Energetik sharoitlari

Erigan gaz rejimi sharoitida qatlam bosimi tg’yinganlik 
bosimiga yaqin yoki teng bg’ladi, neftda erigan gazlar tezlik bilan 
pufaklar shaklida ajralib chiqa boshlaydilar va quduq tubiga harakat 
qila boshlaydilar. Ular g’z harakatlari jarayonida neft tomchilarini ham 

---

31 
g’zlari bilan ergashtiradilar va birga quduq tubiga oqib kela 
boshlaydilar. 
Bunday rejim davomida uyumning qatlami undan tashqari 
bilan deyarli bog’lanmagan, lekin uyumda erigan gaz miqdori kg’p. 
Ishlatish davomida uyum hajmi g’zgarmaydi, lekin kollektorlarning 
neftga shimilganlik darajasi kamaya boshlaydi. Quduqlarda 
qatlamning hamma qalinligi otilishi maqsadga muvofiqdir. Qazib 
chiqarish kg’rsatkichlari bu rejimda 10-rasmda kg’rsatilgan. Ishlatish 
jarayonida qatlam bosimi muttasil kamayadi. Gaz omili biroz 
g’zgarmas bg’lib, sg’ng keskin g’zgarib ketadi, chunki neftda erigan 
gazning tezlik bilan ajralib chiqishi kuzatiladi. Gazning ajralib chiqishi 
neft qovushqoq-ligining ortishiga olib keladi. Keyinchalik gaz omili
keskin kamayishi mumkin. Umuman olganda ishlatish davomida gaz 
omili dastlabki gaz omilidan ancha (4-5 marta) yuqori ko’rsatkichga 
ega bg’ladi. Neft olinishi ikkinchi davrda g’zining yuqori nuqtasiga 
chiqadi va shu zahoti kamayishga boshlaydi. Umuman bunday neft 
suvsiz ishlatiladi. Bunday sharoitda har bir quduq atrofida depressiya 
voronkasi hosil bg’ladi, shuning uchun bunday sharoitda quduqlarni 
zichroq joylashtirish taqozo etiladi.
Neft beruvchanlik qobiliyati 0,2-0,3 atrofida, agar neftda 
eritan gazning miqdori oz bg’lsa 0,1-0,15 darajasida qoladi. Bunday 
konlarni Ozarbayjon, SHimoliy Kavkaz, G’arbiy Ukraina, Saxalin, Emba 
kabi neft g’lkalarida uchratish mumkin. 
Gravitatsion rejim - bunday sharoitda neft quduq tubiga 
g’zining og’irlik kuchi tufayli oqib kelishi mumkin. Bunday holat 
qatlamda boshqa kuchlar mavjud bg’lmaganda namoyon bg’ladi. 
Bunday holat aksariyat erigan gaz tarzidan keyin namoyon bg’lishi 
mumkin. Qatlamning yotish qiyaligi ancha bg’lganda uning yuqori 
qismidan quyisiga neft oqib kelishi kuzatiladi. Bunday rejimda yliga 
dastlabki olinishi mumkin bg’lgan zahiraning 1-2% olinishi mumkin. 
Bunday holatda neft juda sekin harakat qiladi. Lekin boshqa rejim 
bilan birgalikda anchagina yaxshi natijalar berishi mumkin. Bunday 
rejimda ishlatilgan uyumlar sanoqli. Ular Ozarbayjon, Saxalinda 
mavjud.

---

32 
11-rasm. Erigan gaz tarzida qazib chiqariladigan neft uyumi 
asosiy kg’rsatkichlarining g’zgarishi.
SHartli belgilar 9-rasmdagidek. 
SHuni qayd etish lozimki, bosim pasayishi bilan qatlamdan 
olinayotgan mahsulot mutanosibligi ba’zi chekinishlarni e’tiborga 
olmaganda, aksariyat tg’g’ri chiziqligicha qolaveradi. 
Bu rejimda ishlatilgan quduqlarning vaqt g’tishi bilan suv 
bosishi kuzatiladi, deyarlik hamma quduqlarda gaz bilan birga suv 
paydo bg’ladi, aksariyat uyum chegarasidagi quduqlar deyarlik suvga 
aylanadi. Kollektorning bir tekis bg’lmasliga sharoitida quduqlarni suv 
bosish sharoiti ham har xil kechadi. Ba’zan mahsuldor quduqlarni suv 
zabt etadi va er bag’rida kg’plab gazning qolib ketishi kuzatiladi. 
SHuning uchun ham bunday holatlarda qatlamning gaz beruvchanlik 
qobiliyati katta oraliqda bg’lishi mumkin, ya’ni 0,5-0,95 ni tashkil 
etadi. 

---

33