Energatika va sa

Sodir etiladigan jinoyatlarning tahlili quyidagi xulosalarni beradi:

• 
  ko’pgina hisoblash tarmoqlarida foydalanuvchi istalgan ishchi o’rindan tarmoqda ulanib faoliyat ko’rsatishi mumkin. Natijada jinoyatchi bajargan ishlarni qaysi kompьyuterdan amalga oshirilganini aniqlash qiyin bo’ladi.
  
• 
  o’g’irlash natijasida hech nima yo’qolmaydi, shu bois ko’pincha jinoiy ish yuritilmaydi;
  
• 
  ma’lumotlarga nisbatan mulkchilik xususiyati yo’qligi;
  
• 
  ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonida yo’l qo’yilgan xatolik o’z vaqtida kuzatilmaydi va tuzatilmaydi, natijada kelgusida sodir bo’ladigan xatolarning oldini olib bo’lmaydi;
  
• 
  sodir etiladigan kompbyuter jinoyatlari o’z vaqtida e’lon qilinmaydi, buning sababi hisoblash tarmoqlarida kamchiliklar mavjudligini boshqa xodimlardan yashirish hisoblanadi.
  

Kompьyuter tarmoqlarida ma’lumotlarni himoyalashning asosiy yo’nalishlari

Axborotlarni himoyalashning mavjud usul va vositalari hamda kompbyuter tarmoqlari kanallaridagi aloqaning havfsizligini ta’minlash texnologiyasi evolyutsiyasini solishtirish shuni ko’rsatmokdaki, bu texnologiya rivojlanishining birinchi bosqichida dastu-riy vositalar afzal topildi va rivojlanishga ega bo’ldi, ikkinchi bosqichida himoyaning hamma asosiy usullari va vositalari intensiv rivojlanishi bilan xarakterlandi, uchinchi bosqichida esa quyidagi tendentsiyalar ravshan bo’lmoqda:

• 
  axborotlarni himoyalash asosiy funktsiyalarining texnik jihatdan amalga oshirilishi;
  
• 
  bir nechta havfsizlik funktsiyalarini bajaruvchi himoyalashning birgalikdagi vositalarini yaratish:
  
• 
  algoritm va texnik vositalarni unifikatsiya qilish va standartlashtirish.
  

Kompbyuter tarmoqlarida havfsizlikni ta’minlashda hujumlar yuqori darajada malakaga ega bo’lgan mutaxassislar tomonidan amalga oshirilishini doim esda tutish lozim. Bunda ularning harakat modellaridan doimo ustun turuvchi modellar yaratish talab etiladi. Bundan tashqari, avtomatlashtirilgan axborot tizimlarida personal eng ta’sirchan qismlardan biridir. SHuning uchun, yovuz niyatli shaxsga axborot tizimi personalidan foydalana olmaslik chora-tadbirlarini o’tkazib turish ham katta axamiyatga ega.

Nazorat savollari?

kriptografiya haqida asosiy tushunchalarni sanang?

kompbyuter ma’lumotlarini himoyalashning texnik-dasturiy vositalari nimalardan tashkil topgan?

simmetriyali kriptotizim asoslari nima?

7. 
   ma’ruza: Aloqa liniyalari orqali ma’lumotni uzatish muammolari. telefon orqali
   

internetga ulanish

Reja:

Internetga ulanish.

Internet xizmat turlari.

Web xuj[jatlar.

Web server.

Web sahifa.

Tayanch so’z va boia/ar: Provayder, Login, Rassword, Masofadan tarmoqqa kirish, darcha, WWW elektron sa hifa xizmati, Elektron pochta, Telekonferentsiya (Usenet), Fayllarni uzatish (FTR), Slujba imen domen (DNS), Chat konferetsiya, ma’lumotlarni izlash xizmati.

Paketlar va ularning tuzilishi. Paketlarni manzillash. Paketlar va ularning tuzilishi

Mahalliy hisoblash tarmoqlarda axborot, odatda, alohida qism, bo’laklarda uzatiladi, ularni turli manbalarda turlicha — paAe, Aadr yoki b/o£/ar deb ataladi. Paketlarni ishlatilishining asosiy sababi shundan iboratki, tarmoqda, odatda, bir vaqtning o’zida bir necha aloqa seansi amalga oshiriladi («SHina» va «Halqa» topologiyalarida), yaьni turli juft abonentlaro’rtasida bir vaqt oralig’ida ikki va undan xam ortiq axborot uzatish jarayoni kechishi mumkin. Paketlargina axborot uzaiayotgan abonentlar o’rtasida tarmoq vaqtini taqsimlay olishi mumkin.

