Elektr energetika tizimlarining holatlarini boshqarish va optimallash

А0	А1	А2	Pmin	Pmax
P [MVt]
1	1	4,7	0,304	0,00067	85	190	400
	2	4,83	0,296	0,00079	90	200
	3	6,34	0,300	0,00022	100	280
2	1	4,67	0,292	0,00065	100	200	500
	2	4,86	0,303	0,00072	95	200
	3	6,48	0,293	0,00030	90	290
3	1	6,08	0,288	0,00028	105	280	450
	2	6,29	0,295	0,00023	90	300
	3	4,69	0,308	0,00067	100	200
4	1	3,68	0,263	0,00082	80	160	480
	2	3,54	0,271	0,00081	75	150
	3	4,69	0,308	0,00067	90	190
5	1	4,29	0,285	0,00073	100	200	280
	2	4,83	0,296	0,00079	90	180
	3	6,54	0,301	0,00021	100	300
6	1	3,78	0,288	0,00087	90	150	300
	2	3,69	0,278	0,00077	100	160
	3	4,83	0,296	0,00079	90	190
7	1	3,68	0,283	0,00082	80	160	350
	2	6,54	0,301	0,00021	100	290
	3	6,29	0,295	0,00023	105	300
8	1	3,72	0,268	0,00087	85	160	380
	2	3,59	0,253	0,00080	90	160
	3	6,42	0,310	0,00019	100	290
9	1	6,54	0,301	0,00021	100	280	350
	2	6,29	0,295	0,00023	105	300
	3	4,69	0,308	0,00067	80	190
10	1	3,72	0,288	0,00087	85	160	400
	2	3,68	0,273	0,00082	80	150
	3	4,83	0,296	0,00079	90	200

1. Hisob – kitob natijalaridan foydalanish va IES agregati orasidagi aktiv yuklamani optimal boʼlinishini qurish vazifasi, YSNOʻ stantsiyani bitta bloki oʼchirilgandagi hamma mumkin boʼlgan kombinatsiyalar tarkibidagi ishlayotgan agregatlar (1+2; 1+3; 2+3).

2. Har bir mumkin boʼlgan oraliq sutka uchun 2 - jadval toʻldirish shart:

9.2- jadval. Stansiya ishlovchi agregatlarning kombinatsiyasi.

	1+2+3 tarkibi	1+2 tarkibi	1+3 tarkibi	2+3 tarkibi
Pс, [MVt]
P1, [MVt]
P2, [MVt]
P3, [MVt]
B1, [T.sh.yo/s]
B2, [T.sh.yo/s]
B3, [T.sh.yo/s]
Bс, [T.sh.yo/s]
BΣ инт, [T.sh.yo/s]

1. 
   Aloxida xar bir agregat uchun uning turib qolishdagi vaqtga bog’liq ravishda bloklar ishga tushuruvchi yoqilg’i sarfi – B_ish.tush xarajatlarini aniqlash.
   
2. 
   IES ishga tushirish harajatlarni hisobga olib sutkalik har xil ishlovchi qurilmalar kombinatsiya tarkibiga sutkali yoqilgʼi umumiy harajatlarini hisoblab chiqish:
   

B_Σk =Σ B_Ck · t_инт + B_{иш.туш k};
Sinov savollari
1. IES agregatlari nima sababdan oʻchiriladi?
2. IES agregatlari oʻchirilganda qanday iqtisodiy samaralar koʻriladi.
3. Yoqilg’i sarfi qanday xisoblanadi?
4. IES ning bir agregati oʻchirilsa qolgan agregatlarda YSNOʻ xarakteristikasi qanday oʻzgaradi ?


10- LABORATORIYA ISHI
ELEKTR TARMOQLARNING HOLATLARINI TRANSFORMATORNING TRANSFORMATSIYALASH KOEFFITSIENTLARI BOʻYICHA OPTIMALLASH


Ishdan maqsad: Transformatorning transformatsiya koeffitsientini optimal qiymatini topish orqali tarmoqdagi isrofni kamaytirish.
Qisqacha nazariy ma’lumot
Optimallash algoritmi va tugunlar kuchlanishi kabi boshqariladigan konturli transformatorlarni transformatsiyalashni optimal koeffisentlar formulasini olish uchun bir necha o‘zgaruvchilarning murakkab funksiyasi singari F ning maqsadli funksiyasini differensiallaymiz va quyidagilarni olamiz:
, (10.1)
Bu yerda va – konturli transformatorni transformasiyasini kompleks koeffisentini tegishlicha bo‘ylama va ko‘ndalang tashkil etuvchisi; p-q– elektr tarmog‘ining bir shaxobchasi, bu yerda transformatorlar mavjud (10.1-расм).



