Epidemiologiyadan
Download 1.67 Mb. Pdf ko'rish
|
1-Эпид-амал.машг.
|
Etiologiyasi. Qo’zg’atuvchi - Bernet koksiellalari rikketsiyalar oilasi,
koksiellalar turiga mansub. Bernet koksiellalari boshqa rikketsiyalardan genom tuzilishi, hujayra ichi parazitlik xarakteri, morfogenezi, antibiotiklarga sezgirligi, dezinfekatantlarga chidamliligi, isitishga va past RNga chidamliligi bilan farq qiladi. Koksiellalar grammmanfiy, polimorf, kichik kokksimon, tayoqchasimon yoki ipsimon ko’rinishlarda uchraydi. Xivchin va kapsulalari yo’q. Bernet koksiellalarining hujayra ichi parazitizmi boshqa rikketsiyalarnikidan farq qiladi, ya’ni ular xo’jayin hujayralari vakuola - fagolizosomalarida, shu jumladan, fagositoz hujayralarida ham ko’payish xususiyatlariga ega. Bernet 206 koksiellalarining lizosoma enzimlariga chidamliligi mexanizmi o’rganilmagan. Qo’zg’atuvchi shtammlari virulentligi qaysi manbadan ajratilganliklariga bog’liq. Bo’g’imoyoqlilar va yovvoyi sut emizuvchilardan yuqori virulentlikdagi shtammlar, bemor kishilar va uy hayvonlaridan past virulentlikdagi shtammlar ajratiladi. Bernet koksiellalari tashqi muhitga, turli fizik va kimyoviy ta’surotlarga odatdan tashqari barqaror mikroorganizmlarga mansubdir. Ular tashqi muhitda quritilgan holda ham, nam substratlarda ham uzoq saqlanib qolishadi. Quruq kultura holida 8-10 yilgacha tirik saqlana olishi tajribalarda tasdiqlangan. Sterillangan vodoprovod suvida koksiellalar 160 kungacha tirik qoladi. Sut pasterizatsiya qilinganida unda mavjud bo’lgan koksiellalar miqdori kamayadi, lekin batamom xalos bo’lmaydi. Koksiellalar 1 minutdan ortiqroq qaynatilgandagina halok bo’ladi. Ku-isitmasi zoonoz infeksiya bo’lib, tabiiy va antropurgik o’choqlar mavjudligi bilan xarakterlanadi. Ko’zg’atuvchining asosiy manbai sut emizuvchilar, bo’g’imoyoqlilar va qushlar hisoblanishadi. 70ga yaqin yovvoyi sut emizuvchilardan Bernet koksiellalari ajratilgan. Hayvonlarda infeksiya uzoq kechadi. Ulardan qo’zg’atuvchi siydik va najas orqali ajratiladi. Bo’g’imoyoqlilardan asosan kanalar zararlanishgan, Shuningdek uy pashshasi va boshqa ayrim hasharotlarning zararlanganligi ehtimoldan xoli emas. Ular o’zlariga rikketsiyalar tashuvchisi bo’lgan issiq qonli hayvonlar qonini so’rish jarayonida kasallikni yuqtirishadi. Kanalarning ham 70ga yaqin turlarida Bernet koksiellalari aniqlangan. Kanalarning 25 turida qo’zg’atuvchining transovarial berilishi aniqlangan bo’lib, bu hol ularning tabiatda uzoq saqlanishlariga ko’maklashadi va bo’g’imoyoqlilar organizmiga o’zgarganligidan dalolat beradi. Kanalarda infeksiya belgisiz kechadi, ichak epiteliy hujayralari va boshqa to’qimalarida jadal ko’payadi. Qo’zg’atuvchi kanalardan axlat, so’lak bilan ajraladi. Qushlarning 72 turida qo’zg’atuvchi aniqlangan. Qushlar zararlangan hayvonlar va kanalarning ajratmalarini, ozuqa qoldiqlarini iste’mol qilishganida ham aerogen yo’llar bilan kasallikni o’zlariga yuqtirishadi. Qo’zg’atuvchi qushlar organizmidan axlat orqali ajraladi. Ku-isitmaning tabiiy o’choqlari infeksiyaning birlamchi o’choqlari hisoblanadi. Tabiiy o’choqlarda inson zararlanishi tasodifiy bo’lib, katta ahamiyat kasb etmaydi. Inson uchun asosiy epidemiologik xavfni ikkilamchi, ya’ni antropurgik o’choqlar tug’diradi. Antropurgik o’choqlar uy hayvonlarining tabiatdagi infeksiya manbalari bilan muloqoti natijasida shakllanadi. Ikkilamchi o’choqlar birlamchi o’choqlarga nisbatan keng tarqalgan. Uy hayvonlaridan sigirlar, qo’y-echkilar, otlar, eshak, tuya, cho’chqa, itlar va boshqa hayvonlar infeksiya manbai bo’lishi mumkin. Bulardan sigirlar, qo’ylar va echkilarning epidemiologik ahamiyati kattadir. Uy hayvonlarida ham infeksiya asosan latent holda kechadi, lekin o’tkir yoki surunkali kechuvchi turli simptomlar kuzatilishi ham mumkin. Surunkali infeksiya ularda 2 yilgacha cho’ziladi. 