Elektr toki va uning xarakteristikasi

“Talqin va tadqiqotlar” ilmiy-uslubiy jurnali
 

 
 
 
 
 
№13
 
153 
linyalarida energiya sezilarli miqdorda isrof boʻladi, chunki tok uzatish oʻtkazgichlar 
orqali oʻtganda ularni qizdiradi. Joul-Lens qonuniga muofiq, oʻtkazgich simlarini 
qizdirish uchun sarf boʻladigan energiya miqdori Q=I
2
RT formula bilan aniqlanadi, 
bu yerda R oʻtkazgich qarshiligi. Elektr energiyasini uzatish foydaliroq boʻlish uchun 
oʻtkazgichlarni qizdirishga ketadigan issiqlik energiyasi mumkin qadar kamtirilishi 
kerak. Joul-Lens qonuni bu masalani hal qilishning ikki yoʻlini koʻrsatib beradi: 
1) 
Energiya: oʻtkazgich simlarining qarshiligini kamaytirish kerak. Buning 
uchun yoʻgʻon simlar ishlatish kerak lekin turmushda buni amalga oshirib boʻlmaydi 
chunki oʻrkazgichning qarshiligini necha martta kamaytirilsa, uning massasi shuncha 
martta ortib ketishi mumkin. Qimmat turadigan rangli metallarni bunchalik koʻp 
sarflashga yoʻl qoʻyib boʻlmaydi bundan tashqari ogʻir simlarni baland minoralarga 
oʻrnatish bilan bogʻliq boʻlgan va boshqa qiyinchiliklar ham tugʻiladi. 
2) 
Uzatish: oʻtkazgichlardagi tok kuchini kamaytirish lozim. Ammo tok 
quvvatini saqlash uchun tok kuchini faqat kuchlanishni oshirish yoʻli bilangina 
kamaytirish mumkin. Elektr energiyasini uzatish oʻtkazgichlar orasidagi kuchlanish 
yuqori boʻlsagina u shuncha yuqori boʻladi. Chunki, P=IU quvvat formulasidan 
koʻrinishicha, tok kuchi shuncha kamayadi va oʻtkazgichlardagi isrof tok kuchi 
kattaligining kvadratiga praporsional ravishda kamayadi. 
Hozirgi zamon sharoitida elektr energiyasini olisga uzatishni transformatorsiz 
amalga oshirish mumkin emas chunki, transformatorlar yordamida oʻzaguruvchan 
tokning uzatiladigan quvvatini oʻzgartirmagan holda uning kuchlanishi oʻzgartirib 
berishi mumkin. Quyidagi sxema orqali elektr energiyasini olisga uzatishni 
quyidagicha tasavvur qilish mumkin. 
3-rasm. Elektr energiyasini uzatish sxemasi. 
Elektr stansiyasiga yuksaltiruvchi transformator oʻrnatiladi. Yuqori kuchlanishli 
tok energiyasi istemolchiga toʻgʻridan toʻgʻri uzatiladi. Istemolchi oldiga 
pasaytiruvchi transformatorlar oʻrnatish bilan istemolchi elektr energiyadan hayot 
uchun havfsiz va izolyatsiyaning maxsus usullarini talab etmaydigan normal 
kuchlanishidan foydalanadi. 

---