"Entomologiya" fanidan o‘quv-uslubiy majmua, oliy ta’lim tizimida fanlardan

 

---

 
1-MAVZU: 
Kirish. Hasharotlar ahamiyati.
 
 
Entomologiya fani hasharotlarning tashqi va ichki tuzilishini, ko‘payishini, kelib chiqishini, 
yer sharida tarqalishini, sistematikasini, biologiyasini, inson va tabiat uchun foydasi va zararini 
o‘rganadigan fan hisoblanadi. 
Ayni paytda hasharotlarning 2 mln. ga yaqin turlari ma’lum bo‘lib, entomologiya 
biologiyaning eng tez su’ratlar bilan rivojlanayotgan sohalaridan biri hisoblanadi. 
Entomologiya fani 2 ta bo‘limga bo‘linadi: 
1. Umumiy entomologiya. Bu bo‘lim (fan) hasharotlar uchun umumiy bo‘lgan 
qonuniyatlarni o‘rganadi va bir qancha tarmoqlarga bo‘linadi:
a) hasharotlar morfologiyasi- hasharotlarning tashqi va ichki tuzilishini o‘rganadi;
b) hasharotlar fiziologiyasi- hasharotlar organizmida sodir bo‘ladigan fiziologik jarayonlarni 
o‘rganadi; 
v) hasharotlar biologiyaci- hasharotlarni individual taraqqiyotini o‘rganadi; 
g) hasharotlar ekologiyasi- hasharotlarning o‘zaro va tashqi muhit bilan aloqasini o‘rganadi; 
d) hasharotlar geografiyasi- hasharotlarning yer sharida tarqalishini o‘rganadi; 
ye) Hasharotlar sistematikasi- hasharotlarning sistematik taksonlarga joylashtirilgan holda 
o‘rganadi. 
2. Xususiy entomologiya. Bu bo‘lim hasharotlarni ma’lum yo‘nalishlarga bo‘lib o‘rganadi. 
Jumladan; 
a) Qishloq xo‘jaligi entomologiyasi- qishloq xo‘jaligi ekinlarida uchraydigan parazit va 
zarakunanda hasharotlarni o‘rganadi; 
b) O‘rmon xo‘jaligi entomologiyasi - o‘rmon o‘simliklarida parazitlik yoki zararkunandalik 
qiladigan hasharotlarni o‘rganadigan soha; 
v) Meditsina entomologiyasi- odamlar organizimida parazitlik qiladigan va zarar 
yetkazuvchi hasharotlarni o‘rganadi; 
g) Veterenariya entomologiyasi- qishloq xo‘jaligi hayvonlarida parazitlik qiluvchi va zarar 
yetkazuvchi hasharotlarni o‘rganadi. 
Hasharotlarning tabiat va inson uchun ahamiyati juda katta. 
1. Hasharotlar mahsulotlaridan oziq-ovqat, kiyim-kechak sifatida foydalaniladi. Masalan, 
asalari, tut ipak qurti mahsulotlari. 
2. Hasharotlar o‘simliklarni chetdan changlantiradi.
3. Hasharotlar tabiatning sanitarlari hisoblanadi. Jumladan, biror hayvon o‘lsa hasharotlar 
tezda kelib u bilan oziqlanadi va o‘limtikni yo‘q qiladi.
4. Hasharotlar dekorativ, ya’ni chiroyli hayvonlar ham hisoblanadi. 
Hasharotlarning tabiat va inson uchun zararli tomonlari ham bor: 
1. Ko‘plab hasharotlar parazit bo‘lib, odam, hayvon va o‘simlik organizmiga juda katta zarar 
yetkazadi; 
2. Ko‘plab hasharotlar zararkunanda hisoblanadi. Jumladan, chigirtkalar o‘simlikning 
hamma organlari bilan oziqlanib ularni nobud qiladi; 
3. Ba’zi hasharotlar xar hil kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlarni odam, hayvon, 
o‘simlik organizmiga o‘tishida vositachi hisoblanadi. Masalan, bezgak chivini bezgakni odam 
organizmiga o‘tkazadi. Uy chivini askarida tuxumini idish-tovoqqa, undan odam organizmiga 
o‘tishida vositachi hisoblanadi.