10.1-rasm. Rostlanuvchan transformator shoxobchasining almashtirish sxemasi

(10.1) ga , , , , ning analitik qiymatlarini qo‘ygan holda transformatsiya koeffisentlari bo‘yicha F maqsad funksiyasining hosilalarini hisoblash formulalarini keltirib chiqarish mumkin. Quyidagi ushbu formula so‘zsiz optimizasiyalash holatlari uchun chiqariladi, qaysiki bunda maqsadli funksiya tarmoqdagi aktiv quvvatni jami yo‘qotilishi ko‘rinishida aks etadi (jarima tashkil etuvchilar mavjud emas).

Aktiv quvvatlarni yo‘qotilishi tugunlarning aktiv quvvatlarni algebraik summasi sifatida aniqlanadi:
, (10.2)
Negaki da va hossalar nolga teng ekan, bunday holda faqat p va q tugunlarinig quvvatlarini hisobga olish yetarlidir. Kirxgofning birinchi qonuniga binoan S_p va S_q ning quvvatlarini ushbu tugunlardan tarqaluvchi shoxobchalar bo‘yicha aktiv quvvatlar oqiminig algebraik summasi sifatida ko‘rsatishimiz mumkin:

; (10.3)

; (10.4)
Bu yerda .
(10.1) formuladagi , hosilalarni chiziqli algebraik tenglamalar sistemasi (ChATS) ni yechish asosida topamiz.
, (10.5)
Qolgan hosilalarni (10.2) va (10.3) tenglamalarni differensiallash asosida aniqlaymiz. Bunda to‘la hosilalarnining qiymatlarini aniqlashni osonlashtirish uchun ularning taxminiy sanaluvchi xususiy xosilalari bilan almashtiramiz.
Yuqoridagilar asosida quyidagini olamiz:
, (10.6)
Bu yerda
;
;
(10.7)
;
Elektr tarmoqlarining holatlarini transformatorlarning transformasiyalash koeffisientlari bo‘yicha optimallash algoritmlarining samaradorligini sxemasi 10.2- rasmda keltirilgan elektr tarmog‘ining holatini u yerdagi rostlanuvchan transformatorlarning transformasiyalash koeffisientlari bo‘yicha optimallash misolida tadqiq qilamiz.
1-2 shoxobcha transformatorli shoxobcha hisoblanib, unda nominal transformasiya koeffisientlari 11/230. Ushbu shoxobchaning sxemada keltirilgan qarshiliklari uning yuqori kuchlanish tomoniga keltirilgan qiymatlari hisoblanadi. Transformasiya koeffisientining haqiqiy va mavhum qismlari bo‘yicha chegaraviy shartlar quyidaga:

1 ,5≤ ≤2,5 , -0,5≤ ≤+0,5

10.2- rasm.
Tadqiqot natijalarini taqqoslash uchun avvalo tarmoqning dastlabki barqaror holatini hisoblaymiz. Hisoblashni maxsus EHM dasturi bo‘yicha Nyuton-Rafson usulida amalga oshiramiz.
Ishga tоpshiriq.
1. Qisqacha nazariy ma’lumоtlarni oʻzlashtiring va nazоrat savоllariga javоblar tоping.
2. Bеlgilangan variant raqami boʻyicha ishni amalga оshirish uchun dastlabki ma’lumоtlarni «Dastlabki ma’lumоtlarni tayyorlash» punktiga muvоfiq tayyorlang.
3. Hisoblashlarni EHMda bajaring va olingan natijalarni «ishni bajarish tartibi» punktiga muvоfiq tayyorlang
4. Laboratoriya ishi boʻyicha hisоbоt tayyorlang va хulоsalar qiling.

Ishni bajarish uchun dastlabki tayyorgarlik.

