Energiyaning erkinlik darajasi bo’yicha taqsimlanishi

ni aniqlash kerak.
Shunday qilib, qattiq jismning erkinlik darajasi oltiga teng bo‘ladi. Agar jismning ayrim qismlari bir-biriga nisbatan siljiy oladigan (tebranma harakat qilsa) u harakatlami tekshirish uchun yana qo‘shimcha erkinlik darajalari kirititiladi va aksincha, qattiq jism biror o‘q atrofida aylanmaydigan bo‘lsa, uning erkinlik darajasi
6 tadan kichik, atigi 5 ga teng bo‘ladi. Gazning har bir molekulasi ma’lum erkinlik darajasiga ega bo‘lib, uning ilgarilanma harakatiga faqat 3 ta erkinlik darajasi
to‘g‘ri keladi.
Gazning molekulalari tartibsiz harakatda bo‘lganligi sababli, molekulalarga faqat ilgarilanma harakatgina xos bo‘lmasdan, balki barcha tur harakatlar (aylanma, tebranma) ham xosdir. Harakat turlarining barchasi teng qiymatlidir, shu sababli molekulaning har bir erkinlik darajasiga o‘rtacha birday miqdorda E0 energiya
to‘g‘ri keladi. Bu holat energiyaning erkinlik darajalari bo‘yicha birday taqsimlanish qonuni deb ataladi. Bu qonunga asosan gaz molekulasining o‘rtacha energiyasi E0 ni formulaga asosan hisoblash mumkin.
Gaz molekulasi uchta erkinlik darajasiga ega bo‘Igan ilgarilanma
harakat qilayapti desak,

tenglik о‘mini bo‘ladi.
Bundan bitta erkinlik darajasiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha
energiya:

formula bilan aniqlanadi. Agar gaz molekulasining har birining
erkinlik darajasi i ga teng bo‘lsa, u holda har molekulaga

energiya to‘g‘ri keladi.
E ning bu qiymatini gazni tashkil etgan molekulalarning soniga
ko‘paytirsak, gazning to‘la ichki energiyasini topamiz. Agar E ni
Avagadro soni N ga ko‘paytirsak, bir mol gazning ichki energiyasi
U ni topamiz:

Bu formulaga gazning ichki energiyasini, molekulalarning
erkinlik darajasi i va gazning termodinamik temperaturasi T orqali
ifodalanishi deyiladi.
Gaz molekulyalarining ichki energiyasi, ularning molekulyar darajadagi harakatlaridan kelib chiqadi. Bu energiya gazning temperaturasi bilan bog'liq bo'ladi va molekulyalar o'rtasidagi harakat va ziddiyatlarni ifodalaydi.
Gazning ichki energiyasi, molekulyalar o'rtasidagi potensial energiya va kinetik energiya komponentlaridan iborat bo'ladi. Molekulyalar orasidagi potensial energiya, molekulyalar o'rtasidagi kuchlar va kuchli molekulyalar orasidagi ta'sirga asoslanadi. Bu energiya, molekulyalar o'rtasidagi ziddiyat kuchlariga va intermolekulyar ta'sirgacha (masalan, Van der Vaals kuchlari, elektrostatik ta'sirlar, dipol-dipol ta'sirgalar) asoslangan.
Kinetik energiya esa gaz molekulyalarining harakatlanish energiyasini ifodalaydi. Harakatlanish energiyasi, molekulyalar o'rtasidagi kinetik urishlardan kelib chiqadi. Gaz molekulyalari bir-biriga to'g'ri urishlar bilan elon bo'lgani va elastik urishlar tufayli harakatlanish energiyasini saqlayadi.
Erkinlik darajasi (absolyut temperaturada) gasning ichki energiyasini ifodalaydi. Uning bir birlikda bo'lishi kelganida, molekulyalar o'rtasidagi kinetik va potensial energiyalarning jami ichki energiya bo'ladi. Erkinlik darajasi gazning molekulyar harakatlarining intensivligini ifodalaydi.
Gazning ichki energiyasi termodinamik kanonlariga asoslangan xususiyatlarga ega bo'ladi. Termodinamik ikkinchi qonuni, jumladan energiya bo'linmazligi qonuni, ichki energiya o'zgarmaydigan jamlanuvchan qiymat hisoblanadi. Bu degani, zamonda bir sistema ish o'tkazganida, o'tkazilgan ishning energiyasi o'zgarmaydi, ammo ularning molekulyar darajadagi harakatlari o'zgarmoqda.
Erkinlik darajasi (absolyut temperaturada) o'zgartikansa, gazning molekulyar darajadagi harakatlari va ichki energiyasi ham o'zgaradi. Bu o'zgarishlar termodinamik va kinetik vositalarni tushuntirishda muhim ahamiyatga ega bo'ladi.
Gazning ichki energiyasi va erkinlik darajasi, termodinamik fizika sohasidagi muhim tushunchalardir. Bu tushunchalar quyidagicha tavsiflanadi:
Gazning ichki energiyasi: Gazning ichki energiyasi, gaz molekulyalarining kinetik energiyasi va potensial energiyasi jamlanishi hisoblanadi. Kinetik energiya, gaz molekulyalarining harakatlanish energiyasini ifodalaydi, ya'ni ularning teskarisida o'zaro ziddiyatlar, tartiblar va to'g'ri urishlar orqali uzayda harakatlanishlari bilan bog'liqdir. Potensial energiya esa molekulyalar o'rtasidagi ta'sir va uning elastik urishlarini ifodalaydi.
Erkinlik darajasi (absolyut temperaturada): Erkinlik darajasi, gazning temperaturasi va molekulyar harakatining intensivligini ifodalaydi. Erkinlik darajasi Kelvin (K) yoki Celsius (°C) birliklari bilan ifodalangan bo'ladi. Fizikada erkinlik darajasi mutlaq temperaturaga nisbatan ifodalangan bo'lib, Kelvin va Celsius soharoq o'lchamida bir xil miqdorda ifodalanganadi.
Erkinlik darajasi va gazning ichki energiyasi o'rtasidagi munosabat termodinamik kanonlariga asoslanadi. Boltzmann tana tartibining termodinamik nazariyasi, gazning erkinlik darajasi va ichki energiyasi o'rtasidagi bog'lanishni ifodalaydi.
Erkinlik darajasi va gazning ichki energiyasi bilan bog'liq tushunchalar termodinamikning qoidalarini, gazlar termodinamikasini, entropiya va termodinamik potensiallar, termodinamik tizimlar va boshqa asosiy konseptlarni tushuntirishda ahamiyatga ega bo'ladi. Bu tushunchalar, gazlarning davomiy, ideal va real xususiyatlari, termodinamik jarayonlarda energiya almashishlari va bir nechta fizika va kimyo sohalarda qo'llaniladi.
Demak, ideal gazning ichki energiyasi shu gazni tashkil etuvchi molekulalarning erkinlik darajasiga va gazning haroratiga bog`liq ekan.


