Ekm javoblari

MathCAD da ishlashningasosiyusullari:

MathCADdasturiniProgrammi (Programmalar) menyusidanishgatushirish:

Puskbelgisidasichqoncha chap tugmasinibosing.
MathCADtizimidayaratilganixtiyoriyfaylorqaliMathCADniishgatushirishmumkin. MathCADdasturiniprogrammimenyusidanishgatushirish
Moy kompyuteryordamidaishgatushirish (2-rasm):
Moy kompyuter; CyokiD: disknitanlang;Program Fileskataloginitanlang;
MatCoftMathCoftkatalogidanMathCAD.exefayliustidasichqoncha chap tugmasiniikkimartabosing.
MathCADdasturini Moy kompyuteryordamidaishgatushirish
Yangifaylyaratibishgatushirish.IshchistoldaSichqonchaniо‘ng tugmasinibosing;Ochilganyordamchi menyudan Sozdatbandinitanlang;
Ochilgan rо‘yxatdanMathCAD Dokumentbandinitanlang.
YangifaylyaratibMathCADdasturiniishgatushirish
Yuqoridakeltirilgan 4 ta usuldanbirortasibajarilsanatijadaekrandaMathCAD dasturi interfeysiquyidagikо‘rinishdahosilbо‘ladi

Electronics Workbenche (EWB) modellashtirish dasturi xususiyatlari
: Electronics Workbench, elektronsxema, modellashtirish, o‘zgarmastok,o‘zgaruvchantok, transistor, diod, model, integral sxema, analog sxema, raqamlisxema.

Radioelektronqurilmalarnikompyuterdamodellashtirishtexnologiyalarini Electronics Workbench dasturidao'rgatishuchunxizmatqiladi. Bu dastur (keyinchalikmatnda – EWB) electron komponentlarnio`rganishda, analog varaqamlielektronqurilmalarnisxemotexnikmodellashtirishda, fizikavaelektrotexnikaqonunlarinio`rganishdaishlatiladi. Sxemotexnikmodellashtirish Electronic Workbench dasturi elektronsxemalarnituzishvatahlilqilishuchunmo'ljallangan.

EWB dasturidasxemalartahlilinio‘zgarmas (DC- direct current) vao‘zgaruvchan (AC- alternative current) toklardaolibborishmumkin.
O‘zgarmastokdao‘rnatilganishrejimidaishchinuqtasianiqlanadi. Bu rejimdaishchinuqtasiparametrlario‘lchovasboblarida o‘z aksinitopmaydi, ularkeyingitahlillardaishlatiladi.
O‘zgaruvchantokdasxemalarmodellarivaularningtahlili real vaqtvachastotasohalaridaolibboriladi.
EWB dasturidakirishgaturlishakllardagisignallarberib, o‘tishjarayonlarinitadqiqqilishmumkin. Dastur etarlidarajadagimurakkab analog, analog- raqamlivaraqamlisxemalarnitahilqilaoladi.
EWB dasturi ommalashganelektronkomponentlar (jumladan, sobiqSovetIttifoqidaishlabchiqarilganvaishlabchiqarilayotgan) kengaytirilgankutubxonasigaega.
O‘lchovasboblariningko‘pvaetarlidarajadamavjudligiko‘pmiqdordagikattaliklarnianiqo‘lchash, tahlilqilishvagrafiklartuzishimkoniniberadi.
O‘lchovasboblari real asboblardarajisigaetkazilgan, ularbilanishlashosonvaqulay, noto‘g‘riulangandadasturxatonidarrovko‘rsatadi.

EWB dasturidaishlashbosqichlari

EWB dasturidaishlashquyidagiuchetapnio’zichigaoladi:

