Ekstraksiya usuli
Download 62.64 Kb.
|
EKSTRAKSIYA USULI
|
1-jadval.
CO2 ekstraktsiyasining subkritik va o'ta kritik sharoitlarida zarrachalar hajmining ekstraksiya qiluvchi moddalarning rentabelligiga ta'siri
Adabiyot ma'lumotlaridan ma'lumki, CO2 ekstraktsiyasida nafaqat neft, balki xom ekstraktni filtrlash orqali chiqariladigan lipid-oqsil fraktsiyasi ham olinadi. 1-jadvalda ko'rsatilgan natijalardan ko'rinib turibdiki, zarracha hajmi 0,2 mm dan kam bo'lgan uzum urug'i fraktsiyasidan foydalanganda ekstraktiv moddalarning hosildorligi eng yuqori bo'ladi. Biroq, eng yuqori yog 'hosildorligi zarracha hajmi 0,2 - 0,5 mm bo'lgan fraktsiyadan foydalanganda kuzatiladi, shuning uchun keyingi tajribalar uchun biz urug'larni maydalashning ushbu darajasini tanladik. Xom ashyoni qazib olish jarayonida bosim asosiy omillardan biridir. Bosimning oshishi xom ashyoning erituvchiga o'tishini tezlashtiradi. Uzum urug'idan moy olish jarayoniga bosimning ta'sirini o'rganish uchun biz bir qator tajribalar o'tkazdik. Zarracha kattaligi 0,2-0,5 mm bo'lgan 1 kg tosh fraktsiyasi ekstraktorga yuklangan va ekstraksiya 30 ° C haroratda subkritik sharoitda 50, 60 va 70 bar bosimda va 50 ° C da o'ta kritik ostida amalga oshirilgan. 100 daqiqa davomida 200, 250 va 280 bar bosimdagi sharoitlarda. Olingan xom ekstraktlar filtrlanadi va tortiladi. Tadqiqot natijalari 2-jadvalda keltirilgan. 2-jadval. CO2 qazib olishning subkritik va o'ta kritik sharoitlarida uzum urug'laridan ekstraktiv moddalar hosiliga bosimning ta'siri
2-jadvalda keltirilgan ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, bosim ortishi bilan ekstraktiv moddalarning unumi ortadi. Natijalar shuni ko'rsatadiki, yuqori neft chiqishi 70 barda (subkritik sharoitda), o'ta kritik sharoitda esa 250 barda yuqori neft chiqishi kuzatiladi. Shuning uchun, uzum urug'ini olish uchun optimal bosim 70 bar va 250 bar. Har qanday ishlab chiqarish jarayoni qisqa bo'lsa samarali bo'ladi. Jarayonning davomiyligi ekstraktiv moddalar yoki alohida moddalar yig'indisining hosildorligiga ta'sir qiladi. Suyultirilgan gazlar bilan ajratib olish jarayonining kinetik qonuniyatlarini o'rganish xom ashyodan biologik faol moddalarni olish tezligi haqida tasavvur beradi. Uzum urug'idan yog' olish uchun vaqt asosiy omillardan biridir. Xom ashyoni erituvchi bilan ekstraksiya qilish vaqtining etarli emasligi mahsulot unumdorligini pasaytiradi, xom ashyoning ekstragent bilan aloqa qilish vaqtining oshishi yuqori mahsuldorlikka ega bo'lgan ekstraktga olib keladi. Shuning uchun uzum urug'ini olishning kinetikasini o'rganish maqsadga muvofiq edi. Buning uchun tajribalar quyidagicha amalga oshirildi: 1 kg fraksiya ekstraktorga yuklandi. Ekstraksiya subkritik sharoitda 30 ° C va superkritik sharoitda 50 ° C da amalga oshirildi. Olxo'rilar ketma-ket 20 minut (1-tajriba), ikkinchisida - 40 minut (2-tajriba), uchinchisida - 60 minut (tajriba 3), to'rtinchisida - 80 minut (tajriba 4), beshinchida - 100 min (5-tajriba) va tahlil qilinadi. 3-jadval CO2 qazib olishning subkritik va o'ta kritik sharoitlarida uzum urug'idan ekstraktiv moddalarning hosildorligiga vaqtning ta'siri.
