Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

8.2-rasm. Ko‘p qatlamli g‘altaklar uchun L
0
koeffitsiyentining
l/D va t/D larga bog‘liqligi.
L
0
t/D
0
0,1
0,2
0,5
0,6
0,9
15
10
5
0
0
1,2
2,1 2,3 2,8 1, 2 ... 
9 L

---

169
metrik o‘lchami va o‘ramlar sonining xatoliklari bilan quyida-
gicha bog‘langan:
l
N
N
D
D
L
L
/
/
2
/
2
/







.
Birinchi yaqinlashishda 
D
D
L
L
/
2
/



deb hisoblab va
induktivlik uchun ruxsat etilgan chetlanishlarni 0,5% deb olib,
25
/



D
D
% ekanini topamiz. Bizning misolimizda diametr-
ning absolut xatoligi 
5
,
12


D
mkm dan ortmasligi kerak.
Bunday qo‘yimni ta’minlash plastmassa karkas tayyorlashda
ancha qiyin, keramik karkas tayyorlashda esa, umuman mumkin
emas. Demak, kontur g‘altaklar moslash elementiga ega bo‘lishi
zarur. G‘altak parametrlarini 15% tartibidagi chegarada rost-
lashga imkon beruvchi, g‘altak ichiga kiritiladigan moslovchi
o‘zak shunday element hisoblanadi. O‘zaklar magnit va diamag-
nit materiallardan turli shaklda tayyorlanadi.
Magnit o‘zakli g‘altak induktivligi 
o‘
marta kattalashadi:
‘
‘
o
o
L
L


,
bu yerda, L o‘zaksiz g‘altak induktivligi, Gn;

o‘
= (0,250,5); — o‘zakning amaldagi magnit singdiruv-
chanligi. U o‘zak materialining magnit xossalari va shakliga
bog‘liq. 0,25 koeffitsiyent silindrik o‘zaklar uchun, 0,5 esa po‘lat
qoplamalilarga to‘g‘ri keladi.
Magnit materiallar (karbonil temir, alsifer, ferritlar) dan
ishlangan o‘zaklarning qo‘llanilishi g‘altak o‘ramlar sonini ka-
maytirishga imkon beradi.
Darhaqiqat, agar karbonil temirdan ishlangan po‘lat qopla-
mali o‘zak ( = 10) qo‘llansa, u holda 
o‘
= 5 bo‘lganda, beril-
gan L = 50 mk Gn induktivlikli g‘altak chulg‘amining induktivligi
5 marta kam (10 mk Gn) bo‘lishi mumkin. Natijada chulg‘amning
o‘ramlar soni ancha kamaytiriladi.

---

170
Magnit o‘zaklar, asosan, uzun va o‘rtacha to‘lqin g‘altak-
larida foydalaniladi. Ular moslagich vazifasini bajarish bilan
birga zarur bo‘lgan o‘ramlar sonini ham, natijada o‘lchamlari va
massasini ham kamaytiradi. QT va UQT diapazonlar g‘altak-
larida magnit o‘zaklarni qo‘llash unchalik o‘rinli emas, chunki
ularning induktivligi va o‘ramlar soni katta emas, undan tash-
qari chastota ortishi bilan  kamayadi. Shuning uchun bunday
g‘altaklarni yasashda mis yoki aluminiy qo‘llaniladi. Shunda
ularning parametrlari 5% chegarada rostlanadi.
Va, nihoyat, g‘altak induktivligi geometriya va ekran mate-
rialiga bog‘liq. Kaskadlar orasidagi parazit bog‘lanishlarni
bartaraf qiluvchi ekranlar g‘altaklarga kiydiriluvchi, doira yoki
to‘g‘ri burchak shaklidagi metall qalpoqchalar ko‘rinishida yasa-
ladi. Ekranlashning mohiyati quyidagilardan iborat: g‘altakning
magnit maydoni ekranning sirtqi qatlamida uyurma toklar
paydo qiladi, ular esa, teskari yo‘nalishda maydon hosil qiladi.
Agar ekran qalinligi uyurma toklarning sirtqi kirish qatlami
(kirish chuqurligi)dan katta bo‘lsa, g‘altak maydonning boshqa
manbalar va qabul qilgichlarning maydonlari bilan o‘zaro ta’siri
bo‘lmaydi. Bo‘lishi mumkin bo‘lgan sig‘im bog‘lanishlarining
oldini olish uchun ekran yerga ulanadi. Ekran materialining
o‘tkazuvchanligi qanchalik yuqori bo‘lsa, uyurma toklar shun-
chalik yuqori bo‘ladi va ekranning ekranlash xossalari shunchalik
yuqori bo‘ladi. Uzun va o‘rtacha to‘lqinlarda aluminiy ekranlar,
qisqa to‘lqinlarda esa mis ekranlar qo‘llaniladi. Odatda, 0,5—1
mm bo‘lgan ekran va qalinligi texnologik mulohazalarga ko‘ra
(shtamplash — cho‘zishning mumkinligi) tanlanadi.
Ekranlashtirilgan L