sxemanituzish;
sxemagao’lchovasboblariniulash;
sxemaniaktivlashtirish, ya`nitadqiqqilinayotganqurilmadagijarayonlarnihisoblash.
Dasturning bosh oynasi 2-rasmda keltirilgan. Ko’rinibturganidek, dasturstandartintsrfsysgaega.
Komandalarmenyusioynasidasturoynasiningyuqoriqismidajoylashgan.
Sxemaoynasidasturoynasnningmarkaziyqisminiegallaydi. Ushbuoynadaelektrzanjirlarhosilqilinadivaulargakeraklio’zgartirishlarkiritiladi.
Beyagiyaar (ikonalar) oynasisxemaoynasnningyuqoriqismidajoylashgan.
Yuqoriqatordagibelgilarmenyukomandalariniqaytaradi. Keyingi, ya`nisxemaoynasnningyuqorisidajoylashganbelgilardanzanjirgaulanuvchielementlarvao’lchashasboblarinitanlashuchunfoydalaniladi. Diodlarii (Diodes) vao’lchashasboblarini (Instruments) tanlashoynalari 1-rasmda ko’rsatilgan.
Sxemanihisoblashniaktivlashtirishvato’xtatish (Activate/Stop) hamdapauza (Resume) knopkalaridasturoynasiningyuqorio’ngburchagidajoylashgan.
Activate/Stop knopkasi 0 va 1 raqamlarigaega. Ulardanbirinibosishyo’libilansxemanihisoblashniaktivlashtirishyokito’xtatishmumkin [16].
Sxemaniuzoqvaqtdavomidaaktivlashganholatdaushlab tur ishmaqsadgamuvofiqemas. Chunkima`lumotlarniuzoqvaqtdavomidaintensivqaytaishlashnatijasidahisoblashlardagixatoliklarortibketishimumkin. EWB dasturidaishlashquyidagiuchetapnio’zichigaoladi:
• sxemanituzish;
• sxemagao’lchovasboblariniulash;
• sxemaniaktivlashtirish, ya`nitadqiqqilinayotganqurilmadagijarayonlarnihisoblash

EWB dasturidasxemalarnituzishbosqichlari

EWB quyidagiamallarorqaliturliqiyinlikdagisxemalarniyig’ishgaimkonberadi:

kutubxonalardankeraklielementlarvaasboblarnitanlash;
elementlarvasxemalarniishchioynaningistalganjoyigako‘chirish;
elementlarvaelementlarguruhlarini 90°ga karraliburchaklargaburish;
elementlar, elementlarguruhlarivasxemalarfragmentlari, butunsxemalardannusxaolish, o‘chirishvaboshqaergako‘chirish;
simlarranglarinio‘zgartirish;
ko‘rishniosonlashtirishuchunsxemalarkonturlariniajratibolish;
birnechtao‘lchovasboblarinibirvaqtning o‘zidaulashvamonitordaularningko‘rsatmalarinikuzatish;
elementnishartlibelgibilanbelgilash;
elementlarparametrlarinikengko‘lamdao‘zgartirish.
Hammaamallarklaviaturavasichqonchabilanbajariladi, faqatklaviaturabilanishlashmumkinemas.
Asboblarnisozlashnatijasidaquyidagilargaerishishmumkin:
o‘lchovdiapazonlarigamoslabasboblarshkalalarinio‘zgartirish;
asbobningishrejiminitanlash;
sxemagata'sirqiluvchikirishsignallariturlarivaparametrlarini
(o‘zgarmasvagarmoniktoklarvakuchlanishlar, uchburchakvato‘g‘riburchakliimpulslar) keng ko‘lamdao‘zgartirish.
Dasturninggrafiklarbajarishimkoniyatlariquyidagicha:
grafikdabirvaqtningo‘zidabirnechtaegrichiziqlarnikuzatish;
grafiklardaegrichiziqlarniturliranglardatasvirlash;
grafiklardanuqtalarkoordinatalarinio‘lchash;
ma'lumotlarnigrafikredaktorga import qilishorqalirasmlardakeraklio‘zgarishlarnibajarishvaprintergachiqarish.
EWB dasturida File menyusi

Menyuquyidagikomponentlargaega: fayllarbilanishlashmenyusi (File), tahrirlashmenyusi (Edit), zanjirlarbilanishlas h menyusi (Circut), sxemalarnitahlilqilishmenyusi (Analysis), oynalarbilanishlashmenyusi (Window), yordamfayllaribilanishlashmenyusi (Help).

