«elеktrotеxnika» fakultеti «elеktr mеxanikasi elеktr tеxnikasi va elеktr tеxnologiyalar» kafеdrasi

4. Sinusoidal tok elektr zanjirlarini ish rejimlari
Elektr qurilmasining nominal parametrlari, odatda uni pasportida ko‘rsatilgan bo‘ladi: Sinusoidal tok elektr zanjirlarini yuklamalari quyidagicha bo‘ladi: Nominal rejim ─ barcha elektr qurilmalarining ishlab chiqaruvchi zavodlar tomonidan ko‘rsatilgan nominal tok ─ I_nom, nominal kuchlanish ─ U_nom va nominal quvvat – P_nom bilan ishlashidir. Salt ishlash rejimi deganda tashqi zanjir manbadan ajratilgan va uning qarshiligi amalda cheksizga teng bo‘lib (R=) zanjirdan tok o‘tmagandagi (I=O) holati. Qisqa tutashuv rejimi deb, qismlaridagi kuchlanishi bo‘lgan zanjir yoki zanjir elementlarining qarshiliksiz, o‘zaro ulanib qolishiga aytiladi. Elektr qurilmalari uchun qisqa tutashuv rejimi salbiy holat hisoblanadi. Elektr qurilmalarini qisqa tutashuv toklaridan himoyalash uchun zanjirning shikastlangan joyini tarmoqdan avtomatik ravishda uzib qo‘yadigan himoya qurilmalari qo‘llaniladi.

18-rasm. Murakkab elektr zanjiri printsipial sxemaga misol


5. Sinusoidal tok zanjirida aktiv, reaktiv va to‘la quvvat.
Sanoatdagi asosiy iste’molchilar aktiv – induktiv xarakterga ega bo‘lganligi uchun, induktiv – reaktiv quvvatni kamaytirib, tarmoqning quvvat koeffitsiyentini oshirish maqsadida iste’molchilarga kondensatorlar batareyasi qo‘shib ulanadi. Kondensatorlar batareyasi tarmoqning induktiv quvvatini kompensatsiyalaydi. Natijada tarmoq qurilmalarining quvvat koeffitsiyenti ortib, uzatish simlaridagi tok va quvvat isrofi hamda manbaning to‘la quv-vatining isrofi kamaytirilishiga imkon beradi.
Zanjirning aktiv quvvati. P=U∙IR=U∙Icos
Reaktiv quvvati Q=U∙(Il-Ic)=U∙Isin
To‘la quvvati S=U∙I=P/cos= Q/sin

Amaliy elektrotexnikada asosiy rolni o‘zgaruvchan tok o‘ynaydi. Hozirgi vaqtga kelib deyarli barcha elektr energiya o‘zgaruvchan tok elektr energiyasi ko‘rinishida ishlab chiqariladi. O‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tokka nisbatan asosiy avzalligi-uni uzatishda kuchlanishni oson va kam isrof bilan o‘zgartirish imkoniyatidir. Bundan tashqari, o‘zgaruvchan tok generatorlari va motorlari o‘zgarmas tok mashinalariga nisbatan tuzilishi sodda, ishlashda ishonchli va narxi arzon.