Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

8.4. Kontur induktivlik g‘altaklari
Uzun va o‘rtacha to‘lqinlar induktivlik g‘altaklari press — kukun
va termoplastik plastmassadan karkaslarda ishlanadi. Materialning
turi, amalda, ularning elektr parametrlariga ta’sir etmaydi, ularni
tanlash, asosan, ishlab chiqarishning texnologiyaboplik darajasi
bilan aniqlanadi. Karkaslar shakliga ko‘ra silliq naychasimon,
gardishli va seksiyalarga bo‘lingan, chulg‘amlar esa, odatda,
ko‘p qatlamli bo‘ladi.
«Uyulgan» chulg‘amda gardishli karkaslar ishlatiladi. Kons-
truksiyasining yuqori bikirligini ta’minlovchi va qo‘shimcha gar-
dishlarni talab etmaydigan «universal» turdagi chulg‘am eng
ko‘p qo‘llaniladi. UT va O‘T diapazonidagi g‘altaklar uchun sim
sifatida yakka tolali PELSHO, PELSHD, PEBO va PEB, shu-
ningdek, PEL va PET simlari ishlatiladi. Asillikni oshirish
uchun ko‘pincha ko‘p tolali, iðak tola izolatsiyali («linsentrat»)
LESHO simlari ishlatiladi.
UT va O‘T diapazondagi g‘altaklardan ba’zilarining tuzilishi
8.6-a, b rasmda ko‘rsatilgan. Chulg‘am uchlarini karkaslarga
mahkamlash uchun shtirlar 4 (shokildalar) presslanadi, ularga
dastlab sim o‘raladi, so‘ngra qalaylanadi. Chulg‘am 3 li kar-
kaslar 1 shassiga vintlar yordamida mahkamlanadi yoki, agar
ekran bo‘lsa, uni kontur bo‘yicha siqib qo‘yiladi yoki gardish-
larning bo‘rtiq joylariga qisib qo‘yiladi.
Bu hollarda g‘altaklar ekran devoriga uchi yumaloqlangan
shpilkalar (to‘gnag‘ichlar) yordamida mahkamlanadi. SR
(silindrik, rezbali) turidagi o‘zaklar 2 uchun plastmassa karkas
naychasida ichki rezba qilinadi. SSH (silindrik, shpilkalarda)

---

177
o‘zaklari uchun esa rezba ekranning yuqori qismida joylashgan.
UT va O‘T diapazonlar g‘altaklarida alsifer, karbonil temir,
ferrit va magnit o‘zaklar ishlatiladi. Ularning dastlabki ikkitasi
yuqori barqarorlikka ega bo‘lib, tez ishlaydi.
Metrli diapazon konturlarida ishlatiladigan qisqa va ultraqisqa
to‘lqinlar induktivlik g‘altaklari birlik mikrogenri tartibidagi in-
duktivlikka, 50—100 tartibidagi asillikka, 1—2 pF li xususiy
sig‘imga va foizning o‘ndan bir ulushidagi aniqlikka ega bo‘lishi
kerak. Buning uchun ularga o‘ramlar soni bir-ikki o‘nlikdan
oshmasligi, karkas diametri 10—20 mm bo‘lishi, ishlatiladigan
material esa, kichik  li bo‘lishi kerak.
Karkaslarni yuqori chastota dielektriklar IV—B guruh kera-
mikasi, polietilen, polistiroldan tayyorlanadi. Yuqori asillik talab
etilmagan hollarda press kukunlar (K21-22, AG-4) dan qilin-
gan karkaslardan foydalaniladi. Karkaslar silliq nayzasimon
8.6-rasm. Kosasimon ferrit SB karkas o‘zakdagi va polietilen
korpusdagi UT g‘altagi (a), SSH turdagi silindrik o‘zakli silliq
plastmassa karkasdagi ko‘p qatlamli «betartib» chulg‘amli
UT g‘altagi (b), rezbali «universal» turdagi UT g‘altagi (d):
1—karkas; 2—o‘zak; 3—chulg‘am; 4—shtir; 5—korpus.
a
b
d
4
5
3
1
2
1
2
3
4
4
3
2
1

---

178
o‘yilgan va qovurg‘ali bo‘lishi mumkin. Qovurg‘ali karkaslar
xususiy sig‘imni 0,5 pF gacha pasaytiradi, o‘yilganlari esa,
odimli g‘altaklar (ariqchalarga sovuq holda zich o‘rash yoki
qaynoq holda o‘rash, o‘yimlarga joylashtirilgan chulg‘am) bar-
qarorligini oshiradi.
O‘ram simlari sifatida QT diapazoni g‘altaklarida ikkita tolali
emallangan PEL, PELU, PET va emallanmagan (izolatsiya-
lanmagan) MM hamda MT mis simlari (odimli o‘ramlar uchun)
ishlatiladi. Bu g‘altakdagi simlarning diametri UT va O‘T diapa-
zonlar g‘altaklaridaginikidan, odatda, 10—20 marta katta bo‘lib,
o‘rtacha olganda bir necha millimetrni tashkil etadi. Shunday
bo‘lishi sirtqi effekt ta’sirini kamaytirish maqsadida asillikni
oshirish uchun zarurdir. QT diapazonining ko‘pgina g‘altaklari
bir qatlamli o‘ramga (yaxlit yoki odimli) ega.
UQT diapazonida induktivlik g‘altaklari yana ham kichik
induktivlikka, binobarin, o‘ramlar soniga ega. Ularni, odatda,
yo‘g‘on izolatsiyasiz simni karkassiz o‘rash yo‘li bilan tayyor-
lanadi. QT va UQT diapazonlarining o‘ziga xos g‘altaklaridan
ba’zilarining tuzilishi 8.7- a, d rasmda ko‘rsatilgan.
8.7-rasm. Silliq naycha karkasdagi yaxlit, QT g‘altagi (a), o‘yilgan
karkasda o‘yiqqa o‘ralgan chulg‘amli O‘QT g‘altagi
(b) va karkassiz g‘altak (d):
1—karkas; 2—chulg‘am; 3—shassiga o‘rnatilgan elementi.
a
b
d
3
2
1
1
2
3
2
3
1

---

179