Asboblarpanelidaradioelektronsxemalarelementlariningtasvirlaribo’lganknopkalarmavjud(1-rasm).Knopkalarbosilgandaulargamosbo’limlarochiladi, masalan, diodningtasviribosilsadiodlarbo’limiochiladi.
. Electronics Workbench Multisim kompleksininginterfeysi
Dasturning bosh oynasi 2-rasmda keltirilgan. Ko’rinibturganidek, dasturstandartinterfeysgaega.
Komandalarmenyusioynasidasturoynasiningyuqoriqismidajoylashgan.
Sxemaoynasidasturoynasiningmarkaziyqisminiegallaydi. Ushbuoynadaelektrzanjirlarhosilqilinadivaulargakeraklio’zgartirishlarkiritiladi.
Belgilar (ikonalar) oynasisxemaoynasiningyuqoriqismidajoylashgan.
Yuqoriqatordagibelgilarmenyukomandalariniqaytaradi.
Keyingi,ya`nisxemaoynasiningyuqorisidajoylashganbelgilardanzanjirgaulanuvchielementlarvao’lchashasboblarinitanlashuchunfoydalaniladi.Diodlarni (Diodes)vao’lchashasboblarini (Instruments)tanlashoynalari 1-rasmda ko’rsatilgan.
Sxemanihisoblashniaktivlashtirishvato’xtatish(Activate/Stop)hamdapauza (Resume) knopkalaridasturoynasiningyuqorio’ngburchagidajoylashgan. Activate/Stop knopkasi 0 va 1 raqamlarigaega. Ulardanbirinibosishyo’libilansxemanihisoblashniaktivlashtirishyokito’xtatishmumkin.
Sxemaniuzoqvaqtdavomidaaktivlashganholatdaushlabturishmaqsadgamuvofiqemas. Chunkima`lumotlarniuzoqvaqtdavomidaintensivqaytaishlashnatijasidahisoblashlardagixatoliklarortibketishimumkin.

EWB dasturidaturliqiyinlikdagisxemalarniyig’ishgaimkonberadiganamallar

EWB dasturidasxemalartahlilinio‘zgarmas (DC- direct current) vao‘zgaruvchan (AC- alternative current) toklardaolibborishmumkin.

O‘zgarmastokdao‘rnatilganishrejimidaishchinuqtasianiqlanadi. Bu rejimdaishchinuqtasiparametrlario‘lchovasboblarida o‘z aksinitopmaydi, ularkeyingitahlillardaishlatiladi.
O‘zgaruvchantokdasxemalarmodellarivaularningtahlili real vaqtvachastotasohalaridaolibboriladi.
EWB dasturidakirishgaturlishakllardagisignallarberib, o‘tishjarayonlarinitadqiqqilishmumkin. Dastur etarlidarajadagimurakkab analog, analog- raqamlivaraqamlisxemalarnitahilqilaoladi.
EWB dasturi ommalashganelektronkomponentlar (jumladan, sobiqSovetIttifoqidaishlabchiqarilganvaishlabchiqarilayotgan) kengaytirilgankutubxonasigaega.
O‘lchovasboblariningko‘pvaetarlidarajadamavjudligiko‘pmiqdordagikattaliklarnianiqo‘lchash, tahlilqilishvagrafiklartuzishimkoniniberadi.
O‘lchovasboblari real asboblardarajisigaetkazilgan, ularbilanishlashosonvaqulay, noto‘g‘riulangandadasturxatonidarrovko‘rsatadi.EWB dasturi elementlarningulanishinivaumumanto‘liqsxemaniyaqqolko‘rsatibturadi. Modellashtirishnatijalariniprintergachiqarishyokimatnlivagrafikredaktorlarga import qilishmumkin. Dastur Windows standartinterfeysidaishlaydi, buholatuniishlatishniosonlashtiradi.
Dastur ruslashtirilmagan, shusababli biz uninginglizversiyasidanfoydalanamiz.

PSPICE DASTURIDA ICHKI MODELLAR TOIFALARI

: PSpice dasturi, SPICE (Simulation Program with Integrated Circuit Emphasis), MicroCap, integral sxema, analog raqamlisxema, elektron sxemalarni modellash,Impulsli signal, simulyatsiya.

