Elektronika va asbobsozlik yo’nalishi 421-21 e va a guruh talabasi

6-tajriba: Tranzistorlarning umumiy kollektor sxemasini
o’rganish. 
 
I sh n i n g m a k s a d i–tranzistor (yarim utkazgichgi triod) bilan tanishish, uning asosiy 
xususiyatlarini tekshirish va asosiy xarakteristikalarini olish, xamda uni taxlil kilish. 
NAZARIY MA’LUMOTLAR 
 
Bipolyar tranzistor yarim utkazgich monokristallida ikkita p-n utish soxasini xosil kilish 
asosida yasaladi. Uni utkazuvchanligi almashib keladigan 3 ta soxaga ajratish mumkin. Agar 
monokristallning elektron utkazuvchanlik xajmi ikki yonidan kavak utkazuvchanlik xajmi bilan 
chegaralangan bulsa, xosil bulgan yassi tranzistor p-n-p turdagi tranzistor deyiladi (3a-rasm). 
Aksincha, kovak utkazuvchanlik kismi ikkita elektron utkazuvchanlik soxa orasida bulsa, n-p-n 
turdagi tranzistor xosil buladi (3b-rasm). Kontakt soxasi kichik bulsa nuktaviy tranzistorlar xosil 
buladi. 

---

3a-rasm 3b-rasm 
Tugri utish asosida ishlovchi chap tomondagi p-n utish emitterutishi deb, p- katlam esa, 
emitter deb ataladi. Teskari ulanadigan ung tomondagi p-n utish kollektor utishi deb, p-katlami 
esa - kollektor deb ataladi. 
Urtadagi n-katlam esa baza yoki asos deb ataladi. Bu katlamlardan metall kontakt orkali 
chikarilgan tutashtirish uchlari -elektrodlar mos nomlar- emitter, kollektor va baza deb yuritiladi. 
N-p-n turdagi tranzistorlarning ishlash prinsipi p-n-p turdagi tranzistorlarnikidan fark 
kilmaydi. Bunda fakat manbalarning ulanish kutbini teskarisiga uzgartiriladi. Asosiy tok 
tashuvchilar kavaklar emas, balki elektronlar buladi. 
Tranzistorning boshkarilish xususiyati shundaki uncha katta bulmagan U
e
kutlanish ta’sirida 
xosil bulgan emitter toki I
e
uziga deyarli teng bulgan kollektor toki I
k
ni xosil kiladi. Bu tok esa 
teskari ulangan va U
e
kuchlanishdan ancha katta bulgan U
k
kollektor kuchlanishini uzgartiradi. 
Bipolyar tranzistorning ishlashi emitterdan baza orkali kollektorga zaryad tashuvchilar 
okimining utkazilishidan iborat. Ikkinchi tomon, tranzistorning strukturasini ikki p-n utishga: 
emitter-baza va kollektor-bazaga ajratsak, birinchi utishga elektr bilan ta’sir etib, ikkinchi 
utishning karshiligini uzgartirishimiz mumkin. SHunga asosan asbobning nomi xam ikkita 
inglizcha suz (transfer - uzgartirmok, resistor - karshilik) dan kelib chikadi. 
Bipolyar tranzistorlarning uch xil ulanish sxemasi mavjud. 
