Electr xa'm magnetizm lat

Kirхgoftın’ ekinshi qag’ıydası. Tarmaqta sımlardan turatıg’ın tuyıq konturdı ayırıp alamız. 
Bul konturdag’ı elektr qozg’awshı ku’shlerinin’ qosındısı usı konturdın’ ayırım 
ushastkalarındag’ı elektr qozg’awshı ku’shler menen usı ushastkalardag’ı qarsılıqlardın’ 
ko’beymesinin’ qosındısınan turadı. Bunı da’lillew ushın kontr u’sh ushastkadan turatug’ın 
shınjırdı qaraw jetkilikli (35-su’wret). Bul jag’day ushın tolıq shınjır ushın jazılg’an Om nızamın 
qollanamız 
( 
−
+ Å = ): 
−
+ Å
=
, 
−
+ Å
=
,
−
+ Å
=
.
Bul ten’liklerdi qosıw arqalı mınanı alamız: 
Å
+ Å
+ Å
=
+
+
.
Bul Kirхgoftın’ u’shinshi qa’desi bolıp tabıladı. 

---

48 
Kirхgof qag’ıydaları ha’r bir ayqın jag’dayda belgisiz bolg’an barlıq toqlardı tabıwg’a 
mu’mkinshilik beretug’ın sızıqlı ten’lemelerdin’ tolıq sistemasın jazıwg’a mu’mkinshilik beredi. 
Bul ten’lemelerge ma’nisleri belgisiz bolg’an potentsiallar ayırmaları pu’tkilley kirmeydi.
 
8-§. Elektr qozg’awshı ku’sh 
Turaqlı elektr tog’ının’ jumısı, quwatı ha’m jıllılıq ta’sirleri. Djoul-Lents nızamı. Galvanikalıq 
elementler. Toq dereginin’ paydalı jumıs koeffitsenti 
Djoul-Lents nızamı. Toq o’tip turg’an o’tkizgish qızadı (demek o’tkizgishtin’ ishki energiyası 
artadı, bul qubılıstı toqtın’ jıllılıq ta’siri dep ataymız) ha’m onnan belgili bir jıllılıq bo’linip 
shıg’adı. O’tkizgishten toq o’tkende 
waqıtı ishinde 
=
(86) 
jıllılıg’ı bo’linip shıg’adı dep esaplaw qabıl etilgen. Om nızamı tiykarında joqarıdag’ı 
an’latpag’a o’tkizgishtin’ qarsılıg’ı 
di kirgizemiz. Bunday jag’dayda 
=
(87) 
Bul nızam ta’jiriybede u’yreniw jolı menen Djoul ha’m Peterburg universitetinin’ professorı 
E.Х.Lents ta’repinen (bir birinen g’a’rezsiz bir waqıtta) ashılg’an ha’m Djoul-Lents nızamı dep 
ataladı. 
O’tkizgishten bo’linip shıqqan jıllılıqtın’ mug’darın esaplayıq. Toq ku’shi 
amperlerde, al 
o’tkizgishtin’ ushlarındag’ı potentsiallar ayırması 
voltlerde berilgen bolsın. Onda (86)-formula 
jıllılıq ushın djoullerdegi ma’nistei beredi (sebebi 1 volt · 1 amper · 1 sekund = 1 djoul). 1 djoul 
0,24 kaloriyag’a ten’. Sonlıqtan (87)-an’latpanın’ ornına 
= 0,24 
an’latpasın da jazıwımızg’a boladı. Bul an’latpada toq amperlerde, karsılıq omlarda, waqıt 
sekundlarda o’lshenetug’ın bolsa, onda jıllılıq mug’darı kaloriyada alınadı. 
(86)-formuladan toqtın’ quwatlıg’ı, yag’nıy waqıt birliginde islengen jumıs mınag’an ten’: 
=
=UI. 
Bul formulanı Sİ sistemasında kernewdin’ birligin anıqlaw ushın qollanadı. Kernewdin’ birligi 
volt 
1 = 1
 
shamasına ten’ birlik bolıp tabıladı. Demek 1 volt degenimiz elektr shınjırındag’g’ı quwatlıq 1 
Vt bolg’anda 1 A turaqlı toqtın’ payda etetug’ın kernewi bolıp tabıladı. 

---

49 
Bir tekli ku’sh maydanında 
tezliginda qozg’alıwshı elektron u’stinde ha’r sekundta =
( +
) jumısı islenedi (waqıt birligindegi islengen jumıstın’ quwatlılıq ekenligin eske 
tu’siremiz, bul formulada 
arqalı elektronlardın’ ta’rtipsiz qozgalısının’, al 
arqalı elektr 
tog’ın payda etiwdegi dreyflik tezlikleri, al arqalı 
elektrong’an ta’sir etiwshi ku’sh 
belgilengen,). Barlıq elektronlar boyınsha qosındı alg’anda 
ag’zaları nolge aylanadı. 
Sonlıqtan elektronlardın’ tek dreyflik qozgalısında islengen jumıs g’ana saqlanıp qaladı. 
Metaldın’ ko’lem birligindegi elektronlar u’stinen islengen bul jumıs 
= / shamasına 
ten’. Metallarda bul jumıs ishki (jıllılıq) energiyasının’ o’siwi ushın islenedi. Sebebi elektr 
tog’ının’ o’tiwi metaldın’ ishki kurılısının’ o’zgerisine alıp kelmeydi. Solay etip metaldın’ 
(o’tkizgishtin’) kolem birligindegi jıllılıqtın’ quwatı mına an’latpa menen beriledi: 
=
1
( ) =
(88) 
yamasa 
=
1
(89) 
formulası menen beriledi. (88)-an’latpa Djoul-Lents nızamının’ lokallıq (differentsial) 
formadag’ı jazılıwı bolıp tabıladı. Bul nızam boyınsha ko’lem birligindegi jıllılıqtın’ quwatı