Sinusoldal kuchlanish manbaiga ega RC zanjir sxemasi (1.1-rasm r) va unikirish ta'siriga sezgirligi (1.2-rasm) quyida keltirilgan.Impulsli signal manbaibilano‘tkazilgantajribalardaolingannatijalarquyida

keltirilganModellashtirishningturlirejimlari.
Modellashtirishningturlirejimlaridahisoblashlarnio‘tkazish, modellashtirishnatijalarinirasmiylashtirishvaekrangachiqarish.
Elektrchizmadiagrammasiyaratilganbarchakomponentlar(analogvaraqamli) ikkitaturdagimatematikmodellargaega:
1.Foydalanuvchilartomonidano'zgartirilishimumkinbo'lmagan (rezistorlar,kondensatorlar,diodlar,transistorlar,mustaqilvabog'liqsignal manbalari,ventillarvaboshqalar)standartkomponentlarningichkimatematikmodellari; ularningparametrlariqiymatlarinio'zgartirishimumkin;
2.Foydalanuvchilaro'zlariningxohishigako'rastandartkomponentlardantayyorlangankomponentlarningmakromodellari.

PSPICE VA MICROCAP DASTURIDA KONDENSATOR…..B VA M.

PSpice dasturi, SPICE (Simulation Program with Integrated Circuit Emphasis), MicroCap, integral sxema, analog raqamlisxema, elektron sxemalarni modellash,Impulsli signal, simulyatsiya.
Modellashtirishning turli rejimlari.
Modellashtirishning turli rejimlarida hisoblashlarni o‘tkazish, modellashtirish natijalarini rasmiylashtirish va ekranga chiqarish.
Elektrchizmadiagrammasiyaratilganbarchakomponentlar(analogvaraqamli) ikkitaturdagimatematikmodellargaega:
1.Foydalanuvchilartomonidano'zgartirilishimumkinbo'lmagan (rezistorlar,kondensatorlar,diodlar,transistorlar,mustaqilvabog'liqsignal manbalari,ventillarvaboshqalar)standartkomponentlarningichkimatematikmodellari; ularningparametrlariqiymatlarinio'zgartirishimumkin;
2.Foydalanuvchilaro'zlariningxohishigako'rastandartkomponentlardantayyorlangankomponentlarningmakromodellari.
O'znavbatida, ichkimodellarikkitoifagabo'linadi:
•to'g'ridan-to'g'riatributlarsifatidako'rsatilishimumkinbo'lgan(masalan, qarshilikmodelibiryokiuchparametrbilantasvirlangan,ozsonliparametrlarbilanifodalanadigansoddamodellarvaularningba'zilarichizmanihaddantashqarimurakkablashtirmaslikuchunko'rinmasholgakeltirilishimumkin);
•modelkutubxonalarigakiritilganko'plabparametrlarbilanifodalanganmurakkabmodellar(masalan,bipolyartransistorlarmodeli52taparametrbilantavsiflanadiPspicevaMicroCap(MS)dasturisimulyatsiyaqilinganqurilmaningikkitomonlamatavsifidanfoydalanadi:uningasosiyelektryokiishlabchizig'ichizilganshaklidayoki SPICE formatidagimatntavsifishaklida. Bundantashqari, kontseptsiyanituzishdakomponentmodellariningparametrlariningbirqismio'zatributlarishaklidako'rsatiladivato'g'ridan-to'g'risxemadako'rsatiladi-bundaymodellarsxemaformatidamodellardebataladi.
Pspicevamicrocapdainduktiv
PspicevaMicroCap(MS)dasturisimulyatsiyaqilinganqurilmaningikkitomonlamatavsifidanfoydalanadi:uningasosiyelektryokiishlabchizig'ichizilganshaklidayoki SPICE formatidagimatntavsifishaklida. Bundantashqari, kontseptsiyanituzishdakomponentmodellariningparametrlariningbirqismio'zatributlarishaklidako'rsatiladivato'g'ridan-to'g'risxemadako'rsatiladi-bundaymodellarsxemaformatidamodellardebataladi.Qolganmodellarmatnoynasida MODELvaSPICEqoidalarigamuvofiqSUBCKTdirektivalariyordamidao'rnatiladi-ularniSPICEformatidachaqiramiz.MCdasturidabarchayarimo'tkazgichqurilmalar,operatsionkuchaytirgichlar,magnityadrolari,uzatishliniyalarivaraqamliqurilmalarningkomponentlari SPICE formatigaega.
Komponentmenyusidapassivkomponentlar(Passivkomponentlar) rezistorlar,kondansatorlar,induktorlar,uzatishliniyalari,yuqorichastotalitransformatorlar, o'zaroinduktivliklar, diodlarvazenerdiyotlarinio'zichigaoladi.
Rezistivlik,quvvatvainduktivlikqiymatlarivaqt,tugunpotensial,tugunpotensialyokitarmoqoqimlari,haroratvaboshqaparametrlargabog'liqbo'lganraqamyokiifodabo'lishimumkinliginiunutmang.BuboradaMicroCAPaniqyo'lboshchilikqiladi).PspicevaMicroCap(MS)dasturisimulyatsiyaqilinganqurilmaningikkitomonlamatavsifidanfoydalanadi:uningasosiyelektryokiishlabchizig'ichizilganshaklidayoki SPICE formatidagimatntavsifishaklida. Bundantashqari, kontseptsiyanituzishdakomponentmodellariningparametrlariningbirqismio'zatributlarishaklidako'rsatiladivato'g'ridan-to'g'risxemadako'rsatiladi-bundaymodellarsxemaformatidamodellardebataladi.Qolganmodellarmatnoynasida MODELvaSPICEqoidalarigamuvofiqSUBCKTdirektivalariyordamidao'rnatiladi-ularniSPICEformatidachaqiramiz.MCdasturidabarchayarimo'tkazgichqurilmalar,operatsionkuchaytirgichlar,magnityadrolari,uzatishliniyalarivaraqamliqurilmalarningkomponentlari SPICE formatigaega.
Komponentmenyusidapassivkomponentlar(Passivkomponentlar) rezistorlar,kondansatorlar,induktorlar,uzatishliniyalari,yuqorichastotalitransformatorlar, o'zaroinduktivliklar, diodlarvazenerdiyotlarinio'zichigaoladi.
Rezistivlik,quvvatvainduktivlikqiymatlarivaqt,tugunpotensial,tugunpotensialyokitarmoqoqimlari,haroratvaboshqaparametrlargabog'liqbo'lganraqamyokiifodabo'lishimumkinliginiunutmang.BuboradaMicroCAPaniqyo'lboshchilikqiladi).