4-jadvalda ko'rsatilgan natijalardan ko'rinib turibdiki, eng yuqori neft chiqishi 80 daqiqa davomida subkritik sharoitda qazib olish bilan erishiladi. O'ta kritik sharoitda 60 minut davomida ekstraktsiya yo'li bilan yuqori neft unumi olinadi. Xulosa: Olingan tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, subkritik sharoitda 0,2-0,5 mm o'lchamda maydalangan uzum urug'larini 70 bar bosimda 80 daqiqa davomida ekstraktsiya qilish maqsadga muvofiqdir. Bunda neft chiqishi 9,0% ni tashkil qiladi. O'ta kritik sharoitda qazib olish quyidagicha amalga oshiriladi: zarracha hajmi 0,2-0,5 mm bo'lgan maydalangan xom ashyo 250 bar bosimda 60 daqiqa davomida chiqariladi. Bunda uzum moyi 12,0% hosil bilan olinadi. UZUM URUG‘IDAN SHIFOBAXSH MOY ISHLAB Uzum eng keng tarqalgan mevalardan biri bo‘lib, butun dunyo bo‘ylab uzumning umumiy ishlab chiqarilishi taxminan 60 million tonnani tashkil etadi. Asosiy uzum ishlab chiqaruvchilari AQSH, Xitoy, Italiya va Fransiyadir. Respublikamizda ham uzum yetishtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda 2016 yilda 1,5 mln tonna uzum yetishtirilgan bo‘lsa 2021 yilda bu ko‘rsatkich 2 mln tonnadan oshgan bo‘lib, bizda asosan donakli uzum yettishtirish 71 % dan oshig‘ini tashkil etadi. Shuningdek, uzumni chiqindisiz qayta ishlash muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uzum urug‘ining fitokimyoviy komponentlari, farmakologik faolligi va sanoatda qо‘llanilishini umumlashtirish. Uzumni qayta ishlash natijasida chiqqan chiqindilarni samarali qayta ishlab mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqarish ilmiy tadqiqotlar olib borish uchun dolzarb hisoblanadi. Obyektlar va usullar: Tadqiqotlar uzumni qayta ishlash natijasida chiqadigan chiqindi ustida olib borildi. Uzum xom ashyo sifatida har xil mahsulotlar ishlab chiqarish uchun keng qо‘llaniladi. Bularga uzum sharbati, uzum shinnisi (vakuum susla) sharob, konyak va mayiz kiradi. Uzum boshlarini mexanik tarkibi sharob ishlab chiqarishda katta ahamiyatga ega. Sharbat va sharob sifatiga uzum boshining qattiq qismlari (mevapoyalari, pо‘sti, urug‘i) katta ta’sir ko‘rsatadi. Xo‘raki uzumini qismlarga ajratish 1-rasm (1-rasm). Xo‘raki uzumini qismlarga ajratilganda g’ujumdan uzum urug’i 6 %, meva poyasi 4 %, meva eti 84,50 %, meva po‘sti 3,0 %, tagas 2,50 % ni tashkil etdi. Bu chiqindilar biologik qiymatga ega bo‘lgan hamda makro va mikroelementlarga boy bo‘lib, ularni nafaqat inson ozuqasida xom ashyo sifatida foydalanish mumkin, balki oziq-ovqat mahsulotlarini yangi turlarini ishlab chiqarish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Misol uchun birgina uzumni urug‘i moyliligi 9-24,5 % gacha bo‘lib, shifobaxsh uzum moyi ishlab chiqarilganda inson salomatligi uchun qо‘yidagi natijalarga erishish mumkin [3]. Sharq tabobati asoschilaridan biri buyuk bobokalonimiz Abu Ali ibn Sino ta’limotiga ko‘ra, uzum urug‘ining yog‘ida inson organizmi uchun nihoyatda foydali bo‘lgan tabiatning asl xazinasi jamlangan. Yuqori sifatli ozuqa moddasi, davolash-profilaktika va kosmetika vositasi ekanligiga asosiy sabab - uning tarkibida vitaminlar (E, A, B1, B2, B3, B6, B9, B12, C) makro-mikro elementlar (kaliy, kalsiy, natriy, temir va b.), yog‘ kislotalari, flavonoidlar, fitosterol, parchalovchi moddalar, fitonsidlar, xlorofill va enzimlarning ko‘pligi. Uzum danagining yog‘i melanin kislotasi va Omega-6 (70% gacha)ga boy. Shuning