207 Hayvonlar qo’zg’atuvchini tashqi muhitga axlat, siydik, sut, yo’ldosh va homila oldi suyuqligi bilan ajratishadi. Kasallangan hayvonlardan sog’lom hayvonlar, qushlar zararlanishadi. Inson Ku-isitma qo’zg’atuvchisini barcha ma’lum yo’llar bilan -ingalyatsion, muloqot, alimentar, transmissiv - yuqtirishlari mumkin. Aynan yuqish yo’llari xilma-xilligi koksiellezning epidemiologik o’ziga xosligini belgilovchi jihatlardan biridir. Yuqish omili bo’lib infeksiya tushgan sut, go’sht, teri, jun, tivit, paxta, suv, havo, em-xashak xizmat qiladi. Ingalyatsion (aerogen) yuqish yo’li asosiy yo’l bo’lib, kasal hayvonlarni parvarishlash, qo’zg’atuvchi tushgan mahsulotlar - teri, charm, jun, tivit, paxtaga ishlov berish jarayonlarida kuzatiladi. Bernet koksiellasi tashqi muhitga chidamliligi, bu mahsulotlar orqali infeksiyaning manbadan juda uzoq masofalarga tarqalishiga sabab bo’ladi. Shuningdek, aerogen yo’l bilan yuqish ushbu kasallik qo’zg’atuvchilarini tadqiq etilayotgan laboratoriyalarda kuzatiladi. Infeksiyaning alimentar yo’li bilan yuqishi kasal hayvon ajratmalari bilan ifloslangan qo’l orqali, zararsizlantirilmagan sut va sut mahsulotlarini iste’mol qilish natijasida sodir etiladi. Kasallangan sigirlarda sut orqali qo’zg’atuvchi ajralishi 17 kundan 60 kungacha, surunkali jarayonda esa 2 yilgacha davom etadi. Qo’y-echkilarda esa butun laktatsiya davrida kuzatiladi. Kasallangan hayvonlar ajratmalari bilan ifloslangan suv havzalari suvidan iste’mol qilish yoki cho’milishda kasallik yuqishi mumkinligi tajribalarda isbotlangan. Oshqozondagi kislotali muhitga qo’zg’atuvchi chidamli. Infeksiyaning muloqot mexanizmi bilan yuqishi kasallangan mollar boqilayotgan fermalar, qushxonalar va go’sht kombinatlarida kuzatiladi. Koksiellalar yuqori invazivlik xususiyati tufayli teri va shilliq qavatlar orqali organizmga tusha oladilar. Kasallangan hayvonni tug’dirishda qatnashish ayniqsa xavfli, chunki yo’ldosh va homila oldi suyuqligida qo’zg’atuvchi katta miqdorda bo’ladi. Tabiiy o’choqlarda kasallik epizootologiyasida muhim ahamiyatga ega bo’lgan transmissiv mexanizm odamlar o’rtasida kamdan-kam kuzatiladi. Bu holda yuqtirish omili kanalar bo’ladi. Ku-isitma bilan kasallangan kishilar ham infeksiya manbai bo’lib xizmat qilishlari mumkin. Bemor kishidan boshqalarga infeksiya turli ajratmalar orqali beriladi. Qo’zg’atuvchi bemorlar balg’ami, siydigi, nafas yo’llari surtma-si, hatto ko’krak sutida aniqlangan. Kasallik shifoxona ichi infeksiyasi sifatida tarqalishi hamda murdalarni yorish jarayonida yuqishi mumkinligi kuzatilgan. Kasallik epidemik yoki sporadik tusda ko’pincha qishloq aholisi orasida kuzatiladi. Bu hol qishloq aholisining chorva va uning mahsulotlari bilan ko’proq muloqotda bo’lishlari bilan izohlanadi hamda kasallanishning "qishloq xo’jalik tipini" tashkil etadi. Qishloqlarda kattalar bilan birga bolalar ham kasallanishlari mumkin. Bu joyda bahorgi-kuzgi mavsumiylik kuzatiladi. Shu bilan birga kasallanishning "ishlab chiqarish tipi" ham mavjud bo’lib, unda qushxona, go’sht kombinatlari, jun, teri paxtaga ishlov beruvchi korxonalar 208 xodimlari kasallanishadi. Bu holda yaqqol mavsumiylik yo’q. Asosan kattalar kasallanishadi. Download 1.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|