PspicevaMicrocapdao’zaroinduktivvamagnito’zak

Pspiceva МIСROCAP sxemabelgisi:

Atribut PART: ;poizitsionbelgisi
Atribut VALUE: [ТС=<ТС1>[,<ТС2>]] ; qarshilikkattaligi
Atribut MODEL: [model ismi]
AtributFREQ:[]—masalan10*f*v(10),bundaFREQatributiqiymatiVALUEatributiqiymatiniorninibosadi(o'zgarmastokrejimivaAC tahlilinio'tkazishjarayoninihisoblashda(buerdafchastotadir),vaqtinchaliknihisoblashdaqarshilikatribut VALUE qarshiligigateng;
SLIDER_MIN—DynamikDCrejimidaharakatlantiruvchiregulyatoryordamidao’zgartiriladiganqarshilikningnisbatan minimal qiymati;
SLIDER_MAX—DynamikDCrejimidaharakatlantiruvchiregulyatoryordamidao’zgartiriladiganqarshilikningnisbatanmaksimalqiymati;
Rezistorningqarshiligiparametribilanbelgilanadiganvaqtyokio'zgaruvchano'zgaruvchanparametrlar, masalan 100 + V (10) * 2 bo'lishimumkin. Buifodalarfaqato’tishrejimitahlildaishlatilishimumkin.ACrejimidaushbuifodalar DC rejimidagio'zgaruvchanqiymatlaruchunhisoblanadi.
Pspiceva МIСROCAP formatisxemasi:
Atribut PART:
Atribut VALUE: [IC=]
Atribut MODEL: [model ismi]
AtributFREQ:[]—masalan10*f*v(10),bundaFREQatributi
qiymatiVALUEatributiqiymatiniorninibosadi(o'zgarmastokrejimivaAC tahlilinio'tkazishjarayoninihisoblashda(buerdafchastotadir),vaqtinchaliknihisoblashdakondensatoratribut VALUE kondensatorgateng.
Kondensatorsig’miparametribilanbelgilanadiganvaqtyokio'zgaruvchanparametrlar, masalan 100 + V (10) * 2TIMEbo'lishimumkin. Bu ifodalarfaqato’tishrejimitahlildaishlatilishimumkin. AC rejimidaushbuifodalar DC rejimidagio'zgaruvchanqiymatlaruchunhisoblanadi.

