Elеktrotеxnika va elеktronika asoslari

Manbaning ichki qarshiligi






Elektr energiya iste`molchisi

elektr yutuvchi kuch – E. O’lchash birligi (V). Bu e.yu.k. manbaining potenstialar ayirmasiga teng. E=₁-₂=₁₂, ya’ni manbaning kuchlanishiga teng.

2 ilova



aktiv қarshilik bo’lib uning o’lchash birligi (OM). O’tkazgichlarning қarshiligi қuyidagicha aniқlanadi:

Bu ifoda  - o’tkazgichning solishtirma qarshiligi

l– o’tkazgichning uzunligi [m]
S - o’tkazigichning kesim yuzasi [mm²]
O’zgarmas tok manbai r = R _. o’zgaruvchan tok zanjirida RR chastota katta bo’lsa bu farq shunga katta bo’ladi sirt effekti hisobidan.

X=X_L-X_C - reaktiv қarshilik
o’lchash birligi [OM]

X_L – induktiv qarshilik, o’lchash birligi [OM]
X_C – sig’im qarshiligi, o’lchash birligi [OM]
 – aylanma chastota, o’lchash birligi


Iste’molchilarning tavsiflovchi kattalik, to’liқ қarshilik:
.

O’zgarmas tok zanjirida tok va kuchlanishlar vaqt ichida o’zgarmaydi, ya’ni tok va boshqa elektr zanjirga doir kattaliklarning o’zgarish tezligini anglatuvchi kattalik f - chastota nolga teng. f = 0

aktiv quvvat X = 0 demak Z = R
o’lchash birligi [OM]

Berk zanjirdagi tokning miqdori zanjirning bir qismi uchun OM qonuni asosida aniqlanadi. Zanjirdagi tok uning 1 va 2 qutblari orasidagi potenstial ayirma to’g’ri proporstional bo’lib iste’molchining qarshiligiga teskari proporstionaldir.

Berk zanjirdagi tokning miqdori zanjirning bir qismi uchun Om qonuni asosida aniqlanadi. Zanjirdagi tok uning 1 va 2 qutblarda orasidagi potenstial ayirmasiga to’g’ri proporstional bo’lib, iste’molchining qarshiligiga teskari proporstionaldir (3-ilova)
2
Kirxgof qonunlari bo’yicha tenglamalar yozishdan avval elektr sxemalariga iod bir nechta tushunchalar bilan tanishamiz.
Tugun. Elektr sxemasining ikkidan ortiq shoxalari birlashgan nuqtasiga tugun deb aytiladi.
Shoxobcha. Ikki tugun orasidagi zanjirning qismi shaxobcha deyiladi. Har bir shaxobcha o’z toki oqadi.
Kontur. Bir nechta shoxalardan tashkil topgan berk elektr zanjiriga kontur deyiladi.
Endi Kirxgof qonunlari bilan tanishing:

Yuqoridagi rasmda «Flash» dasturlarda yaratilgan animastion tasvirda elektr zanjir va uni tavsivlovchi kattaliklarni ko’rish mumkin. Bu animastion vosita orqali o’quvchi elektr zanjirda Kirxgoffning 1- qonuni bo’yicha to’liq tassavurga ega bo’ladi. Unda elektr toki suv oqimi shaklida , energiya manbai nasos qurilmasi lo’rinishida berilganligi sababli Kirxgoffning 1- qonuni bo’yicha to’liq ma’lumotga tasvir va ovoz vositasida ega bo’lish mumkin.

Odatda, tugunga qarab yunalgan toklarni musbat (+) ishora bilan va tugundan yo’nalgan toklar (-) ishora bilan olinadi. Konturdagi EYuK larning yo’nalishi, ixtiyoriy tanlangan aylanib chiqish yo’nalishi bilan mos tushsa, tenglamada EYuK lar musbat (+) ishora bilan olinadi, qarama-qarshi yo’nalishli EYuK lar manfiy (-) ishora bilan olinadi.

Kirxgofning ikkinchi qoidasi. Konturdagi aloҳida қarshiliklaridagi kuchdanish pasayishlarining (pasayuvlarining) algebraik yiғindisi shu konturning E.Yu.K.larning algebraik yiғindisiga teng.

Bunda: n - tugunda birlashgan shoxalar soni.

.

Vizual matеriallar

(2-Ilova)
Hozirgi vaqtda butun dunyoda ko’pincha o’zgaruvchan tok qo’laniladi. O’zgaruvchan tokning kеng ishlatilishiga sabab shuki, uning o’zgarmas tokka nisbatan bir qancha afzaliklari bor. Birinchidan, o’zgaruvchan tokni ishlab chiqaradigan gеnеratorlarning F.I.K. ancha katta. Ikkinchidan, o’zgaruvchan tokning kuchlanishini transformatorlar orqali o’zgartirish imkoniyati, quvvat isrofini nisbatan kamaytiradi va o’zgaruvchan tok dvigatеlari tuzilishidan ancha oddiy, bo’ladi.