Ekonomikaliq o’siwdin’ faktorlari 9

Ekonomikaliq ósiwdiń keyns hám neokllasik modelleri bar.

Keyns modelinin’ mazmuni to’mendegishe:

-Keynsning jalpı talb tuwrisindag’I bas ideag’a tayanadi. Yag’iniy olardı dúziwde avtorlar ekonomikaliq uzok múddetli proporcional rawajlanıwınıń sheshiwshi shárti jalpı talaptı asırıw dep qarag’an;

-ekonomikaliq ósiwdiń tiykarǵı faktorı investitsiyalar esaplanadi, bosqa islep shig’ariw faktorları itibarǵa alınbaydı ;

Keynstin’ ekonomikaliq ósiw modelinen ápiwayilig’I 40 -jıllarda E. Domar tárepinen usınıs etilgen model esaplanadi.

Keyns óz analizinde investitsiyalardin’ jalpı talapǵa tásirin ko’rsetkenin, jalpı usınısqa tásirin kórip shiqpaydi. Odan o’zgeshe tárzde Domar modelinde miynett bazarında artıqsha usınıs ámeldegi, bul bahalarn ten’salmaqli halinda ustap turadı, investitsion lag «0» ge teń, kapital ko’lemnin’ shegaralıq ónimliligi turaqlı dep alınadı.

E. Domar investitsiyalardı ham talap ham usınıs faktorı dep qaraydi. yag’iniy investitsiyalar mul'tiplikativ tásir kórsetip jalpı talaptı asıradı, bálki islep shig’ariw quwatlarin júzege keltirip, islep shig’ariwni rawajlandiradı, tavarldar usınısın asıradı. Sonday eken, jalpı talaptıń ósiwi jalpı usınıstıń ósiwine teń bolıwı ushın investitsiyalar qanday ósiwi kerek degen soraw payda boladı. Bul sorawǵa juwap tabıw ushın

Domar úsh teńlemeni óz ishine alǵan teńlemeler sistemasın tuzdi:

1) inam etiw teńlemesi;

2) talap teńlemesi;

3) talap hám usınıs teńligin ańlatiwshı teńleme.

1.Usınıs teńlemesinde investitsiyalar islep shig’ariw faktorlarınıń qanshaga qosimsha artıwın kórsetedi. Eger berilgen sharayatta investitsiyalar 1 ge o’sse, jalpı islep shig’ariw DK α mug’darg’a ósedi:

   DYs= DK α, DK investitsiyalar esabine támiyinlengenligi ushın teńlikti:

   DYs= I α dep jazıw múmkin.,  bunda, α - kapital qaytim ( investitsiyalar ) dıń shegaralıq ónimliligi. Eger bir jılda jalpı islep shig’ariwni 1 mlrd. swmga asırıw ushın 4 mlrd swm investitsiya talap etilse α =0, 25 boladı.

α=DYs / I bir sumlıq investitsiya esabine jaratılǵan jańa ónim mug’darin kórsetedi.

2. Talap teńlemesi to’mendegi kóriniske iye

DYd= D I ( 1/ μ), bul erda 1/ μ - ǵárejetler mul'tiplikatori,

           μ-jamg’ariw’ga shegaralanǵan beyimlik.

Bul teńleme milliy dáramat DYd, yamasa jalpı talap qosimsha investitsiyalardıń mul'tiplikativ kóbeyiwine teń mug’darda artıwın kórsetedi.

Islep shig’ariw tóplanǵan jámi kapital menen támiyinleniwi, milliy dáramat bolsa qosimsha investitsiyalardıń multiplikativ tásiri astında kóbeyiwi sebepli usınıs teńlemesinde jámi investitsiyalar, talap teńlemesinde bolsa qosimsha investitsiyalar kórip shigiladi.

3. Dáramatlar hám islep shig’ariw quwatlig’inin’ qosimsha ósiw pátleri teńliginin’ teńlemesi:

D I ( 1/ μ) = I α

Bul teńlemeni sheship to’mendegi nátiyjeni alamız :

D I / I = μ α

(D I / I ) - investitsiyalardıń jıllıq ósiw páti bolıp, islep shig’ariw quwatlilig’in asırıw járdeminde to'lik ba’ntlikti támiyinlep turıw ushın

(μ α) mug’darg’a teń bolıwı kerek. Bunnan juwmaq mınada investitsiyalardıń proporcional ósiw páti jamg’ariw’ga shegaralanǵan beyimlik hám investitsiyalardıń ónimliligi ( kapital qaytimi) dárejeleriniń paydasi eken.

Eger μ = 0, 2 α=0, 4 bolsa D I / I = 0, 2* 0,.4 =0, 08 yamasa 8 %

Sonday eken investitsiyalardin’ ósiw páti 8% bolıwı talap etiledi.

E. Domar modelinen kelip shig’atug’ ulıwma juwmaq ekonomikaliq ósiwdi támiyinlew ushın investitsiyalar kolemin asırıw, bul ushın bolsa jamg’ariw’ norması ha’mde pán texnika rawajlaniwi arqali kapitaldıń natiyjeliligin asırıw zárúr..

  Eger E. Domar óz modelinde investitsiyalardı ekzogen tárzde berilgen mug’dar dep alǵan bolsa R. F. Xarrodning 1939 -jılda islep shig’ilg’an ekonomikaliq ósiw modeline akselerator principi hám isbilermenlerdiń kútiwine tiykarlanǵan endogen funktsiyası ham kirgizildi. Akselerator principine kóre investitsiyalar islep shig’ariwdin’ artıwın keltirip shig’aradi, bálki islep shig’ariw hám dáramatlardin’ ósińki kolemi ha’m investitsiya processleriniń jedellesiwine alıp keledi.

R. Xarrod óz modeline úsh teńlemeni kiritedi:

1) kepillik berilgen o'siw tezligi teńlemesi;

2) haqiqiy ósiw páti teńlemesi;

3) tábiy ósiw páti teńlemesi.

R Xarrod modelinde haqiqiy ósiw páti jumısshı kúshiniń ósiw páti hám kapital ońimdarlıǵınıń ósiw páti menen belgilenedi.