«elektronika va avtomatika» fakulteti

I BOB NAZARIY QISM


Qalqovichli zichlik o ‘lchagichlar

Arximedning qalqovichga ta’sir etuvchi itarib chiqaruvchi kuchiningsuyuqlik zichligiga bogliqligidan foydalaniladi. Bu asboblar suzib yuruvchi va batamom

cho‘kadigan qalqovichli boiadi. Birinchi tur asboblarda zichlikni oichash
qiymati qalqovichning cho‘kish chuqurligiga bogiiq bo‘ladi. Ikkinchi tur
asboblarda qalqovichni cho‘kish chuqurligi o‘zgarmaydi. Faqat uning itaruvchi
kuchi o‘lchanadi, bu kuch esa suyuqlikning zichligiga mutanosib boiadi.
Birinchi tur zichlik olchagichlarda qalqovichning og‘irlik kuchi qalqovichga
zichligi p bo‘lgan, tekshiriladigan muhit tomonidan, ham suyuqlik
yuzasida boigan zichligi p0 boigan muhit tomonidan
ta ’sir etadigan itaruvchi kuch bilan muvozanatlashadi. Qalqovich muvozanatda
turganida itaruvchi kuch qalqovichning oglrlik kuchiga teng boiadi.
Bu yerda, tekshirilayotgan muhit zichligining har bir qiymatiga qalqovichning
ma’lum botish chuqurligi mos keladi. Ixtiyoriy shakldagi qalqovichga
ta ’sir etuvchi itaruvchi kuch Arximed qonuniga ko‘ra aniqlanadi:
h x
Fx = Po8 j S(x)dx + p g jS (x )d x ^ (6 3])
h -x 0
bu yerda: P0 — suyuqlik ustidagi muhitning zichligi; g — erkin tushish tezlanishi; P —
qalqovichning pastki qismi botirilgan suyuqlik zichligi; S —qalqovich kesimining yuzi,

• 
  
  

1-rasm. Suzib yuruvchi
qalqovichli zichlik oichagich
sxemasi.
ta ’sir etadigan itaruvchi kuch bilan muvozanatlashadi. Qalqovich muvozanatda
turganida itaruvchi kuch qalqovichning oglrlik kuchiga teng boiadi.
Bu yerda, tekshirilayotgan muhit zichligining har bir qiymatiga qalqovichning
ma’lum botish chuqurligi mos keladi. Ixtiyoriy shakldagi qalqovichga
ta ’sir etuvchi itaruvchi kuch Arximed qonuniga ko‘ra aniqlanadi:
h x
Fx = Po8 j S(x)dx + p g jS (x )d x ^ (6 3])
h -x 0
bu yerda: P0 — suyuqlik ustidagi muhitning zichligi; g — erkin tushish tezlanishi; P —
qalqovichning pastki qismi botirilgan suyuqlik zichligi; S —qalqovich kesimining yuzi,
h — qalqovichning balandligi; x — qalqovichning suyuqlikka botish sathi.
0 ‘zgarmas kesimli qalqovich uchun:
F(X) ~ Pq g S h + (P—PQ) gSx . (6.32)
Agar suyuqlik ustida havo boisa, u holda p0 = 0. Unda umumiy holda
't o = Р ■ *№ * )* (6.33)
О
0 ‘zgarmas kesimli qalqovich uchun itaruvchi
kuch ifodasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
F— p ■ g - S ■ x, (6.34)
1- rasmda suzib yuruvchi, qalqovichli
zichlik o‘lchash asbobining prinsipial sxemasi
ko‘rsatilgan. Asbob qalqovich 2, oichash idishi
1 dan iborat. Suyuqlik asbobga tarnov 3 orqali
kelib, tarnov 4 orqali chiqib ketadi. Oqimning
tezligi doimiy kesimli drossel 5 yordamida
aniqlanadi. Plastinalar 6 qalqovichni uyurmalardan
saqlaydi.
Suyuqlik zichligining o‘zgarishi qalqovich va
u bilan bogiiq boigan o‘zak 7 ning siljishiga olib
keladi. 0 ‘zak differensial-transformator o ‘zgartkich g‘altagida siljiydi.
Ikkilamchi (ko‘rsatuvchi yoki qayd qiluvchi) asbob zichlik birligida darajalanadi.
Haroratning kompensatsiyasi ikkilamchi asbobning oichash sxemasiga
ulangan qarshilik termometri yordamida amalga oshiriladi. Zichlik oichagichlar
korroziyaga chidamli materiallardan tayyorlanib, agressiv suyuqliklar
zichligini oichashda ham ishlatilishi mumkin.
Oraliqdagi o‘zgartkichning turiga qarab, zichlik oichagich elektrik yoki
pnevmatik unifikatsiyalangan chiqish signaliga ega boiishi mumkin.
2-rasmda qalqovichi batamom cho‘kadigan zichlik oichagichning
prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. Bu asbobda pnevmatik o‘zgartkich ishlatilgan.
Ventil yoki boshqa toraytirish qurilmasi hosil qilgan bosimning pasayishi
ta ’sirida suyuqlik quvur 13 dan halqa taqsimlagich orqali oichash kamerasi