"Entomologiya" fanidan o‘quv-uslubiy majmua, oliy ta’lim tizimida fanlardan

Entomologiya yunoncha “entomo” - hasharot, “logos” - fan, ya’ni hasharotlar 
xaqidagi fan. 

---

ENTOMOLOGIYA FANINING TARIXI 
Hasharotlarga qiziqish qadim zamonlardan boshlangan. Ular dastlab oziqa mahsuloti sifatida 
qaralgan bo‘lsa, keyinchalik chorvachilik, dehqonchilik yo‘lga qo‘yilgach, zararkunandalar 
sifatida o‘rganila boshlandi. Shunda ular orasida foydali hasharotlar ham borligi aniq bo‘ldi. 
Natijada ipakchilik, asalarichilik kabi entomologiyaning shohobchalari paydo bo‘ldi. 
Hasharotlarni ilmiy asosda o‘rganish XVII asrdan boshlandi. Italiyalik olim I.Malpigi 
(1628-1694) hasharotlarni ayruv organlarini o‘rgandi va ular hozir «Malpigi naylari» deb ataladi.
Golland olimi Y. Svammedam (1637-1680) hasharotlarning anatomik tuzilishini o‘rgandi va 
taraqqiyoti metamorfoz yo‘li bilan borishini aniqladi. 
Shvetsariyalik tabiatshunos Sh. Bonne 1765 yilda hasharotlarda partenogenez hodisasini 
aniqladi. 
K. Linney (1707-1778) «Tabiat sistemasi» asarida hasharotlarni alohida sinf sifatida ajratadi. 
R.A.Reomyur (1683-1757) hasharotlarning morfologiyasi va biologiyasini o‘rganishga katta 
hissa qo‘shdi. 
Rus olimi P.S. Pallas (1741-1811) hasharotlar faunasini o‘rganishga katta hissa qo‘shdi.
1832 yilda Fransiyada, 1833 yilda Angliyada entomologlar jamiyatlari tuzildi.
1859 yilda Rossiyada entomologlar jamiyati tuziladi va uning birinchi prezidenti akademik 
K.M. Ber edi. 
Avstraliyalik A. Gadlirshyam (1865-1935), A.V. Martinov (1878-1938) va B.N. 
Shvanich (1889-1957) hasharotlar sinfi klassifikatsiyasining asoschilari hisoblanadi. 
Rossiyada entomologiyani fan sifatida rivojlanishda G.Y.Fisher-Valdgeymning (1771-1853)
«Entomografii Rossiyskoy imperii», professor E.K. Brantning (1839-1891) «Hasharotlarning nerv 
sistemasi», F.P. Keppenning (1833-1908) 3 tomlik «Zararkunanda hasharotlar» kitoblari, A.O. 
Kovalevskiy (1840-1901), I.I. Mechnikovlarning (1843-1916) asarlari katta ahamiyatga ega 
bo‘ldi. 
Rossiyada 1894 yilda «Entomologiya byurosi» tashkil etildi va uni I.A. Porchinskiy (1848-
1916) boshqardi.
N.A. Kolodkovskiy (1858-1921) «Nazariy va amaliy entomologiya kursi» asarini yozdi.
N.V. Kurdyumov (1885-1917) qishoq xo‘jaligi entomologiyasi nazariyasini yaratdi. 
I.Y. Shevirov (1986-1920) o‘rmon xo‘jaligi entomologiyasiga asos soldi. 
1904 yilda V.P. Pospelov (1872-1949) Kiyevda entomologiya stansiyasini tashkil etdi. 
Stansiyaning asosiy vazifasi qand lavlagi zararkunandalariga qarshi kurash choralarini ishlab 
chiqishdan iborat edi.
G.G. Yakobsan (1871-1916) to‘g‘ri qanotlilar va qo‘ng‘izlarni o‘rgandi.
A.K.Mordvilko (1867-1938) o‘simlik shiralari sistematikasi va biologiyasini o‘rgangan. 
G.Y. Bey-Biyenko (1903-1970) tomonidan «Obshaya entomologiya» darsligining 
yaratilishi, yo‘nalishga oid ko‘plab ilmiy ma’lumotlarni jamlanishiga va tizimli asosda o‘rganish 
imkonini yaratilishiga muxim xissa bo‘lib qo‘shildi.
1911 yilda V.P. Plotnikov (1877-1949) tomonidan Turkiston entomologiya stansiyasi tashkil 
etildi. Bu keyinchalik O‘rta Osiyo o‘simliklarni himoya qilish ilmiy tadqiqot institutini tashkil 
etilishiga olib keldi.
A.P. Semyakov-Tyan-Shanskiy (1866-1942) O‘rta Osiyo hasharotlari faunasi va tarqalishini 
o‘rganadi.

---

Dunyoga mashhur olim O‘zFAning muxbir a’zosi Yaxontov Vladimir
Vladimirovich (1899-1970)ning «O‘rta Osiyo qishloq xo‘jaligi zararkunandalari» (1962) nomli 
asari soxaga doir manbaa sifatida muxim ahamiyatga ega bo‘ldi. Olim tomonidan g‘o‘za va beda 
zararkunandalari o‘rganilib, ularga qarshi kurash choralari ishlab chiqilgan. Tripslarning 10 ta 
yangi turi aniqlangan.
O‘zFA muxbir a’zosi, R.A. Olimjonovning «Sug‘oriladigan dehqonchilik yerlarining 
umurtqasiz hayvonlar zoofaunasi» hamda «Entomologiya» darsligi soxa mutaxassislarini 
tayyorlashda – ta’lim jarayonida keng foydalaniladi.
Dubovskiy Grigoriy Karpovich, zoolog – entomolog. G‘o‘za, beda, makkajo‘xori, sholi va 
boshqa ekinlarning zararkunandalari (saraton, chirildoqlar)ni o‘rgangan.
Muhammadiyev Alisher Auliyanovich, zoolog-entomolog. Sharqiy O‘rta Osiyo shiralari 
(Nomortera, Arhidinea)ni o‘rgangan. Olim tomonidan shiralar biotsenoz va agrotsenozlar 
entomofaunasining muhim komponenti ekanligi, ularning mazkur ekologik tizimlardagi o‘rni va 
roli keng qamrovli izoxlab berilgan.
Hozirda O‘zbekistonda entomolog olimlardan S.Alimuxamedov, A.Hamrayev, 
A.Kojevnikova, X.Kimsanboyev va boshqa entomologlar samarali mehnat qilmoqdalar.