Energatika va sa

To’sgihfr apparatlarga, ma’lumot tashuvchilarga va boshqalarga kirishga fizikaviy usullar bilan qarshilik ko’rsatish deb aytiladi.

Egirn 6os6qish— tizim zaxiralari bilan ishlashni tartibga solish usulidir. Ushbu usul quyidagi funktsiyalardan iborat:

• 
  tizimning xar bir ob’ektini, elementini identifikatsiyalash, masalan, foydalanuvchilarni;
  
• 
  identifikatsiya bo’yicha ob’ektni yoki sub’ektni haqiqiy, asl ekanligini aniqlash;
  
• 
  vakolatlarni tekshirish, ya’ni tanlangan ish tartibi bo’yicha (reglament) xafta kunini, kunlik soatni, talab qilinadigan zaxiralarni qo’llash mumkinligini tekshirish;
  
• 
  qabul qilingan reglament bo’yicha ishlash sharoitlarini yaratish va ishlashga ruxsat berish;
  
• 
  himoyalangan zaxiralarga qilingan murojaatlarni qayd qilish;
  

• ruxsatsiz harakatlarga javob berish, masalan, signal berish, o’chirib qo’yish so’rovnomani bajarishdan voz kechish va boshqalar.

M'q&ash - ma’lumotlarni o’qib olishni qiyinlashtirish maqsadida ularni kriptografiya orqali kodlash.

Ta/tzbash— ma’lumotlar bilan ishlashda SHunday shart-sharoitlar yaratiladiki, ruxsatsiz tizimga kirib olish ehtimoli kamaytiriladi.

Mafour/ash - qabul qilingan qoidalarga asosan ma’lumotlarni qayta ishlash, aks xolda foydalanuvchilar moddiy, ma’muriy va jinoiy jazolanadilar.

Uodamoq— ahloqiy va odobiy qoidalarga binoan qabul qilingan tartiblarni bajarishga yo’naltirilgan.

Yuqorida keltirilgan usullarni amalga oshirishda quyidagicha tasniflangan vositalarni tadbiq etishadi.

Rasmiy vositalar — shaxslarni ishtirokisiz axborotlarni himoyalash funktsiyalarini bajaradigan vositalardir.

Norasmiy vositilar — bevosita shaxslarni faoliyati yoki uning faoliyatini aniqlab beruvchi reglamentlardir.

Texnikaviy vositalar sifatida elektr, elektrome—xanik va elektron qurilmalar tushuniladi. Texnikaviy vositalar o’z navbatida, fizikaviy va apparatli bo’lishi mumkin.

Apparat-texnik vositalari deb telekommunikatsiya qurilmalariga kiritilgan yoki u bilan interfeys orqali ulangan qurilmalarga aytiladi. Masalan, ma’lu—motlarni nazorat qilishning juftlik chizmasi, ya’ni jo’natiladigan ma’lumot yo’lda buzib talqin etilishini aniqlashda qo’llaniladigan nazorat bo’lib, avto—matik ravishda ish sonining juftligini (nazorat raz—ryadi bilan birgalikda) tekshiradi.

Fizikaviy texnik vositalar — bu avtonom holda ishlaydigan qurilma va tizimlardir. Masalan, oddiy eshik qulflari, derazada o’rnatilgan temir panjaralar, qo’riqlash elektr uskunalari fizikaviy texnik vositalarga kiradi.

Dasturiy vositalar - bu axborotlarni himoyalash funktsiyalarini bajarish uchun mo’ljallangan maxsus dasturiy ta’minotdir.

Axborotlarni himoyalashda birinchi navbatda eng keng qo’llanilgan dasturiy vositalar xozirgi kunda ikkinchi darajali himoya vositasi hisoblanadi. Bunga misol sifatida parolb tizimini keltirish mumkin.

Tashkiliy himoyalash vositalari — bu talekommunikatsiya uskunalarining yaratilishi va qo’llanishi jarayonida qabul qilingan tashkiliy-texnikaviy va tashkiliy-huquqiy tadbirlardir. Bunga bevosita misol sifatida quyidagi jarayonlarni keltirish mumkin: binolarning qurilishi, tizimni loyixalash, qurilmalarni o’rnatish, tekshirish va ishga tushirish.