Elyektrolit eritmalarining xossalari

IX.2. Elyektrolitik dissosilanish nazariyasining

asosiy holatlari

Elyektrolit eritmalarining tyermodinamik xossalarini tu-

shuntirish uchun Arryenius elyektrolitlarning molyekulalari ion-

larga elyektr maydoni ta'sirida emas, balki eritilgandayoq ajra-

ladi, dyeb taxmin qildi. Elyektrolit molyekulalarining ionlarga

bunday ajralishini Arryenius elyektrolitik dissosilanish dyeb

atadi. Ushbu gipotyeza kyeyinchalik kimyoda kyeng qo‘llaniladigan naza-

342

riyaga aylandi. Xususan, analitik kimyoning ko‘p qismlari elyektro-

litik dissosilanish nazariyasiga asoslangan. Bundan tashqari,

ushbu nazariya koordinasion birikmalar kimyosida hamda kislota va

asoslar nazariyalarini tushuntirishda katta ahamiyatga ega. Elyektro-

lit molyekulalarining eritmada ionlarga ajralishi nima uchun

ushbu eritmalarning tyermodinamik xossalari kutilayotgandan kat-

taroq natija byerishini tushuntiradi. Haqiqatan ham, agar eritma

1 l da S g-mol SN3SOON tutsa, uning osmotik bosimi, Vont-Goff

qonuni bo‘yicha, Rnaz = SRT ga tyeng bo‘ladi. Faraz qilaylik, SN3

SOON ning har bir molyekulasi 2 ta ionga ajraladi. Unda

eritmaning umumiy konsyentrasiyasi 2S bo‘ladi. Osmotik bosim

erigan modda zarrachalarining miqdorigagina bog‘liq bo‘lganligi

sababli, amaldagi osmotik bosim Rtaj = 2SRT ga tyeng bo‘lishi

kyerak, osmotik koeffisiyent esa і=2. Haqiqatda esa, osmotik koef-

fisiyent 2 i  1 oraligida o‘zgaradi va dissosilanish kuzatilmagan

holatdagidan kattaroq hamda to‘liq dissosilanish kuzatilgan

holdan kichikroq qiymatlarni oladi. Ushbu natijalardan Arryenius

elyektrolitik dissosialanish oxirigacha bormasligi va eritmada

ionlar bilan bir vaqtda dissosilanmagan molyekulalar ham mavjud

ekanligi haqida xulosa qildi. Shunday qilib, elyektrolitik disso-

silanish nazariyasi asosida quyidagi taxminlar yotadi:

–elyektrolit eritmalarda uning molyekulalari ionlarga aj-

raladi;

–elyektrolitlar suvli eritmalarining elyektr o‘tkazuvchanligi

eritmadagi ionlarning umumiy konsyentrasiyasiga to‘g‘ri pro-

porsional;

–elyektrolitik dissosilanish jarayoni qaytardir.

Arryenius taklif qilgan gipotyeza avvaliga ko‘p e'tirozlarni

kyeltirib chiqardi, buning sababi zamondosh olimlarning ionlar

bilan atomlarning xossalari orasidagi prinsipial farqlarni tu-

shunmaganlaridir. Shu sababli, Arryenius ko‘p yillar davomida

elyektrolitik dissosilanish nazariyasini tizimli ravishda asos-

lashga majbur bo‘ldi.