Hisobotga quyidagilar keltirilishi lozim.
1. EHM dasturida tayyorlangan faylni oching.
2. Yuklamalani kiriting.
3. Liniya va transformator qarshiliklarini kiriting.
4. EHM dasturida tayyorlangan fayldan transformatorning transformatsiya koeffisientini aniqlang
5. Aniqlangan transformatsiya koeffitsientini dasturga kiriting va isrofni yozib oling.
6. Olingan tarmoqdagi isrofni dastlabkibarqarorlashgan xolatdagi isrof bilan solishtiring.
10.1-jadval. Tugunlardagi yuklamalar

№	1-tugun yuklamasi [MVA]	3-tugun yuklamasi [MVA]
1	80+ j40	58+ j33
2	70+ j35	60+ j35
3	85+ j45	59+ j36
4	88+ j47	62+ j33
5	90+ j51	64+ j34
6	94+ j47	65+ j35
7	96+ j52	68+ j39
8	98+ j56	71+ j41
9	101+ j61	57+ j31
10	105+ j57	56+ j30
11	104+ j54	55+ j29
12	106+ j67	53+ j31
13	84+ j42	59+ j29
14	99+ j48	58+ j32
15	107+ j58	70+ j42

Sinov savollari

1. Transformatsiya koeffisienti qanday aniqlanadi?
2. Nima uchun transformatsiya koeffisientini optimal qiymatini aniqlashimiz kerak.
3. Tarmoqdagi isroflarni kamaytirishning qanday usullarini bilasiz?
4. Kuchlanishni rostlash usullarini aytib bering.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Gayibov T.Sh.,Sa’dullaev A.B. Elektr energetika tizimlarining holatlarini boshqarish va optimallash. – T.: “Navro’z” nashriyoti, 2020. 183 b.
2. Насиров Т.Х., Гайибов Т.Ш. Теоретические основы оптимизации режимов энергосистем. Учебное пособие. – Т.: «Fan va texnologiya», 2014.
3. Насиров Т.Х., Сытдыков Р.А. Многокритериальные модели оптимизации энергосистем. Учебное пособие. – Т.: «Fan va texnologiya», 2014.
4. Автоматизация диспетчерского управления в электроэнергетике/ Под общей ред. Ю.Н. Руденко и В.А Семенова. – М.: Издательство МЭИ, 2000.
5. Сытдыков Р.А., Мирзаев А.Т., Радионова О.В. АСУ и оптимизация режимов электрических станций и систем. Методическое руководство к выполнению лабораторных работ. – Т.: ТашГТУ, 2014.
6. Sitdiqov R.A., Mirzayev A.T., Radionova O.V., Pulatov B.M. «Elеktr stansiya va tizimlarining ABT va holatlarini optimallash» tajriba ishlarini bajarish uchun uslubiy qo’llanma – T.: TDTU, 2014.
6. Kenneth R. Baker. Optimization Modeling with Spreadsheets. – New Jersey, USA. John Wiley & Sons, 2011.
7. J. Duncan Glover, Mulucutla s. Sarma, Thomas J. Overbye. Power System Analysis and Design/Fifth edetion.- Australia, Brazil, Japan, ..., United Kingdom, USA. CANGAGE Learning. 2010.
8. Murty, P.S.R, Optimization and Control in Power Systems. BS Publications, Hyderabad, 2008.
9. Веников В.А., Журавлев В.Г., Филиппова Т.А. Оптимизация режимов электростанций и энергосистем. Учебник для ВУЗов. – М.: Энерго-атомиздат, 1990.
10. Аракелян Э.К., Пикина Г.А. Оптимизация и оптимальное управление. Учебное пособие для ВУЗов. – М.: Издательство МЭИ, 2003.
Mundarija

Kirish	3
Oʻzbеkiston enеrgеtika tizimi dispеtchеrlik boshqaruvining avtomatlashtirilgan tizimi (dbat) ishini oʻrganish	4
Oʻzbekiston energetika tizimi DBAT operativ axborot kompleksining (OAK) ishi bilan tanishish	15
Umumiy aktiv yuklamani IES bloklari va IESlar oʻrtasida optimal taqsimlash mezonini oʻrganish.	23
IES Agrеgatlari oʻrtasida aktiv yuklamani taqsimlashni оptimallash	28
Enеrgеtik tizimning yuklamasini elеktr stansiyalari oʻrtasida tarmоqdagi isrоflarni hisоbga оlgan hоlda оptimal taqsimlash	34
Issiqlik va Gidrоelеktr stansiyalari oʻrtasida aktiv yuklamani оptimal taqsimlash	38
Elektr tarmoqlarining xolatlarini reaktiv quvvat boʻyicha optimallash	43
Elektr tarmoqlarining xolatlarini aktiv va reaktiv quvvat boʻyicha optimallash	47
Issiqlik elektr stansiyalarida ishlovchi agregatlarning optimal tarkibini aniqlash	51
Elektr tarmoqlarning holatlarini transformatorning transformatsiyalash koeffitsientlari boʻyicha optimallash	55
Foydalanilgan adabiyotlar	60