Ekologik xavf va uning inson hayotiy faoliyatiga ta’siri Tabiiy ofatlar

Ekologik xavf va uning inson hayotiy faoliyatiga ta’siri
Tabiiy ofatlar orasida o’zini yetkazgan zarari bilan keltirgan talofatlari bilan birorta favqulodda hodisa bunga teng kelolmaydi. Yerni qimirlash magnituda yoki Rixter o’lchov birligida ( ballar) o’lchanadi. Yer qimirlash markazini yerni eng tag qismidagi sodda qilib aytganda "energiya manba'i"da energiyani chiqib ketish uchun yer yuzasiga intilishi yer qimirlashini yoki silkinishini hosil qiladi. Ularni shartli ravisqda quyidagicha bo’lish mumkin:

• 
  kuchsiz (1-4 ball).
  
• 
  kuchli (5-7 ball).
  
• 
  zarar keltiruvchi (8 va undan ortiq ballar).
  

Er surilishi - o’z og’irlik kuchi ta'siri natijasida tuproqni va toq jinslarini pastki qiyalar tomon ko’chishi xisoblanadi.Odatda daryo qirg’oqlarini suv bilan yuvilishi natijasida katta yer jinslarini qiya bo’ylab surilishi natijasida sodir bo’ladi. Shu sababli ko’p davom etadigan yog’ingarcqilikdan so’ng yerni surilisqi faollashadi . Yer surilishi va o’pirilishi qosil bo’lishini asosiy sabablari:

• 
  Tog’ jinslarini og’irlik kuchi.
  
• 
  tuproq erroziyasi va yer o’pirilishi natijasida qiyalikni ortishi.
  
• 
  er silkinishi:
  
• 
  qoyani oqirligini o’zgarishi.
  
• 
  suvni buqlanish bosimini ortishi.
  
• 
  tog’ jinslarini yopisqqoqlik (qovushqoqlik)darajasini pasayishi.
  

Gidrometereologik havfli hodisalarga: sel, suv bosishi, qor ko’chishi va boshqalari kiradi.
Sel so’zi arabcha "sayl'" so’zidan olingan bo’lib, katta suv oqimi ma'nosini beradi.
Sel - bu to’satdan hosil bo’ladigan katta oqimdagi suvni qum, loy, kichik toshlar bilan birga tezlikda oqishiga aytiladi. Tezligi niqoyatda kuchli, massasi katta bo’lganligi sababli yo’lidagi imoratlarni, gidrotexnik inshoatlarni, elektr uzatishi tarmoqlarini, bog’larni, chopiladigan erlarni bosib ketadi. Bu bilan odamlar va xayvonlarni o’limiga sabab bo’ladi.
Sellar tg’larni yuqori qismlarida kuchli yomqir yog’isqi natijasida yoki tog’dagi qorlarni va muzlarni tezlikda erishi natijasida xosil bo’ladi .Sel oqimi asosan daryo , daryo irmoqlari va erni o’pirib xarakatlanadi.Uni kuchi nihoyatda katta bo’lib, katta-katta tog’ toshlarini dumalatishi, temir yo’l vagonlarini qulatishi mumkin. O’zbekiston Respublikasini xamma tog’li xududlari " sel havfi kuchli zona"larga kiritilgan.Bularga Toshkent, Surxondaryo, Namangan viloyatlarini ko’rsatib o’tish mumkin. Tog’li xududlarda aprel-may oylarida yog’ingarchilik ko’p bo’lganligi sababli sel olishi ko’p kuzatiladi. Oxirgi vaqtlarda odamni faoliyati natijasida sel olishi xavfi kuchayib bormoqda. Bunday xodisalarga tog’-yon bag’ridagi daraxtlarni kesish, tog’-yon bag’ridagi podalarni boqish, t og’-kon muassasalarida chiqindi mahsulotlarni noto’g’ri joylashtirish, avtomobil' va temir yo’l qurilishida portlatish ishlarini ishlarini noto’g’ri olib borish, yerga noto’g’ri ishlov berish, tog’li xududlarda irrigasiya inshootlarini noto’g’ri joylashtirish, sanoat korxonalari chiiqindilarini o’simliklarga salbiy ta'sir ko’rsatishi sabab bo’lmoqda . Selga qarshi kurashish ucqun tuproqni yuza qavatini mustaxkamlash kerak. Buning uchun daraxtlar ekish lozim. Toqdagi suv omborlaridan vaqti-vaqti bilan suvni chiqarib turish kerak. Selga qarshi kurashish uchun yog’ochlardan suvga qarshi tura oladigan to’siqlar quriladi. (damba,platina).