Electr xa'm magnetizm lat

sistemalar dep ataymız.
To’mendegidey belgilewler kirgizemiz: 
=
yamasa 
=
, 
(194) 
2 =
yamasa 
2 =
, 
(195) 
=
yamasa 
=
. 
(196) 
Bunday jag’dayda 

---

107 
̈ + 2 ̇ +
= , 
(197) 
+ 2 ̇ +
̈
= . 
(198) 
shamasın terbeliwshi sistemanın’ menshikli jiyiligi, al 
shamasın so’niw koeffitsienti dep 
ataydı. Bul shamalardın’ fizikalıq ma’nisin keyinirek tu’sindiremiz. 
Garmonikalıq ostsillyatordın’ erkin terbelisleri. Omlıq qarsılıq bolmasa terbelmeli 
konturdag’ı erkin terbelisler 
̈ +
= 0 
(199) 
ten’lemesi menen ta’riplenedi. Tap usınday ten’leme prujinag’a ildirilgen ju’ktin’ erkin 
so’nbeytug’ın terbelisin de ta’ripleydi. Terbelisi (199)-ten’lemege bag’ınatug’ın qa’legen 
terbeliwshi sistemanı (meхanikalıq, elektr ha’m basqa da sistemalardı) garmonikalıq 
ostsillyator dep ataydı. Eger terbeliwshi sistemada qarsılıq ku’shi 
2 ̇ bolsa, onda sistemanı 
so’niwge iye gramonikalıq ostsillyator dep ataymız. 
(199)-ten’lemeni sheshiw ushın onın’ eki ta’reipn de 
̇ shamasına ko’beytemiz. Bul jag’dayda 
̇ ̈ +
̇ = 0 ten’lemesin alamız. Basqashalap jazsaq 
+
=
( ̇
+
) = 0. Solay etip (199)-ten’lemenin’ ornına
( ̇
+
) = 0 
ten’lemesine iye bolamız. Bunnan 
̇
+
shamasının’ waqıtqa baylanıslı emes ekenligin 
bilemiz. Sonın’ menen birge bul shama eki kvadrattın’ qosındısınan turadı, sonlıqtan 
qawsırmanın’ ishindegi shama on’ ma’niske iye ha’m usıg’an baylanıslı onı 
̇
+
=
tu’rinde jazıw mu’mkin. Bul an’latpada 
arqalı turaqlı shama belgilengen. Bul ten’lik 
energiyanın’ saqlanıw nızamın an’latadı. Sebebi onı mına tu’rde jazıw mu’mkin 
1
2
+
2 = .
Ekinshi retki integrallawdı a’melge asırıw ushın o’zgeriwshilerdi ajıratamız: 
= ± 
. 
Bunnan 
= ± 
+
Yamasa 
=
( 
+ ). 
(200) 

---

108 
İntegrallaw turaqlıları bolg’an 
ha’m 
shamaları baslangısh sha’rtlerden anıqlanadı. 
Baslangısh sha’rtler retinde 
= 0 waqıt momentindegi zaryadtın’ mug’darı dı yamasa = ̇ 
toqtı alıw mu’mkin. 
(200)-an’latpaday an’latpanın’ ja’rdeminde kishi awısıwlardag’ı prujinag’a i ju’ktin’, 
matematikalıq yamasa fizikalıq mayatniktin’, ses shıg’arıp turg’an kamertonnın’ ayaqlarının’ 
erkin terbelisi, qalalıq toq shınjırındag’ı toqtın’ o’zgerisi ta’riplenedi. Eger qanday da bir shama 
(200)-nızam boyınsha terbeletug’ın bolsa, onda bul shamanın’ terbelisi garmonikalıq terbelis 
dep ataladı. 
shaması garmonikalıq terbelistin’ tsikllıq jiyiligi (aylanıw jiyiligi) dep ataladı. 
= 2
(201) 
shaması terbelis da’wiri dep ataladı. Waqıt birligindegi terbelisler sanı 
= 1
(202)