Ekologiya va botanika kafedrasi botanika fanidan

Bazidiya xillari:
1—2 — xolobazidiya; 3 — 4 — fragmobazidiya.
Uning yer ostida bo‘ladigan qoramtir, kar-toshkasimon mevatanasining diametri 8 sm ga boradi. Mevata-nasining usti soxta parenximatik to‘qimalardan iborat qalin qobiq. bilan o‘ralgan, ichi esa juda ko‘p qiyshiq, katakcha yoki uyachalarga bo‘lingan, devorchalari gimeniy qavatlari bilan qop-langan. Gimeniydagi xaltachalar ichida, ko‘pincha, to‘rtta yoki ikkita spora hosil bo‘ladi. Sporasi cho‘ziq va usti tikanakchali bo‘lib, faqat mevatana chirib maydalangandan keyiitina tash-qariga chiqadi. Sporalarining tarqalishida uning mevatanasi bilan oziqlanuvchi tuproq osti hayvon organizmlari katta rol o‘ynaydi.
Tryufellarning mevatanasi lazzatli va xushbo‘y bo‘lganidan, ovqat sifatida iste’mol qilinadi. Uzbekistonda bu zamburug‘-ning o‘sishi ma’lum emas. Ammo yoz tryufeli (Tuber aestivum) SSSRning o‘rta mintaqasidagi o‘rmonlarda, Ukrainada, Kavkaz-da uchraydi. Fransiya va Italiyaniig dubzorlarida sun’iy ra-vishda mevatanasi mushtdek keladigan qora tryufel (T. mela-nosporura) o‘stiriladi.
SSSRning Markaziy oblastlarida Moskva tevaraklaridagi o‘rmonlarda tryufel (Choiromyces meandriformis) uchraydi. Yana tryufellarga qarashli ovqatga ishlatsa bo‘ladigan zambu-rug‘ga terfesiya (Terfezia leonis) kiradi. Bu Urta Osiyo va Za-kavkazeda usadi.


XULOSA
Ksantomonadsimonlar vakillari har xil sharoitda keng tarqalgan bo‘ -lib, chuchuk suv havzalarida ko‘proq uchraydi. Ular yashil suv-o‘tlariga juda o‘xshash. Shuning uchun ham ilgari bu bo‘lim vakillari yashil suvo‘tlariga qo‘shib o‘rganilgan. Hozir bir qancha muhim belgilarini hisobga olib, u mustaqil bo‘lish si-fatida ajratilgan. Eng muhim belgilari qatoriga quyidagi- lar kiradi: harakatchan vakillarida shakli va uzunligi har xil bo‘lgan ikkita xivchin bo‘lib, uzuni shoxlangan, qisqasi zsa silliq bo‘ladi. Tuban tuzilgan vakillarining hujayra po‘sti periplastdan, ko‘pchilik turlarida nektindan, ba’zi vakillarida esa sellyulozadan tashkil topgan. Ba’zan ikki qatordan tashkil topgan hujayra po‘sti qum tuproqli bo‘ladi. Hujayraning yaltiroq sitoplazmasida bitta yoki ko‘p sonli juda ham mayda yadrosi, disksimon, plastinkasimon, yulduzsi-mon yoki kosachasimon xromatofora bo‘ladi. Xromatofora ko‘-pincha pirenoidsiz, ayrim hollarda pirenoid uchraydi. Xro- matoforada xlorofill «a», «s», ss va r— karotin hamda uch xil ksantofil: lyutein, violaksantin va neoksantin pigmentlari uchraydi. Bu pigmentlarning turli nisbatlarda qo‘shilishidan ularning rangi oqish sariqdan — qoramtir sariq, ba’zilari yashil va hatto havoranglarda bo‘lishi mumkin. Hujayrada kraxmal to‘planmay, balki yog‘ tomchilari, ba’zan volyutin va xrizolaminarin to‘planadi. Harakatchan vakillarida xromato-forning uch tomonida qizil ko‘zcha joylashadi. Monad shaklda-gi vakillarining old qismida bitta yoki ikkita qisqaruvchan vakuolasi bo‘ladi. Hujayrada mayda kristallchalar tarzida-gi tanachalar bo‘lib, ularning tabiati va ahamiyati haligacha aniqlanmagan.
Vegetativ ko‘payishi hujayraning teng ikkita bo‘linishi vositasida boradi. Jinssiz ko‘payishi zoosporalar yoki aplo-nosporalar hosil qilish yo‘li bilan sodir bo‘ladi. Jinsiy ko‘payishi ayon, ba’zi vakillarida izo- yoki oogamiya. Noqulay sharoitda sista hosil qiladi.