Elektronika va asbobsozlik yo’nalishi 421-21 e va a guruh talabasi

 
Moddalarning erish va kotish xaroratlari xolatlarini o’rganish. 
 
Ishning maqsadi: kristall va amorf materiallarning qotish haroratini harorat-vaqt egri 
chizig‘ini chizish yordamida aniqlash va o‘rganish. 
Kerakli asboblar: Kristall va amorf materiallarning qotish egri chizig‘ini aniqlash 
imkonini beradigan qurilma; polikristall, monokristall, qalay, kanifol, termopara,sekundamer. 
Nazariy ma’lumotlar 
Malumki, qattiq jismlar kristall va amorf materiallarga bo‘linadi. Kristall materiallarning 
o‘ziga xos xususiyatlaridan biri fazoda struktura birligi (atomlar, ionlar, molekulalar)ni tartibli 
joylashganligidir. Bu panjarani 3ta ko‘chish vektorlar a,b,s, va α, β, γ burchaklar asosida 
qurilgan elementlar panjara (yacheykalar)ni fazoda davriy takrorlanishi yordamida tariflash 
mumkin. Shuning uchun kristall materiallar struktura birligi, joylashish tartibida yaqin va uzoq 
tartibga ega bo‘ladi. 
Kristall materiallarning boshqa xususiyati ularda qotish harorati (erish)ni keskin namoyon 
bo‘lishidir. Normal sharoitda hamma qattiq metallar, shuningdek ko‘pgina tabiiy minerallar 
kristall materiallar toifasiga tegishli.Amorf materiallar struktura birligining joylashish tartibida 
faqat yaqin tartibga ega, shu sabab ularda keskin ifodalashgan qotish (erish) nuqtasi yo‘q. 
Haroratni oshirganda amorf materiallar struktura birligining joylashish tartibi xarakterini 
saqlaydi va asta-sekin ularning atomlarini, ionlarini, molekulalarni tebranishi ortishi tufayli 
suyuq holatga o‘tib boradi. Amorf materiallarga ko‘p sonli yuqori-molekulyar organik moddalar 
(plastik massalar, saqichlar, kanifol, shisha…) tegishli. Amorf moddalar, gaz va suyuqliklarga 
o‘xshash atrukturalarning tartibsiz joylashishi tufayli – ezaotropdir. 
Harorat

vaqt egri chizig‘i usuli. 
Bu usul harorat – vaqt egri chizig‘idan moddani suyuq holatidan qattiq holatga o‘tish 
haroratni aniqlashga imkon beradi. Harorat – vaqt egri chizig‘ini chizish uchun ko‘p miqdorda 
kristall va amorf materiallar olinadi. Har biri alohida probirkalarga joylashtiriladi va elektr 
pechkasida eritiladi. Pechka harorati o‘rganilayotgan moddaning erish nuqtasidan ozroq yuqori 
bo‘lishi kerak. Erib bo‘lgach, pechka o‘chirilib, materialni sovish haroratini vaqt bo‘yicha 
kuzatib borish kerak. 

---

1 

chizmada kristall va amorf materiallarning sovish egri chizig‘i keltirilgan. 
a) 
Kristall materialning qotishi;
b) 
Kristall materialning ozgina qotishi 
c) 
Amorf materialning qotishi 
1

rasmda ko‘rinib turibtiki, kristall materialning qotishi 
T
kr
-doimiy
harorat sohasida 
sodir bo‘ladi, amorf material qotishmasi soviyotganda (eriyotganda) kristallashish jarayonida 
yashirin issiqlik ajralish sodir bo‘ladi. Amorf materiallar qotayotganda esa yashrin issiqlik ajralib 
chiqmaydi va sovish egri chizig‘i 1c-rasmda tasvirlangandek ko‘rinishga ega bo‘ladi. 
Kristallarning o‘stirish usuliga nisbatan sovish egri chizig‘i (1a) yoki (1b)

rasmdagi 
ko‘rinishgagidek ega bo‘ladi. 
Qurilma 
Harorat–vaqt egri chizig‘ini olish uchun quyidagi qismlardan tashkil topgan qurilma: 
tigel bilan pechka, millivoltmetr bilan termopara, LATP

9 ishlatiladi. 
Pechkaga ulangan kuchlanish LATP

9 bilan boshqariladi va qurilmaning oldi qismida 
joylashgan voltmetr bilan nazorat qilinadi. Pechka harorati millivoltmetr ko‘rsatkichini 100ga
ko‘paytirib aniqlanadi.