Elеktrotеxnika va elеktronika asoslari

Kuchlanish - zanjirning ikki nuqtasining potentsial ayirmasi.
Butun zanjir uchun Om qonuni - berk zanjirdagi tok, zanjirdagi E.YU.K. ga to’ғri proportsional bo’lib, butun zanjirning qarshiligiga teskari proportsionaldir.
E.YU.K. manbai - Agar elektr energiya manbasining ichki qarshiligi iste’molchi qarshiligidan ancha kam, ya’ni r_o«R_ist bo’lsa, bunaqa manbaning e.yu.k. manbai deyiladi.

(6-Ilova)
Mustahkamlash uchun savollar

Tushuncha	Mazmuni
Электр майдон
Электр заряд
Кулон кучи
Майдон кучланганлиги
Майдон потенциали
Майдон куч чизиқлари
Мусбат заряд
Манфий заряд
магнит майдон
Магнит стрелкаси
Ампер кучи

O’zgaruvchan tok

Elektr zanjir va uning elementlari
Elektr toki o’tadigan yo’ldagi turli elektr tuzilmalar yig’indisi elektr zanjiri deyiladi.
Har qanday elektr zanjir uchta asosiy elementdan, tok manbaidan,iste’molchilardan va tutashtiruvchi simlardan tashkil topgan b o’ladi
Tok manbai elektr zaryadlarni berk zanjirda yurgizib ma’lum ishni bajaradi. Ayrim musbat zaryadni berk zan­jirda yurgizish ishi elektr yurituvchi kuchi (EYUK) deyi­ladi: EYUK ning birligi — Volt (V): 1 Volt =
Elektr yurituvchi kuch manbalarining bir necha turi bor:

1. 
   Galvanik elementlar:
   
2. 
   Akkumulyatorlar;
   
3. 
   Elektr generatorlar;
   

Kremniyli yarim o’tkazgichli fotoelementlar (quyosh batareyalari). Elektrenergiya iste’molchilari qatoriga elektr energiyani mexanik energiyaga aylantiruvchi elektrd vigatellar, yoritish lampalari, elektrenergi yani issiqlik energiyasiga aylantiruvchi isitish asboblari va hokazolar kiradi.

Elektr zanjirlarda asosiy elementlardan tashqari uzgichlar, knopkalar, rele, kontaktorlar, himoya asboblari, masalan, saqlagichlar va avtomatlar, nihoyat kontrol o’lchov asboblari: ampermetrlar, voltmetrlar, schyotchiklar va hokazolar ishlatiladi.. Bu sxema tok manbai Е, uzgich В, reostat R va yoritish lampasidan tashkil topgan.
Om qonuni
To’la zanjir uchun Om qonuni quyidagicha ifodalanadi: berk zanjirda tok qiymati elektr yurituvchi kuch qiymatiga tug’ri proportsional, ichki va tashqi qarshiliklarning yig’indisiga teskari proportsional bo’ladi:

yoki r₀ — tok manbaining ichki qarshiligi, R — zanjirning tashqi qarshiligi, — tok manbaining ichki qarshiligida kuchlanishning tushishi,
— tok manbai­ning qisqichlar orasidagi kuchlanishi, I — tok kuchi.

Agar rasmdagi sxema uzilgan bo’lsa, I=0 bo’ladi va:
Demak, uzilgan zanjirda tok man­baining qisqichlar orasidagi kuch­lanishi, uning EYUK ga teng bo’la­di.
Agar tashqi qarshilikning uchlarini kalta sim bilan tutashtirsak, uning qarshiligi R=0 bo’ladi. Shuning uchun bo’ladi.
Bunda:
Manbaning ichki qarshiligi kichik bo’lgani uchun zan­jirda katta tok paydo bo’ladi. Bu tok qisqa tutashuv toki deyiladi. ,