uchun bu mahsulot terini namlantiradi, qarish jarayonini sekinlashtiradi. “Oz.ia-ovaat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 avrel Omega-9 kislotasi (25%) bilan qo‘shilganda linolin kislotasi yallig‘lanishga qarshi, immunitetni ko‘tarish, lipid almashishinuvini yaxshilash, yurak va qon-tomirlar ishini meyorlashtirish, asab va endokrin tizimlari faoliyatini yaxshilash, shuningdek organizmni turli zararli moddalar (toksinlar, shlaklar, og‘ir metall tuzlari, radionuklidlar) dan tozalash xususiyatiga ega. Bundan tashqari uzum yog‘ida oz miqdorda bo‘lsa ham palmitin, stearin, palmitolein, araxin va linolen Omega-3 kislotalari mavjud [4]. Inson organizmi uchun о^ xavfli, muddatdan oldin qarishga, yallig‘lanish va о‘sma kasalliklarini keltirib chiqaruvchi erkin radikalar bilan kurashda S vitaminiga nisbatan 20 baravar kuchli ta’sir ^rsatadi. Uzum danagi yog‘ining tarkibida boshqa о‘simlik moylariga nisbatan vitamin E miqdori ancha baland(bir kunlik E vitaminiga bо‘lgan organizm ehtiyojini qondirish uchun bir osh qoshiq uzum yog‘ini ichish kifoya). Vitamin E qon tarkibidagi xolesterin midorini kamayiradi va qon-tomirlarni mustahkamlaydi, immunitetni ^taradi, yallig‘lanish kasalliklarini oldini oladi, yara va jarohatlar tez bitadi, qon-tomirlarini kengaytiradi, tromb hosil bо‘lishga qarshi ta’sir kо‘rsatadi. Vitamin E yurak qon- tomiri va jinsiy organlar ishida muhim rol o‘ynaydi, ayniqsa bu mahsulot reproduktiv salomatlik uchun juda zarur. Uzum yog‘i tarkibidagi A va C vitaminlar bilan birga E vitamini ko‘rish qobiliyatini yaxshilaydi, shilliq parda va teri epiteliylarining holatiga ijobiy ta’sir ko‘ratadi. Uning tarkibidagi resveratrol antioksidanti vitamin E kabi yallig‘lanish, qon-tomirlarda hosil bo‘luvchi tiqinlar, skleroz va o‘smalarga qarshi ta’sir ko‘rsatadi. Tarkibi va biologik faoliyati ayollarning estradiol gormoniga o‘xshab ketadi.[4] Resveratrol estrogen miqdorini meyorlashtiradi, qon-tomir va kapilyarlarni mustahkamlaydi, qon va limfa aylanishini yaxshilaydi, saraton . Parkinson va Alsgeymer kasalliklaridan saqlaydi, yog‘ xujayralari faoliyatini bir meyorda saqlaydi. Teridagi kollagen moddasini saqlab turishi sababli teri uzoq vaqt elastikligini va tarangligini saqlaydi. Resveratrol - gijja, bakteriya va zamburug‘lardan himoyalash uchun o‘simlik tomonidan ishlab chiqariladigan tabiiy fitroaleksin moddasidir.[5] Uzum danagining yog‘i xlorofillga juda boy (aynan shu modda uzum yog‘iga zangori tus beradi). Xlorofill teriga tinchlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi, teridagi zararlangan to‘qimalarni tezda bitkazadi, buyrak va siydik yo‘lida tosh hosil bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi, ateroskleroz rivojlanshiga to‘siq bo‘ladi, nafas yo‘llari, endokrin va ovqat xazm qilish organlarining ish faoliyatini yaxshilaydi. Xulosa: Adabiyotlarni tahlil qilib aytishimiz mumkinki, uzumni qayta ishlash korxonalaridan, chiqindi sifatida chiqqan uzum urug‘idan moy ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yilganda inson organizmi uchun o‘ta zarur bo‘lgan moddalarga boy shifobaxsh moy ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi. Bu esa hozirgi kunda ko‘p uchraydigan kasalliklarni, tabiiy yo‘l bilan oldini olish va davolash imkonini beradi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Теория и практика виноделия / Ж. Риберо-Гайон, Э. Пейно, П. Риберо-Гаон, П. Сюдро. - М.: Пищ. пром-сть, 1979. Т. 2. - с. 351. 