Elektron tijoratnining maqsadi va vazifasi

Elektrontijoratningafzalliklari

Tashkilotlar uchun	Iste’molchilar uchun	Jamiyat uchun
Global ko‘lam; Xarajatlarni kamaytirish; Ta’minot zanjirining uzviyligini ta’minlash; Tinimsiz ishlash	Har yerda mavjudlilik; Maxfiylik; Tovar va xizmatlarning katta tanlovi; Personallashuv;	- Taklif qilinayotgan xizmatlar ko‘lamining kengligi (masalan, ta’lim, sog‘liqni saqlash, kommunal xizmatlar);

(24/7/365); Personallashuv; Bozorga tovarning tezda chiqishi; Elektron mahsulotlarni tarqatishdagi kamxarjlilik.	Nisbatan arzon narxdagi mahsulotlar; Yetkazib berishdagi tezkorlik; Elektron ijtimoiylashuv.	Turmush darajasining yaxshilanishi; Milliy xavfsizlikning yanada yaxshi ta’minlanishi; Tovar va xizmatlarning onlayn oldi-sotdisi ko‘chalardagi tirbandlik hamda atrof-muhitning zararlanishidan
Elektron tijoratning kamchiliklari
Tashkilotlar uchun	Iste’molchilar uchun	Jamiyat uchun
- Korxonalar Internet orqali faoliyat yuritganda uni qonuniylashtirishdagi qiyinchiliklar.	Internet orqali sotilayotgan mahsulot va xizmatlarga bo‘lgan ishonchning kamligi; Mahsulotni “qo‘l bilan ushlab ko‘rish” imkoniyatining mavjud emasligi; Sotib olingan mahsulotni aytilgan manzilga yetib kelishini kutish;	Firibgarlikning kuchayib ketishi.

Shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, O’zbekistonda elektron tijoratni rivojlantirish bilan bir qatorda bu sohaning takomillashishiga to’sqinlik qilayotgan bir qancha muammolar ham mavjud. Bu muammolarning tezkor va aniq yechilishi bugungi kunning muhim talablaridan biri hisoblanadi. Chunki aynan quyidagi yechimini kutayotgan masalalar jahon tajribasida keng tarqalgan bo’lib, ularning

to’gri hal qilinmasligi oqibatida bu sohada jiddiy inqirozlar vujudga kelishi mumkin.

