1947 yil. G‘alati zarralar
-
G‘alati zarralar energetik qo‘lay bo‘lgan holda ham bittadan tug‘ilmaydi (paydo bo‘lmaydi). Masalan, giperonlar faqat k- mezonlar bilan juftlikda tug‘iladilar (paydo bo‘ladilar), k-mezonlar esa bir- biri bilan juftlikda yoki giperonlar bilan juftlikda paydo bo‘ladilar.
berish
|
reaksiyalar
imkoniyatiga
|
energetik yuz
ega, lekin
|
haqiqatda bular kuzatilmaydi:
| | |
λo + n
|
0 + 0 ≠ -1 + 0
| | |
λo + n
|
0 + 0 ≠ -1 + (-1)
|
•
|
p + p → n + p + k+
|
0 + 0 ≠ 0 + 0 + 1 va
|
|
h.k.
|
|
-
Quyidagi reaksiyalar imkoniyatga ega va kuzatiladi.
-
p + p → n + k+ + ε+ 0 + 0 = 0 + 1 + (-1)
-
π - + p → λ0 + k+ 0 + 0 = -1 + 1
-
π - + p → ε0 + k0 0 + 0 = -1 + 1
-
π - + p → ∑ - + k+ + k+ 0 + 0 = -2 + 1 + 1
-
G‘alati zarralarning bu farq qiluvchi fazilatlarini miqdor jihatdan ifodalash uchun g‘alatilik S degan kvant son kiritilgan.
Har turdagi elementar zarraga aniq bir g‘alatilik soni mos keladi:
S=-3
|
S=-2
|
S=-1
|
S=0
|
S=+
1
|
S=+
2
|
S=+
3
|
Ω-
|
∑- ,
∑0
|
λ0 , ε+ ε0 ,
ε-
k- , k˜0
|
p , n
π+ ,
π0 ,
π- η
|
λ˜0 , ε˜+ ε˜0 , ε˜-
k+ ,
k0
|
∑˜- ,
∑˜0
|
Ω˜-
|
-
Kuchli o‘zaro taʼsirda qatnashmaydigan zarralar uchun S=0 ga teng. ―ғалати‖ kvant soni S, barion zaryad B va Q/e = Z orasida quyidagi sodda bog‘lanish mavjud:
-
S = 2 ( Q / e — Ts ) — B
bu yerda Ts — izotopik spin proyeksiyasi G‘alatilik kuchli o‘zar taʼsirda saqlanadi. Kuchsiz o‘zaro taʼsirda esa saqlanmaydi.
-
G‘alatilikning saqlanish qonuniga misollar:
π- + p → λ0 + k0
π- + p → ∑- + k-
p + p → λ0 + k+ + p π+ + n → ∑- + k+ + k+ π- + p → k+ + k- + n k- + p → Ω- + k+ + k0
-
G‘alati zarralrning yana bir fazilati bu ularning uzoq yashash vaqti hisoblanadi. Parchalanish natijasida kuchli o‘zaro taʼsir qiluvchi nuklonlar va pionlar hosil bo‘ladi. Shu sababli g‘alati zarralar yashash vaqti 10-22 - 10-23 s. Amalda esa ~10-10 s ga teng, yaʼni kuchsiz o‘zaro taʼsirga xos bo‘lgan vaqt.
Mikrozarralar tuzilishi
-
M. Gell-Mann va G. Sveyglar adronlarning kvark modelini taklif etdilar. Barionlar uchta kvarkdan mezonlar esa ikkita kvarkdan tashkil topgan.
Nazvaniye
|
Zaryad
|
Massa
|
|
rus.
|
angl.
|
|
Pervoye pokoleniye
|
d
|
нижний
|
down
|
−1/3
|
4,8 ± 0,5 ± 0.3
МэВ/c²
|
u
|
верхний
|
up
|
+2/3
|
2,3 ± 0,7 ± 0.5
MeV/c²
|
Vtoroye pokoleniye
|
s
|
странный
|
strange
|
−1/3
|
95±5 MeV/c²
|
c
|
очарованный
|
charm (charme
d)
|
+2/3
|
1275 ± 25 МэВ
/c²
|
Trete pokoleniye
|
b
|
прелестный
|
beauty (botto m)
|
−1/3
|
4180 ± 30 MeV
/c²
|
t
|
истинный
|
truth (top)
|
+2/3
|
174 340 ± 650
MeV/c²[5]
|
Kvarklar
Kvarklar turi (aromat)
|
Elektr zaryadi, q
|
Barion zaryadi, B
|
Spin i
|
Jozibas i,
G
|
Rangi
|
u d s c b t
|
+2/3
-1/3
-1/3
+2/3
-1/3
+2/3
|
+1/3
+1/3
+1/3
+1/3
+1/3
+1/3
|
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
|
0
0
0
+1
0
0
|
sariq, ko‘k, qizil
»
»
»
»
»
|
Antikvarklar
Kvarklar turi (aromat)
|
Elektr zaryadi, q
|
Barion zaryadi, B
|
Spini
|
Jozibas i,
G
|
rang
|
u˜ d˜ s˜ c˜ b˜ t˜
|
-2/3
+1/3
+1/3
-2/3
+1/3
-2/3
|
-1/3
-1/3
-1/3
-1/3
-1/3
-1/3
|
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
|
0
0
0
-1
0
0
|
binafsha
, to‘q sariq (apelsi n rangi), yashil (ko‘k)
|
-
Mezonlar kvark-antikvark juftligidan, barionlar esa 3 ta kvarklardan hosil bыladi. Quyidagi jadvalda ushbu tuzulmalardan baʼzi birlari keltirilgan:
Zar ra
|
Tark ibi
|
Elektr zaryadi, q
|
Barion zaryadi, B
|
Kvark spinlarin ing o‘zaro orintatsiyas i
|
Zarrala r spini
|
π+ π-
|
ud˜ u˜d
|
+1
-1
|
0
0
|
↑ ↓
↑ ↓
|
0
0
|
p n
|
uud udd
|
+1
0
|
+1
+1
|
↑ ↓ ↑
↑ ↓ ↑
|
1/2
1/2
|
-
Sariq rang uchun antirang bo‘lib binafsha rang, ko‘k rang uchun to‘q sariq (apelsin), qizil rang uchun esa yashil rang hisoblanadi.
Rang
|
Atirang
|
sariq ko‘k qizil
|
binafsha To‘q sariq yashil
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
