Elyektrolit eritmalarining xossalari

IX.5. Elyektrolitik dissosilanish nazariyasini

tajribaviy asoslash

Dissosilanishda bir xil ionlar hosil qiluvchi barcha

elyektrolit eritmalari (kislota va ishqorlarning eritmalari) o‘x-

shash xossalarni namoyon qiladi. Tarkibida bir xil rangli ion-

larni tutuvchi elyektrolit eritmalari bir xil yutilish spyektr-

lariga ega. Eritmalarning ko‘pgina xossalari elyektrolitning umu-

miy konsyentrasiyasiga emas, balki ozod ionlarning konsyentra-siyasiga proporsionaldir, masalan, kislotalarning katalitik

ta'siri.

Arryeniusning tasavvurlari adolatli ekanligini elyektrolit

eritmalarining tyermokimyosi ham isbotlaydi. Masalan, barcha

kuchli kislotalarning xohlagan kuchli asos bilan nyeytrallanish

issiqligi bir xil va 13,7 kkal/g-ekv ga tyeng. Agar dissosilanmagan

turli molyekulalar o‘zaro ta'sirlashadi, dyeb hisoblasak, ushbu

natijani hyech qanday tushuntirib bo‘lmaydi. Arryenius bo‘yicha,

barcha hollarda birdan-bir ryeaksiya N++ON-=N2O+13,7 kkal/g-ekv

borayapti dyesak, hammasi oydin bo‘ladi.

Elyektrolit eritmalarida ionlar va dissosilanmagan molyeku-

lalar o‘rtasida muvozanat holatining mavjudligi haqidagi tax-

minni tyekshirish natijasida Arryenius nazariyasining yana bir

isboti olindi. Gomogyen sistyemalarda haqiqiy muvozanat uchun kyel-

tirib chiqarilgan barcha qonunlarni, birinchi navbatda, massalar

ta'siri qonunini, ushbu holatga qo‘llashimiz mumkin. Massalar

ta'siri qonunini elyektrolit eritmalaridagi muvozanatga qo‘llab,

Arryenius nazariyasini tyekshirish uchun natijalar olindi. Misol

uchun sirka kislotasining elyektrolitik dissosilanish jarayonini

ko‘rib chiqamiz:

SN3SOONSN3SOO-+N+

Massalar ta'siri qonuni bo‘yicha, ushbu jarayon uchun

D

CH COOH

CH COO H K

C

C C



  

3

3 (IX.2)

dyeb yozishimiz mumkin, bu yerda: KD – dissosilanish doimiysi bo‘lib,

eritmaning konsyentrasiyasiga bog‘liq emas. Agar Arryenius naza-

riyasi adolatli bo‘lsa, eritma suyultirilganda KD ning qiymati

o‘zgarmasligi kyerak (T=const). Bu esa elyektrolitik dissosilanish

nazariyasini yana bir bor tyekshirish imkoniyatini byeradi.

(IX.2) tyenglamani ushbu ko‘rinishda tyekshirib bo‘lmaydi, chunki

unga ionlar va dissosilanmagan molyekulalarning konsyentra-

siyalari kiradi, ularni tajribada aniqlab bo‘lmaydi. Ammo ushbu

tyenglamani tajribaviy tyekshirish mumkin bo‘lgan ko‘rinishga

kyeltirish oson. 1 l eritmada S g-mol SN3SOON bo‘lsin va uning

348

dissosilanish darajasi α ga tyeng dyeylik. Unda αS g-mol

dissosilangan va shuning uchun

(1 ) 3

C  C  CH COOH ; C C C H CH COO    

3 (IX.3)

Olingan qiymatlarni (IX.2) tyenglamaga qo‘ysak

D c  K





1

2 (IX.4)

ifodani olamiz. Ushbu ko‘rinishda massalar ta'siri qonunining

elyektrolit eritmalariga qo‘llanishi tajribada tyekshirilishi mum-

kin, buning uchun turli konsyentrasiyalarda α aniqlanadi va KD

hisoblab tyekshiriladi. (IX.4) tyenglamani Ostvaldning suyultirish

qonuni dyeyiladi. Ushbu ko‘rinishda u faqat binar elyektrolitlarga

qo‘llanishi mumkin, ammmo uni xohlagan elyektrolitga oson umum-

lashtirsa bo‘ladi. Kuchsiz elyektrolitlar uchun Ostvaldning

suyultirish qonuni tajriba bilan kyelishadi. Yuqoriroq konsyentra-

siyalardagina chyetlanishlar kuzatiladi, ammo ushbu chyetlanishni,

konsyentrasiya o‘rniga aktivlik qo‘yib, yo‘qotish mumkin.

Kuchli elyektrolit eritmalari uchun Ostvald qonuni o‘zini

oqlamaydi va kichik konsyentrasiyalarda ham KD o‘zgaradi. Dyemak,

Arryeniusning kuchli elyektrolit molyekulalarining qisman disso-

silanishi haqidagi nuqtai nazari noto‘g‘ri ekan.

Elyektrolitik dissosilanish nazariyasi amalda kyeng qo‘lla-

niladi, xususan, analitik kimyoning ko‘pgina qismlari batamom

Arryenius nazariyasiga asoslangandir. Ammo ushbu nazariya bo‘yicha

miqdoriy hisoblarni faqat kuchsiz elyektrolitlar uchun qilish

mumkinligini yana bir bor ta'kidlamoq lozimdir.