Ekonomikaliq teoriyanin tiykargi mashqalalari joba

Ekonomikaliq teoriyanin tiykargi mashqalalari

JOBA:
1. Ekonomika jáne onıń bas máselesi
2. Ekonomika teoriyasınıń pán retinde qáliplesiwi
3. Ekonomika teoriyası pániniń predmeti hám wazıypaları
Ekonomika jáne onıń bas máselesi
Áyyemginde ekonomikalıq iskerliginiń tiykarǵı forması úy xojalıǵı sheńberinde júz bergen. Sol sebepli áyyemgi grek ilimpazlarınıń (Ksenofont, Platon, Aristotel) dóretpelerinde ekonomika - úy xojalıǵı jáne onı júrgiziw nızamları mánisinde tushunilgan, sebebi islam dinine tiyisli ádebiyatlarda puxtalıqqa bólek itibar berilgen.
Lekin, házirgi dáwirde ekonomika keń mánisi anglatib, tek ǵana úy yamasa individual xojalıq júrgiziw yamasa puxtalıq mánisin anglatmaydi. Bálki, ekonomika - iri menshikli xojalıq, jámáát xojalıǵı, úlesdorlik jámiyetleri, mámleket xojalıqlarınan, finans hám bank sistemalarınan, xojalıqlararo, mámleketlikleraro birlespeler, korporatsiyalar, kontsernlar, qospa kárxanalar, mámleketlikler ortasındaǵı túrli ekonomikalıq munasábetlerinen ibarat usha quramalı social sistemasın ańlatadı.
Ulıwma alǵanda, “ekonomika” - bul ápiwayı túsinik retinde xojalıq hám shańaraq aǵzaları ortasında óz-ara ekonomikalıq baylanısları hám ekonomikalıq munasábetlerin ańlatadı. Keń mániste “ekonomika” - pútkil jáhán mámleketleri hám olardıń xalıqlar ortasındaǵı ekonomikalıq munasábetler kompleksisi bolıp tabıladı.
Kisilerdi jasawları talap hám mútajlikti keltirip shıǵaradı. Talap - bul turmıslıq zárúriyat bolıp tabıladı, mútajlik bolsa - insanlardıń tutınıwǵa bolǵan jámi zatlrga

bolǵan talabı bolıp tabıladı.

Insannıń mútajligi - bul sheksiz túsinik bolıp tabıladı. Mútajlikti úzliksiz qandirilib barılıwı - bul resurslar (tábiyiy, materiallıq, ekonomikalıq, finanslıq, miynet, intellektuallıq ) ga, olardıń muǵdarına hám olardı óndiriske qollanıwına tikkeley baylanıslı.
Resurslar tábiyaatda sheksiz emes, bálki sheklengen bolıp tabıladı. Házirgi waqıtta ilimiy boljaw etiliwine kóre 2500 jılǵa kelip, barlıq metall rezervlarini sarplap bóliniwi, bunda temir rudası 250 jılǵa, alyuminiy 570 jılǵa, mıs 29 jılǵa, rux 23 jılǵa, qalay 35 jılǵa, qorǵasın 19 jılǵa jetiwi ilimiy tárepten tiykarlab berilip atır.
Atap aytqanda, XXI asirde de óndiriste qorǵasın, qalay, rux, altın, gúmis, platina, nikel, volfram, misdan paydalanıw mashqalası payda bolıp atır. Jaqın júz jıl ishinde óndiristiń energoresurslar: neft, gaz, kómir menen támiyinlew mashqalası da bólek mashqala bolıp keliwi itimaldan jıraq emes.[1]
SHunday eken, tábiyaat daǵı hám jámiyettegi resurlarni sheklengenligi sebepli, olardan tejab-tergab paydalanıw jolı menen insanlardıń ósip baratırǵan mútajliklerin támiyinlewdi optimillashtirish (maqul túsetuǵınlastırıw ) kerek boladı.
Kisilerdi hám jámiyeti tutınıwın qandırıw boyınsha tábiyǵıy baylıqlar, islep

shıǵarıw quralları, tutınıw tovarları, pul qarjları hám basqa resursların isker bolǵan jumısshı kúshi járdeminde óndiriske qosıp materiallıq hám nomoddiy naǵıymetler jaratıw - ekonomikalıq iskerlik dep ataladı.

Ekonomikanıń tiykarǵı mazmunı hám mánisi sonnan ibarat, tábiyaat daǵı sheklengen resurslardan ónimli hám aqılǵa say paydalanıp, xalıq ommasini to'xtovsiz ósip baratırǵan materiallıq hám nomoddiy mútajliklerin úzliksiz túrde qandirib barıw bolıp tabıladı.
Ekonomika strukturalıq dúzilisi jáne onı pútinliliga boyınsha - jáhán ekonomikası, mámleket ekonomikası, milliy ekonomika, tarmaq ekonomikası, funktsional ekonomika, region ekonomikası, kárxana hám firma ekonomikası, shańaraq ekonomikasınan ibarat esaplanadi. Bul kórinistegi ekonomika túrlerin pútinlashtirib, makroekonomika hám mikroekonomika dep júritiledi.
Ekenin aytıw kerek, ekonomika qanday túri bolmaydıin, olar insannıń ómirin tiykarın, insanlardı jasawı, kóbeyiwi, kámalatga jetiwine xızmet qilsada, insan bolmasa ekonomika ámeldegi bolmaydı.
Insan miyneti menen ekonomika taqror islep shiǵarıladı hám fazalar birliginen ibarat boladı :

