qilishi mumkin.

Gektariga chigitning kerakli sonini ekishga Kaltakning aylanish tezligini hamda ekish darchasi kengligini o’zgartirish bilan erishi­ladi. Uyalardagi chigitlar sonini o’zgartirish, tudalovchi diskning aylanish tezligi va yulduzchalarni almashtirish xisobiga rostlanadi.

Tuksizlantirilgan chigitni yoki makkajuxori urug’ini ekkanda disksimon miqdorlagichni ishlatgan ma`kul. Tuksizlantirilgan chigit tukiluvchan bo’lganligi sababli, disksimon miqdorlagichga tuzitkich o’rnatish talab qilinmaydi. Aylanayotgan disk katakchalariga chala tushgan chigitni kaytargich olib koladi. Disk kataklariga kirgan chigit kaytargichdan utgandan sung, chigit ekish darchasidan pastga, bevosita urug’ o’tkaz gichga, keyin ekkich tayyorlagan arikcha tubiga tushadi va tuproq bilan kumiladi.

Tekis dala yoki turli o’lchamdagi pushta bo’ylab ekishda, tayanch g’ildirak holati ramaga nisbatan maxsus vint bilan o’zgartiriladi.

Modulli seyalkadan foydalanish. 10 sm chuqurlikdagi tuproqning namligi 20% dan kamayib, harorat 14°S dan oshganda, ekish mavsumi boshlanadi. Mavsum boshida namlangan tukli chigit ekilib, keyinrok tuproq kiziganda tuksizlantirilgan chigitni ekish tavsiya qilinadi. Seyalkani turli miqdordagi urug’ ekishga sozlashda, unga yopish­tirilgan maxsus jadvaldan foydalanish kerak.

Ish holatidagi seyalkaning ekkichlari yerga parallel bo’lishi kerak. Ammo, kumlok tuproqli yerlarda seyalkani orqa tomonga 5ѕ7° ga engashtirib kuyish lozim, aks hol da, ekkich sirpangichining oldiga tuproq uyumlanib koladi.

Modulli chigit seyalkasiga uning kutilaridagi urug’ satxini, tudalovchi apparat ishini hamda gerbitsid purkashning uzluksizli­gini nazorat qilishi uchun elektron «gedr» tizimi o’rnatilgan.

Seyalkaning iztortkichi agregatni oldinga yurishida urug’ ekilgan katorga parallel kilib iz koldirish uchun xizmat kiladi. Agar seyalkani uch g’ildirakli traktor agregatlayotgan bo’lsa, uning oldingi g’ildiragi shu iz bo’ylab harakatlantiriladi. Agar seyalkani turt g’ildirakli traktor agregatlasa, koldirilgan iz ustidan uning oldingi ung g’ildiragi yuritiladi.

Agregatning oldingi va keyingi yurishlari orasida tutash katorlar (T va K) paydo bo’ladi (149- a rasm). Tutash katorlar oraligi v_t oddiy katorlar oraligi v ga teng bo’lishi kerak. Agar iztortkich uzunligi l me`yoridan ortiq bo’lib kolsa, v_t > v , aksincha bo’lsa, v_t < v bo’ladi.

Iztortkich sifatida uzun shtangaga o’rnatilgan sferik disk (diametri 250…300 mm) ishlatiladi. Disk harakat yunalishiga

15…20° burchak ostida kiya o’rnatiladi. 93-  rasmdan turt g’ildirakli traktor agregatlaydigan seyalkani ung iztortkichining uzunligi l_u = 0,5 (A – S)+ v_t , chap iztortkichniki l_u = 0,5 (A+S)+ v_t ekanligi aniqlanadi. Bu yerda, A — seyalkadagi chetki ekkichlar oraligi, m; S — traktor oldingi g’ildiraklarining oraligi, m; uch g’ildirakli traktor bilan ishlaydigan seyalka uchun ung va chap iztortkichlar bir xil uzunlikka ega bo’ladi:

 

l_u = l_ch = 0,5 A+ v_t. (95)

 

Tutash katorining kengligi v_tk oddiy katorlar oraligi v ga teng bo’lishi rejalashtirilsa, (95) formulaga v_t = v, agar v_t < v bo’lishi kuzda tutilsa, unda iztortkich shtangasining uzunligi sozlanadi.

C