Xulosa.
Ushbu kurs ishi kirish, paragraflar, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar va elektron manbalar ro‘yxatidan iborat.
Kirish qismida pedagoglarni tayyorlash, mexanikani rivojlantirish haqidagi qonunlar haqida ma’lumotlar va kurs ishini yozishdan asosiy maqsad, uning dolzarbligi,mavzuning ahamiyati haqida mulohazalar yuritilgan.
1-paragrafda Molekulalarning potensial energiyasi haqida tushunchalar keltirilgan.
2-paragrafda Gaz molekulalarning o’rtacha kinetik energiyasi haqida so’z borgan.
3- paragraflarda Haroratni molekulyar-kinetik izoxi haqida so’z borgan. Bunda har bir mashqlarga va holatlarga bittalab to‘xtalib o‘tilgan.
4-paragrafda Energiyaning erkinlik darajasi bo’yicha taqsimlanishi haqida ma’lumotlar berilgan.
Pedagogika universitetlari va pedagogika institutlari fizika-matematika fakultetlari bakalavr talabalari uchun darslar, mexanika
kursining ish va eenergiya mavzusiga oid va unda ko’p uchraydigan misollar
yechimiga to’xtalib o’tdik.. Ushbu kurs ishini yozishda, mavzuni batavsil bayon
qilish va talabalar foydanayotganda mavzuni yaxshi tushunib yetishlari uchun soda
tilda yozishga harakat qilindi. Ushbu kurs ishi pedagogika oliy ta’lim muassasalari fizika o‘qitish bakalavriat ta’lim yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalar
uchun mo‘ljallangan bo‘lib, “Mexanika” fan dasturiga mos yozilgan. Bunda mexanika bo‘limining ish va energiya bo‘limi bo‘yicha ko‘rsatilgan barcha mavzulardan nazariy va qisman amaliy materiallar
keltirilgan. Kurs ishini tayyorlashda ta’lim bosqichlari orasidagi izchillikka va
ta’limning kasbiy yo‘nalganlik tamoyillariga, hamda ustozlarning qo’llanma
kitoblariga asoslangan holda tayyorlandi. Kurs ishining tuzilishi, mavzularning tanlanishi mana shu tajribalar natijasi bo‘lib, shuningdek, shu paytgacha o‘zbek tilida mavjud bo‘lgan darslik va o‘quv qo‘llanmalardan, xorijiy davlatlarda chop etilgan yangi adabiyotlardan ijobiy foydalanildi. Foydalanilgan adabiyotlardagi atamalar, tushunchalar va belgilashlarni saqlab qolishga harakat qilindi. Nazariy va qisman amaliy materiallarni mukammal o‘zlashtirishni ta’minlash maqsadida har bir bob so‘ngida amaliy misollar yechimlari berildi. Kurs ishida teorema, ta’rif, misol, formulalar, qonunlar har bir paragraf bo‘yicha, rasmlar har bir bo‘lim uchun alohida nomerlangan.