1. Islep shıǵarıw procesi

2. Bólistiriw procesi
3. Ayırbaslaw procesi
4. Tutınıw qılıw procesi.
Bul processler bir-birleri menen tıǵız baylanıslı bolıp, olardan tiykarǵısı islep shıǵarıw procesi esaplanadı. Bul processda islep shıǵarıw quralları, kapital, jumısshı kúshi, tutınıw buyımları, tavar hám xızmetlerdiń bólek túrleri jaratıladı.
Bólistiriw processinde islep shıǵarıw quralları, tutınıw buyımları, tovarlar, xızmetler, jumısshı kúshi hám kapital sub'ektler ortasında bólistiriledi.
Ayırbaslaw processinde bólistiriw etilgen tovarlar kisiler ortasında basma-bas almasıw etiledi. Mısalı, óndiriwshi óz tavarın satıp, ózine kerekli bolǵan basqa tavar yamasa xızmetlerdi satıp aladı.
Tutınıw processinde tovarlar hám xızmetler túrli sub'ektler, kisiler, gruppalar, puqaralar tutınıw etip, óz mútajliklerin qandiradilar. Tutınıw eki qıylı boladı :
1. Islep shıǵarıw tutınıwı
2. Jeke tutınıw.
Islep shıǵarıw quralları (kapital ) hám jumısshı kúshi - óndiriste tutınıw etiledi, tutınıw buyımları - jeke tutınıw etiledi.

Ekonomikanıń bas máselesi - bul mútajliklerdiń sheksizligi hám ekonomikalıq resurslarınıń sheklengenligi bolıp tabıladı.

Mútajlik ne? Mútajlik - bul ekonomikalıq hám turaqlı kategoriya bolıp, adamlardıń jasawı, rawajlanıwı hám kámalatga jetiwi ushın zárúr bolǵan turmıslıq qurallarǵa bolǵan talabı bolıp tabıladı. Mútajlikler ekonomikalıq, social, ruwxıy, siyasiy kórinislerden dúziledi. Bul mútajlikler ishinde ekonomikalıq-sociallıq mútajlikler baslanǵısh bolıp tabıladı. Olar materiallıq hám ruwxıy mútajliklerge bólinedi.
Materiallıq mútajlikler - azıq-túlik, kiyim-keshek, turar orınlardan ibarat bolıp, olardı satıp alıw hám tutınıw etiwge bolǵan zárúrat bolıp tabıladı.
Adamlardıń bilim alıwı, ilmiy tájriybe-uqıpǵa ıyelewi, dem alıwı, sawlıgın támiyinlep barıwı, hár túrlı xızmetlerge bolǵan materiallıq kóriniske iye bolmaǵan turmıslıq zárúriyatları - ruwxıy mútajlikler bolıp tabıladı.
Mútajlikler jalǵız, birgelikte hám jámiyet kóleminde boladı. Jalǵız mútajlik - bir kisige tiyisli bolıp tabıladı. Tálim alıw, emlewxanalar, dem alıw mákemeleri, sport komplekslerinnen paydalanıw birgelikte paydalanıladı. Jámiyet mútajliklerine qoyidagilar kiredi:

• jamiyatning ekonomikalıq rawajlanıw dárejesi;

• jamiyatdagi sociallıq-ekonomikalıq basqarıw princpı ;
• tabiiy-geografiyalıq sharayatlar ;
• aholi sanınıń ósiwi jáne onıń quramındaǵı ózgerisler;
• xalqaro, mámleketlikler, milletler hám regionlar ortasındaǵı baylanıslardan ibarat esaplanadi.
Mútajliklerdiń muǵdarı ósip, sapa tárepten rawajlanıwlasıp barıwı - mútajliklerdiń ósip barıwı nızamı dep ataladı.
Mútajliklarningg qandırıw dárejesi óndiristiń rawajlandırıwdı talap etedi. Mútajlikler bir-biri menen ajıralmas baylanısıwda boladı. Mısalı, kompyuter texnikasına mútajlikti payda bolıwı, óz gezeginde onı isletiwdi úyreniw, oǵan xizmet kórsetiw.programma dúziw hám haqozo.
Mútajliklerdiń qandirilishi islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiw tarawlarında isletiletuǵın resurslarınıń bar ekenligine baylanıslı boladı. Ekonomikalıq resurslar ne? Kárxana, firma, shańaraq, mámleket hám jámiyet ixtiyorida bolǵan hám olardan tovarlar islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiwge isletiletuǵın hám de rezervda turǵan materiallıq zatlar massası - ekonomikalıq resurslar dep ataladı. Olarǵa qoyidagilar kiredi:

1. Tábiyiy resurslar - jer, suw, orman, jer astı baylıqları.

2. Jumısshı kúshi resursları
3. Materiallıq resurslar - ımaratlar, stanoklar, mashinalar, ásbap -úskeneler, imaratlar, qurılmalar, satıwǵa tayın tovarlar, pul aqshalar usılar gápinen bolıp tabıladı.
Ekonomikalıq resurslar quramın islep shıǵarıw faktorları hám tavar hám de pul resursları quraydı.
Ekonomikalıq resurslar sheklengenligi sebepli olardan asa tejab paydalanıw kerek. Onıń ushın ekonomika aldında bir qatar máseleler qóyıladı :
1. Islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiwdiń optimal variantların tańlap alıw hám resursların kóbirek óndiriske jóneltiriw.
2. Óndiriske qosılǵan resurslarınıń hár bir birliginen tejab-tergab, nátiyjeli paydalanıw.
3. Pán-texnika yutuklarini hám jańa texnologiyalardı engizip, jańa energiya, material, sheki onim túrleri, olardıń dáreklerin tawıp, paydalanıwǵa qosıw, resurslar ońimdarlıǵınıń asırıwǵa erisiw.
Bul mashqalalardi sheshiw ushın házirgi kúnde kisiler, studentler ekonomikalıq bilimge ıyelewi kerek.