Элементар зарралар

1947 yil. G‘alati zarralar

• 
  G‘alati zarralar energetik qo‘lay bo‘lgan holda ham bittadan tug‘ilmaydi (paydo bo‘lmaydi). Masalan, giperonlar faqat k- mezonlar bilan juftlikda tug‘iladilar (paydo bo‘ladilar), k-mezonlar esa bir- biri bilan juftlikda yoki giperonlar bilan juftlikda paydo bo‘ladilar.
  

Quyidagi berish		reaksiyalar imkoniyatiga		energetik yuz ega, lekin
haqiqatda bular kuzatilmaydi:
n + n →		λ^o+ n	0 + 0 ≠ -1 + 0
n + n →		λ^o+ n	0 + 0 ≠ -1 + (-1)
•	p + p → n + p + k^+		0 + 0 ≠ 0 + 0 + 1 va
	h.k.

• 
  Quyidagi reaksiyalar imkoniyatga ega va kuzatiladi.
  
• 
  p + p → n + k⁺ + ε⁺ 0 + 0 = 0 + 1 + (-1)
  
• 
  π ^- + p → λ⁰ + k⁺ 0 + 0 = -1 + 1
  
• 
  π ^- + p → ε⁰ + k⁰ 0 + 0 = -1 + 1
  
• 
  π ^- + p → ∑ ^- + k⁺ + k⁺ 0 + 0 = -2 + 1 + 1
  

• 
  G‘alati zarralarning bu farq qiluvchi fazilatlarini miqdor jihatdan ifodalash uchun g‘alatilik S degan kvant son kiritilgan.
  

Har turdagi elementar zarraga aniq bir g‘alatilik soni mos keladi:

S=-3	S=-2	S=-1	S=0	S=+ 1	S=+ 2	S=+ 3
Ω-	∑^-, ∑0	λ^0, ε+ ε^0, ε- k^-, k˜^0	p , n π^+, π^0, π- η	λ˜^0, ε˜^+ε˜^0, ε˜^- k^+, k0	∑˜^-, ∑˜^0	Ω˜^-

• 
  Kuchli o‘zaro taʼsirda qatnashmaydigan zarralar uchun S=0 ga teng. ―ғалати‖ kvant soni S, barion zaryad B va Q/e = Z orasida quyidagi sodda bog‘lanish mavjud:
  
• 
  S = 2 ( Q / e — T_s ) — B
  

bu yerda T_s — izotopik spin proyeksiyasi G‘alatilik kuchli o‘zar taʼsirda saqlanadi. Kuchsiz o‘zaro taʼsirda esa saqlanmaydi.

• 
  G‘alatilikning saqlanish qonuniga misollar:
  

π^- + p → λ⁰ + k⁰
π^- + p → ∑^- + k^-
p + p → λ⁰ + k⁺ + p π⁺ + n → ∑^- + k⁺ + k⁺ π^- + p → k⁺ + k^- + n k^- + p → Ω^- + k⁺ + k⁰

• 
  G‘alati zarralrning yana bir fazilati bu ularning uzoq yashash vaqti hisoblanadi. Parchalanish natijasida kuchli o‘zaro taʼsir qiluvchi nuklonlar va pionlar hosil bo‘ladi. Shu sababli g‘alati zarralar yashash vaqti 10^-22 - 10^-23 s. Amalda esa ~10^-10 s ga teng, yaʼni kuchsiz o‘zaro taʼsirga xos bo‘lgan vaqt.
  

1963 Kvarklar

Mikrozarralar tuzilishi

• 
  M. Gell-Mann va G. Sveyglar adronlarning kvark modelini taklif etdilar. Barionlar uchta kvarkdan mezonlar esa ikkita kvarkdan tashkil topgan.
  

proton va neytronning tarkibi

Nazvaniye			Zaryad		Massa
rus.		angl.
Pervoye pokoleniye
d	нижний	down		−^1/3		4,8 ± 0,5 ± 0.3 МэВ/c²
u	верхний	up		+^2/3		2,3 ± 0,7 ± 0.5 MeV/c²
Vtoroye pokoleniye
s	странный	strange		−^1/3		95±5 MeV/c²
c	очарованный	charm (charme d)		+^2/3		1275 ± 25 МэВ /c²
Trete pokoleniye
b	прелестный	beauty (botto m)		−^1/3		4180 ± 30 MeV /c²
t	истинный	truth (top)		+^2/3		174 340 ± 650 MeV/c²^[5]

Kvarklar

Kvarklar turi (aromat)	Elektr zaryadi, q	Barion zaryadi, B	Spin i	Jozibas i, G	Rangi
u d s c b t	+2/3 -1/3 -1/3 +2/3 -1/3 +2/3	+1/3 +1/3 +1/3 +1/3 +1/3 +1/3	1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2	0 0 0 +1 0 0	sariq, ko‘k, qizil » » » » »

Antikvarklar

Kvarklar turi (aromat)	Elektr zaryadi, q	Barion zaryadi, B	Spini	Jozibas i, G	rang
u˜ d˜ s˜ c˜ b˜ t˜	-2/3 +1/3 +1/3 -2/3 +1/3 -2/3	-1/3 -1/3 -1/3 -1/3 -1/3 -1/3	1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2	0 0 0 -1 0 0	binafsha , to‘q sariq (apelsi n rangi), yashil (ko‘k)

• 
  Mezonlar kvark-antikvark juftligidan, barionlar esa 3 ta kvarklardan hosil bыladi. Quyidagi jadvalda ushbu tuzulmalardan baʼzi birlari keltirilgan:
  

Zar ra	Tark ibi	Elektr zaryadi, q	Barion zaryadi, B	Kvark spinlarin ing o‘zaro orintatsiyas i	Zarrala r spini
π+ π-	ud˜ u˜d	+1 -1	0 0	↑ ↓ ↑ ↓	0 0
p n	uud udd	+1 0	+1 +1	↑ ↓ ↑ ↑ ↓ ↑	1/2 1/2

• 
  Sariq rang uchun antirang bo‘lib binafsha rang, ko‘k rang uchun to‘q sariq (apelsin), qizil rang uchun esa yashil rang hisoblanadi.
  

Rang	Atirang
sariq ko‘k qizil	binafsha To‘q sariq yashil