29. Боғланишлар турлари ва уларнинг мазмуни (функционал, корреляцион, тўғри ва тескари, корреляция коэффициенти, боғлиқлик зичликлари турлари).
Ekonometrika iqtisodiy o’zgaruvchilar orasidagi o’zaro bog’lanishni miqdoriy
jihatdan ifodalashni maqsad qilgan holda u avvalo regressiya va korrelyatsiya usullari
bilan bog’langan.
Agar
y
hosil xajmi bo’lsa, u sug’orishlar soniga, ishlatilgan mineral ozuqa
hajmiga, havoning harorati va boshqalarga bog’liq. Bundan ko’rinadiki, hosildorlik
tasodifiy jarayondir. Shuning uchun (3.1) munosabat tasodifiy o’zgaruvchilarni o’z
ichiga oladi. Bunday munosabat(bog’lanish) korrelyatsion deyiladi.
Regressiya tenglamasida ko’rsatkichlar orasidagi korrelyatsion bog’lanish mos
matematik funktsiyalar bilan ifodalangan funktsional bog’lanish ko’rinishida tasavvur
etiladi. Amalda har bir alohida holatda
y
kattalik quyidagicha ikkita qo’shiluvchidan
tashkil topadi.
Aynan shuning uchun keyingi yillarda iqtisodiy va ijtimoiy tadqiqotlarda
o’zgaruvchilar orasidagi o’zaro bog’lanish tarkibini “bir vaqtning o’zida ifodalovchi
tenglamalar” deb ataluvchi tizim bilan tasvirlash muammosi muhim o’rinni egalladi.
O’zgaruvchilar orasidagi bog’lanishni bir vaqtning o’zida ifodalovchi tenglamalar
“tuzilmaviy tenglamalar” deb ham ataladi.
Agar omillar orasida o’ta yuqori bog’lanish mavjud bo’lsa, u holda ularning har
birini natijaviy belgiga ta’sirini alohida aniqlab bo’lmaydi va regressiya
tenglamasining parametrlari ma’noga ega bo’lmay qoladi.
30. Эконометрик модель тушунчаси, турлари ва ундаги ўзгарувчилар (эконометрик модель, эндоген ва экзоген ўзгарувчилар, чизиқли ва чизиқсиз эконометрик моделлар).
Ekonometrik model – bu ehtimolliy-stoxastik model. Bu model yordamida iqtisodiy ko‘rsatkichlarni o‘zgarish qonuniyatlarini matematik ko‘rinishda tenglamalar, tengsizliklar va tenglamalar tizimi ko‘rinishda ifodalash mumkin. Umumiy ko‘rinishida ekonometrik model quyidagicha yoziladi:
Ekonometrik modelda – asosiy endogen ko‘rsatkich, modelda o‘zgarish qonuniyatlarini yordamida o‘rganish mumkin.
Ekonometrik model chiziqli va chiziqsiz ko‘rinishda tuzilishi mumkin. Chiziqsiz modellar parabola, giperbola, darajali funksiya, ko‘rsatkichli funksiya, trigonometrik funksiya va boshqalar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
Ekonometrik modellarni ko`yidagi turlarini ko`rsatish mumkin:
1. Xususiy statik model. Ayrim korxonalarning xususiy dinamik modeli
makonda iqtisodiy ko`rsatkichlar ma’lum nuqtasi vaqtli harakatini makonda mazkur
obyektning ishlab chiqarish omillari bilan bog`laydi. Bunday model ko`pchilik
hollarda korxona ichki tahlili, normallashtirish va boshqarish uchun qo`llaniladi.
2. Xususiy dinamik model. Xususiy dinamik model iqtisodiy ko`rsatkichlari
xususiy fazoviy modeli korxonalar iqtisodiy ko`rsatkichlarining fazodagi turli
holatini tushuntiradi. Odatda bu model korxonalar (sexlar) darajasi uchun tuziladi
hamda yanada yuqoriroq darajada (vazirlikda) analitik maqsadlar uchun
foydalaniladi.
3. Umumiy dinamik model. Obyektlar majmui iqtisodiy ko`rsatkichlar
nazariyasining umumiy dinamik modellari ixtiyoriy o`zgaruvchan iqtisodiy
ko`rsatkichlarga ishlab chiqarish omillarining ta’sirini baholaydi. Mazkur
modellardan o`rganilayotgan obyektlar guruhini tahlil va prognoz qilish hamda
qarorlar qabul qilishda foydalaniladi.
Ekzogen o`zgaruvchilar– tashqi o`zgaruvchilar bo`lib, ular oldindan beriladi va modelga kiritiladi.
Endogen o`zgaruvchilar– model ichida, hisob-kitoblar asosida shakllanuvchi o`zgaruvchilar.
31.Корреляция коэффициентининг турлари ва ўзгариш интерваллари (корреляция коэффициенти формуласи, ўртача квадратик четланиш, кучсиз, ўртача, зич боғланиш, функционал, тўғри ва тескари боғланиш).
Korrelyatsiya- “bog'lanish” degan manoni anglatadi.Tasodifiy miqdorlar orasidagi sifatiy bog'lanishga ham korrelyatsiya deyiladi. Chiziqli korrelyatsiya koeffitsenti turli
shakllarda ifodalanadi. Ularning ayrimlarini keltiramiz.
Chiziqli korrelyatsiya koeffitsientining qiymati [-1,1] orlig’ida yotadi, ya’ni -1≤rxy≤1tengsizlik o’rinli. Agar regressiya koeffitsienti b > 0bo’lsa, u holda 0<="">
Do'stlaringiz bilan baham: |