TABIATIGA KO’RA MODELNING SINFLANISHI

Barchamodellarikkitakattasinfgabo’linishimumkin: fanli (materialli) vaaxborotli. Fanlimodellar material shaklidagiobyektlarnifizikgeometrikvafunksionalhossalariniqaytatiklaydi (globus, bino maketi, o’yinchoqavtomobilivaboshqalar). Natura modelifanligakiradivahardoimko’rinadiganohshashlikgaorginalobyektbilanega. Naturalimodellash real obyektdamahsusqo’yilgantadqiqotlardaniboratbo’ladi (“naturagao’hshash”) mahsusyaratilganyokitanlangansharoitlardakeyinchaliktajribanatijalarigaishlovberisho’h shashlik nazariyasiasosida. Naturalimodellashdahardoimmodellanayotganobyekttanladiyani model hardoimorginalobyektbilan visual o’hshashlikgaega.
Axborotlimodellarobrazliyokibelgilishakldajarayonlaryokiobyektlatnibildiradi. Rasmlar, fotografiyalaro’quvplakatlari – buaxborotlimodelninamunalari.
Belgiliaxborotlimodellargamisollar: dasturtilidafizika, himiya, biologiyaqonunlarinidavriyjadval, kimyoviyelementlar, grafikkartalarnidasturlashtilidadasturlash.
Fizikhodisalarjarayonlaryokitizimlar agar o’xshashvaqtmomentlaridamuhitqiymatlariniyeg’ilishnuqtalarida, o’zgaruvchankattaliklartizimniholatiniifodalovchi, boshqatizimnikattaliklarigaproporsionalmoskelishi. Fiziko’xshashliklargeometriko’xshashlikniko’rinadigantshunchalarivaelementarliginiumumlashtiruvchihisoblanadi, bundaproporsionallikmavjud, shunga o’xshash jism yokifuguralarnielementigageometriko’xshashligi.

MODEL QURISHNING BIRINCHI 2 .3, 4 BOSQICHLARI

Model qurishnibirinchibosqichiorginalobyekthaqidabazibilimlarbo’lishini talab qiladi. Modelnitshuntirishimkoniyati shunga bog’liqkimodelniaksettirishiga (qaytatiklashiyokiemitatsiyasiga). Qandaydirorginalobyektnisezilarlichiziqlarini.

Orginalnimodelgayetarlidarajadao’hshashligivakerakliligimasalasikonkrettahlilni talab qiladi. Ko’rinibtiribdiki model o’zinimanosiniyoqotadiorginalgao’hshashligiholatikabi (qachonki u model bo’lmayqolsa), shunindekjudakattaharqandaysezilarlimunosabatlardaorginaldanfarqqilsa. Shundayqilibbirtomondanobyektmodelinio’rganishuniboshqatomondantatqiqqilishdanvozkechishbilanamalgaoshiriladi. Shuninguchunharqanday model orginalnio’rniniegallaydifaqatqatiycheklanganmanoda.
Bundankelibchiqadikibubirobyektuchunbirnecha “maxsus” modellarqurilishimumkin, tatqiqqilinadiganobyektnima`lumtomonlarigaetiborniqaratuvchiyokiokyektniturlidarajadagidetallashiniifodalovchi.
Ikkinchibosqichda model mustaqiltatqiqobyektisifatidachiqadi. Bundaytadqiqotnishakllaridanbiribo’libko’zoldigakeltirishhisoblanadi. Bunda “model” tajribalaribilibturibmodelnifaoliyatyuritishisharoitinio’zgartiradiva u haqidama`lumotlarnitizimlashtiradi, o’ziningo’zinitutishibilan. Bosqichniohirginatijasibo’lib model haqidabilimlarniko’pligi (jamlangani) hisoblanadi.
Uchinchibosqichdabilimlarmodeldanorginalgako’chiriladi – bundako’plab
bilimlarshakllanadi. Bir vaqtnio’zida model “tili” orginal “tiliga” o’tadi. O’tishjarayoni malum qoidalarasosidaamalgaoshiriladi. Model haqidabilimobyektorginalinio’shahossalarinihisobgaolganholdato’g’irlanishikerak, ular model qurilishidao’zgartirilganediyokiaksettirilmagan.
To’rtinchibosqichbilimmodeliyordamidaolinganlarniamaliytekshirishvaulardanumumlashganobyektnazariyasiniqurishuchunfoydalanish, unio’zgartirishyokiuniboshqarish.