Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

8.5. Bog‘lanish g‘altaklari. Variometrlar.
Yuqori chastotalar drosseli
Bog‘lanish g‘altaklari alohida zanjirlar va kaskadlar orasida
induktivlik bog‘lanish o‘rnatishda qo‘llaniladi. Bunday bog‘lanish
to‘r va anod zanjirlari, baza va kollektor zanjirlari va boshqalarni
o‘zgarmas tok bo‘yicha ajratish imkonini beradi. Bog‘lanish
g‘altaklariga asillik va aniqlik bo‘yicha qat’iy talablar qo‘yilmaydi,
shuning uchun ularni ingichka simdan ikkita chulg‘am ko‘rini-
shida va iloji boricha kichik o‘lchamda tayyorlanadi. Induktivlik va
induktiv bog‘lanish koeffitsiyenti bog‘lanish g‘altaklarining asosiy
parametrlari hisoblanadi.
Induktivlik umumiy qoidalar bo‘yicha hisoblanadi.
Induktiv bog‘lanish koeffitsiyenti 
2
1
/
L
L
M
k 
,
bu yerda, L
1
va L
2
— bog‘langan g‘altaklar induktivliklari (Gn);
M — ular o‘rtasidagi o‘zaro induktivlik (Gn).
Umumiy holda k bog‘lanish koeffitsiyentini aniqlash ancha
qiyin, shuning uchun ko‘pincha, uni chulg‘amlarning joylashi-
shiga qarab taxminiy baholanadi (8.8- a, e rasm).
Variometr — ishlatilishi jarayonida konturlar chastotasini
qayta moslash uchun induktivlikni o‘zgartirish mumkin bo‘l-
gan g‘altak. Variometrning ishlash prinsiði ikkita g‘altak aylanganda
8.8-rasm. Chulg‘amli bog‘lanish g‘altaklari:
a—ikkita bir qatlamli (k=0,9); b—bir qatlamli va ko‘p
qatlamli (k = 0,5); d—bir qatlamli (ikkiga ayirilgan) va ko‘p
qatlamli (k = 0,7); e—ikkita ko‘p qatlamli (k=0,3).
a
b
d
e

---

180
yoki ilgarilanma harakatlanganda, ular o‘rtasidagi bog‘lanish
koeffitsiyentining o‘zgarishiga asoslangan. Birinchi hol O‘YCH
diapazonidagi uzatuvchi qurilmalarga xosdir. Ketma-ket ulangan
rotor va stator g‘altak magnit maydonlarining yo‘nalishlari mos
kelganligi yoki qarama-qarshiligiga qarab ularning umumiy
induktivligi maksimal yoki minimal bo‘ladi (8.9-rasm):
;
2
2
1
max
M
L
L
L



;
2
–
2
1
min
M
L
L
L


bu yerda, L
1
va L
2
— stator va rotorning induktivligi (Gn).
8.9-rasm. O‘zagi aylanadigan variometr.
1—rotor; 2—stator.
A-A
0
2
A
1
A
N
1
N
2
L
1
A
Yuqori chastotali
g‘altak

---

181
Induktivlikka qarab variometr chastotasining to‘silish koef-
fitsiyenti 
min
max
L
L
k 
bo‘ladi. Bunday konstruksiya uchun
k = 45.
Ikkinchi holda (8.10-rasm) g‘altak induktivligini o‘zgartirish
uchun ferrit taglik 2 teshigiga P simon ferrit o‘zak 1 kiritiladi.
To‘silish koeffitsiyenti  = 1000 bo‘lgan holda 100 dan katta
bo‘lishi mumkin.
Yuqori chastota drosseli — yuqori chastota toki zanjiriga
uning qarshiligini oshirish uchun kiritiladigan induktivlik g‘al-
tagi. Bunda o‘zgarmas tok yoki past chastotali tokning qiymati
o‘zgarmaydi. Drossellar yuqori chastota kuchaytirgichlari tok
manbalarining filtrlash zanjirlarida qo‘llaniladi. To‘sish xusu-
siyatlarini oshirish uchun drossel kontur g‘altaklariga nisbatan
katta induktivlikka va ancha kichik sig‘imga ega bo‘lishi kerak.
Drosselning rezonans chastotasi konturda ajraladigan ish signal
chastotasidan ancha katta bo‘lishi kerak. Bu holda drossel yuzlab
mikrogenri tartibidagi induktivlikda O‘YCH konturlarining yechim
zanjirlarida samarali bo‘lishi mumkin. Konstruksiyasi jihatidan
8.10-rasm. Ilgarilama harakatlanuvchi o‘zakli variometr:
1—o‘zak; 2—brusok-taglik.
2
1

---

182
yuqori chastota drossellari istalgan karkasga o‘rash yo‘li bilan
tayyorlanishi mumkin, masalan, simsiz rezistorlar asosiga, bir
qatlamli yaxlit g‘altaklar yoki «universal» turdagi g‘altaklar ko‘ri-
nishida. Sanoatda ishlab chiqariladigan drossellar ferrit sterjen-
lariga o‘raladi va plastmassa bilan presslanadi, ularning induktiv-
ligi yuzlab mikrogenri — birlik milligenrilarni tashkil etadi.