Agarda, hamma zarur axborot birdaniga uzluksiz, paketlarga bo’linmasdan uzatilganda edi, bu holda uzoq vaqt davomida bir abonent tomonidan tarmoq vaqtini butkul ravishda egallab turishga olib kelar edi. Boshqa hamma abonentlar barcha axborot uzatilib bo’lishini kutishga majbur edilar, qator hollarda o’nlab sekundlar va hatto minut zarur bo’lar edi (masalan, qattiq diskda yozilgan barcha axborotni ko’chirish uchun). Abonent huquqlarini birdek qilish uchun, shuningdek, tarmoqqa ega bog’lish vaqtini taxminan tenglashtirish uchun va barcha abonentlar uchun axborot uzatishning integral tezligini tenglashga aynan paketlardan (kadrlar) foydalaniladi. Paket uzunligi tarmoqturiga bog’liq, lekin u, odatda, bir necha o’nlab baytdan to bir necha kilobaytgacha tashkil topgan bo’lishi mumkin. Yabni muhimi shuki, katta axborot massivini uzatilayotganda to’siqva uzilishlar sababli xato qilish ehtimoli yuqoridir. Masalan, mahalliy tar-moqlarga xos bo’lgan bittali xato bo’lish ehtimolining kattaligi 10^-8 ni, paket uzunligi 10 Kbit bo’lgan 10^-4 xatolikka yo’l qo’yilishi ehtnnoli bilan, 10 Mbit uzunlikdagi massiv esa 10^-1 ehtimoli bilan uzatiladi.

SHuningdek, bir necha megabaytli massivda xatolikni topish bir necha kilobaytdan tashkil topgan paketda xatolik topishga qaraganda, ancha murakkab. Xatolik topilganda butun massiv axborotini boshqatdan uzatish kerak bo’ladi, bu esa ixcham paketni uzatishga qaraganda, birmuncha murakkabdir. Katta massiv axborotni qayta uzatganda, yana xatolikka yo’l qo’yish ehtimoli yuqori va bu jarayon katta massiv bo’lsa, cheksiz davorn etishi mumkin. Boshqa tomondan olib qaraganda, baytlab (8 bit) yoki so’zlab (16 bit yoki 32 bit) axborot uzatishga qaraganda, paketlab axborot uzatish afzalliklarga ega, yabni tarmoqdan foydali axborot o’tishi orqali, xizmatchi axborotlarni kamayishi hisobiga erishiladi. Bu bir necha baytga ega bo’lgan uzunliklardagi paketlarga ham taalluqlidir. CHunki tarmoqdagi uzatilayotgan har bir paket tarkibida, albatta, tarmoqda axborot almashinuviga tegishli bo’lgan, shuningdek, bitlar bor (axborot almashinuvini boshlash biti, manzil bitlari, paket turi va nomerini ko’rsatuvehi bitlar va hokazo).

Kichik paketlarni tarmoqdan uzatilganda, xizmatchi axborotlarning nisbati keskin oshib boradi, bu vaziyat tarmoq abonentlari o’rtasidagi axborot almashinuvining integral tezligini (o’rtacha) kamaytirishga olib keladi. Paketlarning qandaydir optimal uzunligi mavjud (yoki paketlar uchun optimal uzunlik oralig’i), bunday paketlar tarmoq orqali uzatilganda, tarmoqning o’rtacha tezligi maksimal darajasiga yetadi. Bu uzunlik o’zgarmas uzunlik emas, u axborot almashinuvini boshqarish usuliga, tarmoqdagi abonentlar soniga, uzatilayotgan axborot ko’rsatgichlariga va bundan tashqari ko’p omillarga bog’liq.

Paketning tuzilishi, avvalambor, tarmoqdagi barcha qu-rilmalar xususiyatiga, tanlangan tarmoq topologiyasiga va axborot uzatish muhitining turiga, shuningdek, sezilarli darajada ishlatiladigan protokolga bog’liqdir (axborot almashi-nuvining tarkibi). Jiddiy qilib aytganda, har bir tarmoqda paket uzunligi o’zgachadir. Lekin paket uzunligini aniqlashning qandaydir umumiy prinsiplari mavjuddir, bu har qanday mahalliy tarmoqdagi axborot almashinuvining xususiyatlaridan kelib chiqadi.

Ko’pincha paket tarkibi asosiy maydon qismlaridan tashkil topadi (3.1-rasm):

'mtnbuU

~ г	1	1—Г7П
	T
	1 BoshqHrisb axborot i	i lo'xta’osh kodiat
l /jtish	qurilni.fMnirf	кол: i n.i4iV.i4i
idcmiHkaton