Birinchidan, zarur infrastrukturaning hali ham yetarli darajada takomillashgmagani. Quyida bir nechta misollar keltiramiz: internetning global tarmog’i bilan to’gridan-to’g’ri bog’langan provayderlar soni cheklangan miqdorda va buning natijasida internet mijozlarga provayder o’rtasida biridan ikkinchisiga tashish orqali yetkazilmoqda, ma’lumki bunday holat xizmat ko’rsatishning sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. viloyatlarda ko’rsatilayotgan internet xizmatining sifat ko’rsatkichlari poytaxtdagi holat bilan solishtirganda sezilarli darajada yomon. Ajratilgan ulanish (ADCL modem) uchun yetarli shart-sharoitning yaratilmaganligi natijasida mijozlar to’gridan to’g’ri qo’ng’iroq qilish orqali (Dial- up) ulanishdan foydalanishadi. Bu o’z navbatida xizmat sifatining yetarli darajada bo’lmasligiga olib keladi.
Ikkinchidan, internet foydalanuvchilarining miqdori shunday darajadaki, bu holat elektron tijorat bilan shug’ullanish uchun zarur bo’lgan yirik bozor yaratish imkonini bermaydi (O’zbekiston bo’yicha internet foydalanuvchilarining soni 2,5 mln. dan ortiq ⁴). To’gri oxirgi yillarda bu sohada bir qancha ijobiy natijalarga erishilmoqda, lekin bu faqatgina ma’lum bir hududlarda (asosan poytaxt va ba’zi bir viloyat markazlar) o’smoqda. Ko’pchilik viloyatlarda bunday holat haligacha muammoligicha qolmoqda. Ma’lumki, yetarlicha hajmdagi bozorga ega bo’lmasdan turib elektron tijorat faoliyatini yuritish ixtiyoriy tadbirkor uchun zarardir.
Uchinchidan, jismoniy shaxslarning bank hisob raqamlaridan on-line to’lovni amalga oshirishni ta’minlaydigan ishonchli tizimning rivojlanmaganligi. Banklarimiz tomonidan chiqarilayotgan plastik kartochkalardan faqatgina maxsus terminallardan foydalanib to’lovni amalga oshirishimiz mumkin, xalqaro tajribada esa plastik kartochkalar yordamida, to’lovni qabul qilish uchun o’rnatilgan maxsus modullar orqali, to’g’ridan to’g’ri on-line do’konlarda to’lovni amalga oshirish mumkin.
Asosiy muammo shundaki, O’zbekistonda jismoniy shaxslar uchun on-line
banking xizmati keng tarqalmadi. On-line banking bank mijozlari uchun internet tarmog’ida yoki mobil aloqa yordamida o’z hisoblarini boshqarish va to’lovlarni amalga oshirish imkonini beradi. Bir necha banklar tomonidan taklif etilayotgan SMS-banking bir tomonlama bo’lib, faqatgina hisob va operatsiyalar tarixi haqida ma’lumot olish uchun mo’ljallangan. Bu holat elektron tijoratning rivojlanishiga eng katta to’siq bo’layotgan muammolardan biridir.
To’rtinchidan, mavjud internet-do’konlar faoliyatida yetarli professionallik darajasi yetishmaydi. Aloqa va axborotlashtirish agentligi chop etgan ma’lumotlarga ko’ra 01.01.2008 yil holatiga bo’yicha O’zbekistonda 24 internet- do’kon faoliyat yuritadi. Kompyuter va elektron-mayishiy texnika mahsulotlarini sotishga bo’yicha-8, sovg’a va gullar bo’yicha-4, raqamli tovarlar bo’yicha, iste’mol va ma’ishiy tovarlar bo’yicha-3, kitob, musiqa va kompakt diskda filmlar sotishga mo’ljallangan-3 do’kon mavjud. Bu Web-saytlarning 4-ishlov berilish jarayonida, 4-to’lovni xalqaro to’lov tizimidagi plastik kartochkalardan foydalanib amalga oshirish imkonini yaratadi, 12-WM Transfer to’lov tizimidan foydalanadi. Qolgan do’kon naqdsiz to’lovni amalga oshirishni imkonini, yozma shartnoma imzolanganidan so’ng, yaratadi.
Elektron tijorat iste’molchilarga quyidagicha foyda keltiradi:
-Iste’molchiga qulay bo‘lgan ixtiyoriy vaqtda, tanaffuslarsiz va dam olish kunlarisiz 24 soat xizmat ko‘rsatish;
-Tovar, ta’minotchilar, narxlar, sifat v.b. parametrlar tanlovini kengaytirish;
-To‘liq va o‘z vaqtida axborot olish imkoniyati;
-Takliflarni taqsimlash va boshqa iste’molchilar bilan axborot almashinish imkoniyati.
Elektron tijorat jamiyat uchun ham ma’lum bir foyda keltiradi:
-Uyda ishlash imkoniyati. Uydan turib xarid qilish transport oqimi va u bilan bog‘liq muammolarni kamaytirishi mumkin.
-Nisbatan arzon narxlarda mahsulot sotib olish imkoniyati fuqarolar hayoti sifatini oshiradi.
-Qishloq yerlarida yashovchilar yirik shaharlarda yashovchilar bilan birdek tovar, xizmat va axborotdan erkin foydalanish imkoniyatiga ega.
Elektron tijorat tizimida mavjud imkoniyatlar turlicha bo‘lishiga qaramay, ular bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq. Raqobatning oshishi va xizmat sifatining ortishi, xizmatning ommaviy ravishdan yakka tartibda olib borilishiga o‘tishi, qisqa vaqt va masofalarda xaridorga yetkazib berish sarf harajatlarni kamaytiradi, bu o‘z navbatida, mahsulot tannarxining pasayishiga olib keladi.
Elektron tijoratda real mahsulot bilan elektron mahsulot ma’lumoti materiali o‘rtasida farq bor. Elektron material savdosida (dasturiy ta’minot, tijorat ma’lumotlari, axborot xizmati, video, ovozli mahsulotlar, grafiklar, o‘yinlar, multimedia ilovalari va boshqalar) to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘liq tijorat kelishuvi bosqichi amalga oshirilishi mumkin.
Ushbu holatda mahsulot va xizmat o‘rtasidagi farqni aniqlash muammo. Agar kompakt diskka musiqa yozib, pochta orqali yuborilsa,u tovar-mahsulot ko‘rinishiga ega bo‘ladi va mahsulotni sotish hisoblanadi. Agar musiqani raqam ko‘rinishida xaridorga uzatilsa bu mahsulot bo‘ladimi yoki xizmat, degan savol yuzaga keladi. Shuning uchun ham elektron mahsulot almashinuvida elektron mahsulot deb yuritish, yangi elektron bozorni tashkil etadi, jumladan, nashriyotlardagi elektron kitob bunga misol bo‘ladi. Bunday elektron tijoratning ko‘rinishi raqobatni yuzaga keltirib, yangi ish joylarini tashkil etilishiga olib keladi.

Nazorat savollari.

1. 
   Elektron tijorat tushunchasi.
   
2. 
   “Elektron tijorat” fanining ob’ekti, predmeti, maqsadi va vazifasi.
   
3. 
   Elektron biznes rivojlanish bosqichlari.
   
4. 
   Elektron biznesning an’anaviy savdodan farqi.
   
5. 
   “Elektron tijorat” ning ob’ekti, sub’ekti.
   
6. 
   Elektron tijoratda web texnologiyalarining o’rni.
   
7. 
   Ijtimoy tarmoqlardagi web 2.0 va web 3.0 texnologiyalari.
   
8. 
   Elektron biznesda AKT ni qo’llash
   
9. 
   Axborotni saqlash va qayta ishlashning elektron usulini ta’minlash.
   
10. 
    Elektron biznesning korxona, iste’molchi va jamiyat uchun foydasi.