Electr xa'm magnetizm lat

qaray bag’ıtlang’an boladı. Bul kag’ıyda (qa’de) en’ da’slep Lents (1804-1865) ta’repinen 
ashıldı ha’m Lents qa’desi dep ataladı. Al Le Shatal (1850-1936) ha’m Braun (1850-1918) Lents 
kag’ıydasın ulıwmalastırdı ha’m onı barlıq fiizikalıq qubılıslar ushın tarqattı. 
Elektromagnitlik induktsiya qubılısın Maksvell boyınsha tu’sindiriw. Maksvell boyınsha 
qa’legen o’zgeriwshi magnit maydanı a’tirapındag’ı ken’islikte elektr maydanın payda etedi. 
Bul o’tkizgishtegi induktsiyalıq toqtın’ payda bolıw sebebin tu’sindiredi. Elektromagnitlik 
induktsiyanın’ to’mendegidey teren’ formulirovkası Maksvelge tiyisli: 
Magnit maydanının’ waqıt boyınsha qa’legen o’zgerisi a’tirapındag’ı ken’islikte elektr maydanın 
payda etedi. Bul elektr maydanının’ kernewligi 
nin’ qa’legen qozg’almaytug’ın tuyıq
konturı boyınsha tsirkulyatsiyası 
∮ ( )
= −
. 
(159) 
an’latpası menen beriledi. Bul an’latpada 
arkalı tuyıq konturı arqalı o’tetug’ın magnit 
maydanı belgilengen. 
Elektromagnitlik induktsiyanı Faradey boyınsha ha’m Maksvell boyınsha tu’siniwler arasında 
u’lken ayırmalar bar. Faradey boyınsha elektromagnitlik induktsiyada elektr tog’ı qozdırıladı. 
Bunday toqtı baqlaw ushın tuyıq o’tkizgish kerek. Al Maksvell boyınsha elektromagnitlik 
induktsiyada elektr maydanı payda boladı. Sonlıqtan ken’islikte hesh qanday o’tkizgish bolmasa 
da elektromagnitlik induktsiya qubılısı orın aladı. Sonın’ menen birge tuyıq o’tkizgishtegi 
induktsiyalıq toqtın’ baqlanıwı magnit maydanı o’zgergendegi elektr maydanının’ payda 
bolıwının’ da’lillerinin’ biri g’ana bolıp tabıladı. Bul aytılg’an so’zler elektromagnitlik 
induktsiya qubılısın Maksveldin’ Faradeyge salıstırg’anda a’dewir teren’ tu’singenliginen derek 
beredi. 
Elektromagnitlik induktsiyada payda bolg’an elektr maydanının’ elektr zaryadları payda etken 
elektr maydanlarınan u’lken parqının’ bar ekenligin atap o’temiz. Elektromagnitlik induktsiyada 
tuyıq elektr maydanı payda boladı. Bunday maydannın’ ku’sh sızıqları hesh jerde baslanbaydı 
ha’m hesh jerde tamam bolmaydı (maydan ku’sh sızıqları tuyıq degen so’z). Al elektr zaryadları 
payda etken elektr maydanının’ on’ zaryadta baslanatug’ınlıg’ın ha’m teris zaryadta tamam 
bolatug’ınlıg’ın eske tu’siremiz. 
Elektromagnitlik induktsiyanı differentsial formada bılay jazadı:
= −
. 
(160) 
Bul ten’leme elektromagnit maydanı teoriyasının’ tiykarg’ı an’latpalarının’ biri bolıp, Maksvell 
ten’lemeleri sistemasına kiredi. 

---

99