Elyektrolit eritmalarining xossalari

q>0,357 nm bo‘lsa, ionlarni izolyasiyalangan dyeb hisoblasa bo‘ladi.

Kuchli elyektrolitlarning suyultirilgan eritmalarida ionlar

Byorrum paramyetridan ancha kattaroq masofalarda joylashadilar,

o‘zaro ta'sirlashmaydilar va bunda elyektrolit to‘liq ionlangan

bo‘ladi. Eritmaning konsyentrasiyasi oshirilganda, ionlar ora-

sidagi masofa qisqaradi, bu esa ionlararo o‘zaro ta'sirni kuchay-

tiradi. Buning natijasida kuchli elyektrolitlar eritmalarining

(eritma zarachalarining umumiy miqdoridan bog‘liq bo‘lgan) taj-

ribada aniqlanadigan xossalari (r, Tqay., Tmuz. va boshqalar) to‘-

liq ionlangan hol uchun hisoblangandan kichik bo‘ladi. Masalan,

K2SO4 ning ionlanishida izotonik koeffisiyentning nazariy

qiymati 3 ga tyeng bo‘lishi kyerak, chunki ushbu tuz eritmada 3ta ionga

ajraladi. Eritmani muzlash haroratining kamayishi bo‘yicha aniq-

langan izotonik koeffisyentning tajribaviy qiymati 2,42. Shu

sababli, dissosilanishning ehtimoliy darajasi α=71%. Ion-

lanish to‘liq bo‘lmagan va eritmada dissosilanmagan zarracha-

larning ma'lum miqdori bordyek fikr tug‘iladi. Aslida esa ushbu

effyekt solvatlangan ionlarning assosilanishi natijasida ion

juftlarining hosil bo‘lishi bilan bog‘liqdir. Shu sababdan, tajribada aniqlanadigan kuchli elyektrolitlar eritmalaridagi ion-

lanish darajasi tuyulgan dyeyiladi. Shunday qilib, kuchli elyektro-

litlar eritmalari uchun idyeal eritmalar qonunlarini qo‘llab

bo‘lmaydi. Bunday eritmalarning xossalarini miqdoriy ifodalash

eritmadagi zarrachalarning umumiy sonini byelgilaydigan omil-

larning ko‘pligi bilan murakkablashadi.

Hozirgi paytdagi tassavurlarga ko‘ra kuchli va kuchsiz elyektro-

litlar erituvchi tabiatiga bog‘liq ravishda kimyoviy birik-

malarning ikkita turlicha holatidir. Bitta erituvchida (masalan,

suvda) elyektrolit kuchli bo‘lishi, boshqa erituvchida (masalan, or-

ganik erituvchi) esa, ushbu elyektrolit kuchsiz dissosilanishi

mumkin.

Elyektrolit eritmalarida idyeallikdan chyetlanish kuchliroq

bo‘ladi. Bu ionlar orasida elyektrostatik ta'sirlar bilan tushun-

tiriladi. Kuchsiz elyektrolitlarda bunday ta'sirlar kuchsizroq,

chunki kuchsiz elyektrolitlar qisman dissosilanadi. Kuchli elyektro-

litlarda ionlararo elyektrostatik ta'sirlar kuchli bo‘lganligi

sababli, ularni noidyeal eritmalar dyeb qarab, aktivlik usulidan

foydalanish kyerak. Ryeal eritmalarning xossalarini ifodalashda

idyeal eritmalarning sodda munosabatlaridan foydalanish mumkin

bo‘lishi uchun 1907 yili Lyuis effyektiv konsyentrasiya, ya'ni aktiv-

lik dyegan formal tushunchani fanga kiritdi. Aktivlik erigan

moddaning haqiqiy konsyentrasiyasi bilan

a  C (IX.6)

ifoda orqali bog‘langan, bu yerda: a – aktivlik; S – konsyentrasiya;

 –aktivlik koeffisiyenti. Aktivlik konsyentrasiyaning o‘lchov

birliklarida ifodalanadi, chunki aktivlik koeffisyenti o‘lchov

birligi bo‘lmagan kattalikdir. U ushbu eritma xossalarini idyeal

eritma xossalaridan chyetlanish darajasini tasvirlaydi. Ionlar

orasida o‘zaro ta'sir dyeyarli bo‘lmagan chyeksiz suyultirilgan elyekt-

rolit eritmalari uchun aktivlik konsyentrasiyaga tyeng bo‘lib qoladi

va aktivlik koeffisiyenti birga tyeng bo‘ladi. Agar konsyentrasiya

o‘rniga Raul, Gyenri, Vant-Goff va boshqa qonunlarni ifodalovchi

tyenglamalarga aktivlikning tajribaviy qiymatlarini qo‘ysak,

352

ushbu tyenglamalar ryeal eritmalar, xususan, kuchli elyektrolitlar-

ning eritmalari uchun ham adolatli bo‘lib qoladi. Aktivlik tushun-

chasining kiritilishi ryeal eritmadagi zarrachalarning o‘zaro ta'-

sirlashishini murakkab tomonlariga e'tibor byermasdan, sistyema

xossalarining idyeallikdan chyetlashishga olib kyeluvchi ushbu ta'sir-

lashishning umumiy effyektini baholash va idyeal eritmalar qonun-

larini ryeal sistyemalarga qo‘llash imkoniyatini byeradi.