Elektrotexnika materiallari

2.11. Suyuq dielektriklarning elektr teshilishi 
Suyuq dielektriklarining elektr mustahkamligi normal sharoitda gazlarnikiga 
nisbatan ancha yuqori bo’ladi. Suyuqlikda 

qiymati gazlardagiga nisbatan ancha 
kichikdir. Shu sababli, toza suyuqlikda E
t
katta qiymatga (50-70MV/m) erishadi. 
Odatda suyuqlik tarkibida doimiy qo’shimchalar sifatida gaz, suv va qattiq 
jism zarralari ishtirok etadi. Bunday qo’shimchalar suyuqlikning elektr 
mustahkamligiga (teshilish qonuniyatlariga ham) salbiy ta’sir etib, E
t
qiymatini 
keskin pasaytiradi. Elektr maydonida suyuqlikdagi begona zarralar maydon 
chiziqlari bo’ylab elektrodlar orasida zanjir ko’rinishidagi “bo’sh joylar” ni 
shakllantiradi. Agar suyuqlik tarkibida gaz pufakchalari bo’lsa, teshilish ana shu 
pufakchalardan boshlanib, suyuqlikda tugaydi. Suyuq dielektrik – neft mahsuloti 
bo’lgan transformator moyining tarkibidagi oz miqdordagi suv uning elektr 
mustahkamligini keskin pasaytiradi. Moydagi suv shar shakliga ega bo’ladi, 
kuchli maydon ta’sirida dipolli ushbu suv tomchilari qutblanish natijasida ellips 

---

93 
shakliga o’tadi. Bunda elektrodlar orasida vujudga kelgan o’ta o’tkazuvchan kanal 
orqali teshilish ro’y beradi (2.32-rasm). 
2.32-rasm. Suyuq dielektriklarda teshilish: 1-quritilgan transformator moyi; 2-
suv zarrachalari mavjud bo’lgan transformator moyi 
Toza moylarda E
t
qiymati 80
0
C bo’lganda moyning yengil funksiyasi qaynab, 
unda ko’plab pufakchalar hosil bo’lishi natijasida suyuqlikning elektr 
mustahkamligi keskin pasayadi. 
Agar tarkibida bir oz suv bo’lgan moyning harorati oshirilsa, undagi suv 
impulsiya holatidan molekulyar eritma holatiga o’tishi natijasida E
t
qiymati 
ko’tariladi.
74
Past haroratlarda suyuqlikning elektr mustahkamligi ortishi uning 
quyuqlashishi va tarkibidagi suvning muzga aylanishi natijasida 

r 
qiymatining 
kamayishi (

r
=2,85) bilan bog’liqdir. Moy tarkibidagi mexanik qo’shimchalar 
jumladan tola, kukun zarrasi va hokazolar ham suyuq dielektrikning elektr 
mustahkamligi pasayishiga olib keladi. Shuning uchun elektr texnikada 
ishlatiladigan suyuq dielektriklar mexanik tozalagich, bosqichli filtr, markazdan 
qochma moslama, vakuum quritgich va gazsizlantiradigan uskunalarda begona 
74
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United 
States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 129-bet. 

---

94 
qo’shimchalardan tozalanadi. Suyuq dielektrik qo’shimchalardan tozalanganda 
uning E
r
qiymati sezilarli darajada ortadi. Masalan, tozalanmagan transformator 
moyida E=4 MV/m bo’lsa, tozalanganida E
t
=25-45 MV/m. Elektr apparat 
(transformator, kabel, kondensator o’chirgich)lariga moy tozalangandan keyingina 
quyiladi.