2. Теория и практика виноделия / Ж. Риберо-Гайон, Э. Пейно, П. Риберо-Гаон, П. Сюдро. - М.: Пищ. пром-сть, 1979. Т. 2. - с. 351. 3. Технология переработки жиров. / Н.С. Арутюнян, Е.П. Корнена, Л.И. Янова и др. - М.: Пищепромиздат, 1998. - 452 с. 102 4. Технологическое исследование вторичных ресурсов виноделия с целью их применения в составе косметических средств. / Лосева Н.В., Тарасов В.Е., Пелипенко Т.В. и др. // Новые технологии. Вып. 3. - Майкоп: изд-во ФГБОУ ВПО «МГТУ», 2011. - с. 59-63. 5. Alaluf S., Atkins D., Barrett К., Blount M., Carter N., Heath A. Ethnic variation in melanin content and composition in photoexposed and photoprotected human skin. Pigment Cell Res., 2002. Vol. 15 -p. 112-118 4.Tayanch iboralar. Ekstragent – toza xoldagi yoki yaxshi ekstraktsiyalanishi uchun qandaydir bir reagent saqlagan organik erituvchi. Ekstraktsion reagent – ajratiluvchi modda bilan yaxshi ekstraktsiyalanuvchi modda xosil qiladigan ekstragent tarkibidagi reagent. Ekstrakt – suvli fazadan ekstraktsiyalab ajratilgan modda saqlagan suyuq organik faza. Reekstraktsiya – ekstraktdagi moddani qaytadan suv fazasiga o'tkazish. Reekstragent – ekstraktdan moddani ajratish uchun ishlatiladigan suvli reagent eritmasi. Reekstrakt – ekstraktdan ajratilgan modda saqlagan suvli faza. Suyultiruvchi – ekstragentni fizik va ekstraktsion xossalarini yaxshilash maqsadida unga qo'shiladigan, nisbatan inert organik erituvchi. Yuvish – ekstrakt yoki reekstraktdagi qo'shimcha moddalarni qisman yoki butunlay yo'qotish jarayoni. Yuvish eritmasi – yuvish uchun ishlatiladigan suvli yoki organik eritma. Davriy ekstraktsiya – moddaning ayni fazadan ekstragentni alohida ulushlari bilan takroriy ekstraktsiyasi. Uzluksiz ekstraktsiya – qo'zg'almas suyuq faza bo'ylab qo'zg'aluvchan suyuq fazani uzluksiz siljib, o'tib turishi bilan boradigan ekstraktsiya. Qarshi oqimli ekstraktsiya – fazalarni o'zaro qarama-qarshi yo'nalishida bajariladigan ekstraktsiya. Ekstraktor – ekstraktsiya jarayoni bajariladigan apparat, uskuna. Xulosa Uzum yadrosi yog'i (uzum yadrosi yog'i) asosidagi biologik faol moddalarni subkritik va o'ta kritik suyuqlik CO2 ekstraktsiyasi usullari bilan ajratib olish texnologiyalari ishlab chiqilgan. Zarracha o'lchamlari 0,2-0,5 mm bo'lgan subkritik ekstraktsiya 70 bar bosimda 80 daqiqa davomida samarali amalga oshirilishi aniqlandi. 9,0% rentabellik bilan. O'ta kritik sharoitda: zarracha kattaligi 0,2-0,5 mm, bosim 250 bar, vaqt 60 min., rentabellik 12,0%. Bu subkritik va superkritik suyuqlik CO2 ekstraktsiyasi orqali uzum yadrosi yog'i asosida BAC izolyatsiyalash texnologiyasi ishlab chiqilgan. Subkritik ekstraksiya samaradorligi 0,2-0,5 mm zarrachalar ishlatilganda 9,0% rentabellik bilan 80 minut davomida 70 bar bosimida kuzatildi. 0,2-0,5 mm zarrachalarni o'ta kritik ekstraktsiya qilish uchun optimal holat quyidagicha edi: ishlatilganda 12,0% rentabellik bilan 60 minut davomida 250 bar bosim. 5.Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Fayzullaеv O. “Analitik kimyo”. Toshkеnt, «Yangi asr avlodi», 2006. 2. K.R.Rasulov “ Analitik kimyo” G’ofur G’ulom nashriyoti, Т 2004. 3. Fayzullaеv O. Turabov N., Ro’ziev E., Quvatov A., Muhamadiev N. “Analitik kimyo. Laboratoriya mashg’ulotlari”. Toshkеnt, «Yangi asr avlodi», 2006 Download 62.64 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||