Elektrotexnika materiallari

Elektrkimyoviy teshilish. Teshilishning bu turi dielektrikda harorat va 
namlik nisbatan yuqori bo’lgan holda kuzatiladi. Bundan tashqari, elektr kimyoviy 
teshilish materiali bo’shliqlarida issiqlik hodisasi bilan bog’liq gaz ionlashish sodir 
bo’lganida ham ro’y beradi. Elektr kimyoviy teshilish ro’y berishi uchun uzoq vaqt 
talab qilinadi, chunki u elektr o’tkazuvchanlik hodisasi bilan bog’liq. Bu turdagi 
elektr teshilishi ko’pgina organik materiallarda, chunonchi, chinnining ba’zi 
turlarida kuzatiladi, shuning uchun dielektrikda ishlatiladigan elektrod materialga 
ham bog’liq bo’ladi. 
2.13. Dielektriklarning fizik, kimyoviy va mexanik xususiyatlari 
Dielektrikning namlanishi. Elektr izolyatsiya materiallari oz yoki ko’p 
darajada gigroskopik xususiyatga, ya’ni atrof-muhitdan o’ziga namlik tortib olish 
xususiyatiga yoki nam singdirish, ya’ni o’zidan suv bug’larini o’tkazish 
xususiyatiga ega.
2.35-rasm. Dielektikdan oqib o’tuvchi tokning vaqtga bog’liqligi 
77
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United 
States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 131-bet. 

---

99 
Atmosfera havosida ma’lum miqdordagi suv bug’lari doimo bo’ladi. 
Havoning mutloq namligi uning hajm birligidagi suv bug’i massasi bilan 
ifodalanadi. Haroratning har bir qiymatiga to’yinishdagi mutloq namlikning aniq 
qiymati to’g’ri keladi. Absolyut namlikning havoni to’yintirish ucnun zarur 
qiymati harorat oshishi bilan keskin ortadi, ya’ni suv bug’ning bosimi ham ortadi. 
Havoning nisbiy namligi quyidagicha aniqlanadi.
78
%.
100
%
100




r
r
P
P
m
m

(2.57) 
Normal atmosfera bosimida (p=0,1 Mpa) va haroratida (t=20
0
C) m
t
=17,3 
g/m
3
, 

= 65% bo’lganida havoning namligi normal deb qabul qilinadi, bunday 
sharoitda suv bug’ining miqdori m= 17,3

0,65=11,25 g/m
3
bo’ladi. Suv o’ta qutbli 
dielektrik bo’lib, uning solishtirma qarshiligini tashkil etadi. 
Shu sababli, suv qattiq dielektrikning bo’shliqlariga kirish natijasida uning 
elektr xususiyatlarini keskin o’zgartirib yuboradi. Bunday holat, ayniqsa, issiq 
iqlim sharoitida (

=98-100% va t =+30+40
0
C ) vujudga keladi. Nisbiy 
namlikning yuqori bo’lishi elektr apparati va mashinalarning ishiga salbiy ta’sir 
ko’rsatadi (2.36-rasm). 
2.36-rasm. Nisbiy namlik va dielektiklarning solishtirma sirt qarshiligi 
orasidagi bog’liqlik: 1- qutbsiz; 2-qutbli; 3-qisman qutbli dielektrik 
78
Bijay_Kumar Sharma., Electrical and Electronic Materials Science./ - OpenStaxCNX,/ Indiya – 2014, 48-bet. 

---

100 
Dielektrikning suv (yoki boshqa biror suyuqlik) bilan qo’llanish xususiyati 
ho’llanish burchagi v bilan ifodalanadi. Bu burchak suv tomchisi chekkasiga 
o’tkazilgan urinma va tekshirilayotgan tekis yuza orasida joylashgan.
79
Dielektrikning ho’llanish burchagi 

 90
0
, 

90
0
oraliqda bo’ladi. 

qiymati 
qancha bo’lsa, jismning ho’llanishi shuncha yuqori bo’ladi. Ho’llanadigan yuzalar 
uchun

90
0
shuncha yuqori bo’ladi. Ho’llanadigan yuzalar uchun 

90
0
Ho’llanmaydigan yuzalar uchun

90
0
.